تهجد

[ویکی اهل البیت] این دو عنوان اخلاقی(شب زنده داری و نماز شب) در منابع قرآنی، روایی و اخلاقی با تعابیری چون «تهجد»، به معنی اعمالی که پس از بیدار شدن از خواب گزارده می شود. و «سهر» به معنای بیدار ماندن در شب و «قیام اللیل» به معنای به پاخواستن در شب برای عبادت مطرح شده است و بسیار ملازم هم هستند گرچه یکی نمی باشند؛ زیرا واژه های مذکور به معنی عبادت در شب ها (هر عبادتی گرچه خدمت به بیمار و شیردادن بچه) در فاصله ی پس از نماز عشاء تا اذان صبح است؛ گرچه از نظر زمانی، نیمه ی شب بهتر است. همان طور که نماز شب، برترین اعمال شب زنده داران است.
ریشه واژه تهجّد «ه ج د» از اضداد است که هم به معنای در شب خفتن آمده و هم در شب بیدار بودن. مراد از آن در فقه، شب زنده داری جهت اقامه نماز شب، تلاوت قرآن، ذکر خداوند و طلب مغفرت است.
واژه تهجّد در روایات و نیز کلمات فقها در خصوص نماز شب، زیاد بکار رفته است؛ به گونه ای که مراد از آن هنگام اطلاق، همان نماز شب است. به کسی که عمل تهجّد را بجا می آورد «متهجّد» گویند.
خداوند در قرآن کریم رسول اکرم صلی الله علیه و آله را امر به تهجّد کرده که مراد از آن نماز شب است. بر اساس این آیه کریمه، نماز شب بر پیامبر صلی الله علیه و آله واجب است و این حکم از اختصاصات آن حضرت به شمار می رود. (رجوع شود به: اختصاصات النبی)
از این عنوان در فقه در باب صلات و صوم به مناسبت سخن رفته است. تهجّد به ویژه هنگام سحر جهت عبادت و تلاوت قرآن، استغفار، خواندن نمازهای مستحب بخصوص نماز شب و غیر آن از اعمال عبادی، مستحب مؤکّد است؛ چنان که در شب هایی خاص، همچون شب جمعه، عید قربان و فطر، نیمه شعبان و شب های قدر استحباب ویژه دارد.
علمای اخلاق چون مرحوم فیض و مرحوم ملکی تبریزی و جناب نراقی و امام خمینی شب زنده داری را در چند مصداق عبادی چون دعا و قرائت قرآن و به ویژه نماز شب خلاصه کرده اند، اما حقیقت این است که در منابع اسلامی، مصادیق شب زنده داری بیشتر از نماز شب است:
امام باقر علیه السلام از جد خود نقل فرمود که برای خدای تعالی نداکننده ای است که در سحرها فریاد میزند که آیا خواننده ای هست که او را جواب دهم و حاجت و نیازمندیش را برآورم، استغفارکننده ای می باشد که من او را بیامرزم، طلب کننده ای هست که او را عطا کنم.

[ویکی فقه] تهجد (قرآن). تهجد، به معنای بیدار شدن در شب برای نماز و ذکر خداست. در این مدخل از واژه «تهجد» و جمله هایی مانند «و من آنای اللیل فسبح» و «قم اللیل» استفاده شده است.
۱. ↑ ترتیب العین، فراهیدی، ج۳، ص۳۸۵.
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «تهجد».
...