شوشتر

شوشتر. [ ت َ ] (اِخ )تعریب آن تُسْتَر است . (از معجم البلدان ). نام شهری است در خوزستان . (برهان ). لقب آن دارالمؤمنین . (فرهنگ خطی ). تستر. ششتر. شهری است به خوزستان که از زمانهای دیرین پیش از اسلام با قناتهای متعدد خود وجود داشته است . بلوشه آن را در نامهای شهرهای ایران شوشتر و بلیناس بنام سسترا ضبط نموده است . در روایات ایرانی شهر شوشتر از شهرهای بسیار قدیمی معرفی شده است و عبداﷲ شوشتری در کتاب شوشتر به تفصیل از آن سخن رانده است . در داستانهای افسانه ای بنای این شهر را به هوشنگ نسبت داده اند که آن را بعد از بنای شهر شوش بنیاد نهاده است و گویند که نقشه ٔ بنای شوشتر شکل اسبی را ماند. در دوره ٔ اسلامی به روزگار عمربن خطاب شهر شوشتر بوسیله ٔ برأبن مالک مورد تاخت و تاز قرار گرفت و براء در همانجا درگذشت . در عهد امویان این شهر قدیمی دژ و پناهگاه خوارج بود و شبیب الخارجی آنجا را مقر فرماندهی خود قرار داد و حجاج بن یوسف ثقفی پس از مرگ شبیب خارجی بر شهر شوشتر دست یافت و در دوره ٔ خلفای عباسی بود که بنیان نهادن قدیمیترین مساجد این شهر آغاز گردید و در زمان المعتز این امر شروع گشت و در دوران المسترشد پایان یافت . در دوران بعد شهر شوشتر به تصرف تیموریان درآمد و تا سال 820 هَ . ق . در تصرف ایشان بود و پس ازانقراض تیموریان به دست گروهی از شیعیان صفویه افتاد و مرکز تشیع گردید. والیان و حکام متعدد در این شهر حکومت کردند که یکی از آنان واخشتوخان را میتوان نام برد که تا پایان دوره ٔ صفویه اعقاب او در شوشتر حکومت میکردند. شوشتر در دوران قاجاریه در زیر فرمان محمدعلی میرزا پسر فتحعلیشاه قرار گرفت و جمعیت این شهر در آن هنگام به 45 هزار تن بالغ گشت . گویند که قبر دانیال در شوشتر کشف گردید آنگاه او را به شوش حمل کردند. در زمان حلاج یک آتشگاه در شهر شوشتر وجود داشته است . رجوع به دائرة المعارف اسلام و تستر شود.
شوشتر امروزه شهرستانی است در خوزستان واقع در مغرب مسجد سلیمان ، در زاویه ٔ حادث بین کارون و آب گرگر در 64کیلومتری محلی که کارون وارد جلگه (میان آب ) میشود و شامل بخشهای حومه ای و گتوند است . جمعیت حوزه ٔ شوشتر 57333 تن است . در عهد عیلامیان شهر هیدالو ظاهراً در موضع شهر شوشتر کنونی بود و سپاهیان آسوربانیپال در دنباله ٔ فتوحات خود بدانجا رسیدند. قدیمترین آثاری که بدست آمده میرساند که شوشتر در زمان ساسانیان وجود داشته . در عهد قاجاریه شوشتر کرسی خوزستان محسوب میشده است . (از فرهنگ فارسی معین ).
در فرهنگ جغرافیایی ایران آمده است : شهرستان شوشتر یکی از شهرستانهای استان ششم کشور است و محدود است از طرف شمال به شهرستان دزفول ، از خاور و جنوب به شهرستان اهواز، از باختر به شهرستان دزفول . هوای این شهرستان مانند سایر شهرستانهای استان خوزستان گرم و درجه حرارت در تابستان در سایه 50 درجه و حداقل درجه حرارت در زمستان 5 درجه ٔ سانتی گراد و نسبت به شهرستانهای ساحلی (خرم شهر، آبادان ) خشک تر است . در روزهای تابستان که هوای آن گرم می شود اهالی از سرداب هائی که دارند استفاده میکنند. مهمترین رودخانه ای که در این شهرستان جریان دارد رود کارون است که از کوههای بختیاری سرچشمه گرفته و در شمال باختری این شهرستان به دو قسمت می شود: یک شعبه ٔ آن را که گرگر می گوینداز شمال خاوری شهر از بند معروف به بند میزان گذشته و در داخل شهر تشکیل چندین آبشار را میدهد که مورد استفاده است . و شعبه ٔ دیگر که از شمال باختری شهر ازسد معروف شادروان می گذرد و بطرف جنوب باختری جریان دارد. می گویند سد شادروان بدستور شاپور یکم و بدست قیصر دوم و رومیان که در آن زمان در اسارت ایران بودند ساخته شده و حدس می زنند که در ازمنه ٔ قدیم کلیه ٔ آب کارون در رشته ٔ شطیط جریان داشته و شعبه ٔ گرگر فقطبه منظور استفاده ٔ کشاورزی تهیه شده است . بند میزان توسط فتحعلیخان که یکی از سرداران صفویه بوده در سنه ٔ 1106 هَ . ق . پایه گذاری گردیده ولی موفق به ساختمان آن نشد و نادرشاه افشار در مسافرت به خوزستان امربه تکمیل این داد و سد مزبور ساخته شد، ولی بعداً در نتیجه ٔ فشار آب و سیل خراب گردیده و سپس محمدعلی میرزا دولتشاه آن را تعمیر نمود، اما مجدداً در نتیجه ٔفشار شدید آب خراب شد. دو شعبه ٔ گرگر و شطیط در جنوب بند قیر به یکدیگر متصل و بسمت اهواز جاری میگردند. سازمان اداری شهرستان شوشتر دارای سه بخش بنام مرکزی ، گتوند و عقیلی است و از 138 قریه تشکیل شده و جمعیت شهرستان در حدود 56 هزار نفر است . مساحت تقریبی شهرستان 25300 کیلومتر مربع است . بخش مرکزی شهرستان شوشتر از 6 دهستان خیران ، تیوند، میان آب ، کندزلو، سردارآباد و شاه ولی تشکیل شده است . این بخش در بین بخشهای عقیلی و گتوند و شهرستان اهواز واقع و سکنه ٔ آن در حدود 18000 تن است . دو شعبه ٔ رودخانه ٔ کارون بنام گرگر و شطیط از شمال به جنوب در این بخش جریان دارد. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 6).
شهر شوشتردر 850هزارگزی تهران و 26هزارگزی شمال اهواز واقع است . شهر شوشتر یکی از شهرهای قدیمی کشور است و در روی تخته سنگهای کنار کارون بنا و بین دو شعبه از کارون بنام شطیط و گرگر (چهاردانگه و دودانگه ) واقع شده است . هوای شهر گرم و در تابستان حداکثر حرارت در بعضی سالها نزدیک به 60 درجه است . شوشتر 22416 تن سکنه داشته است ولی امروز بیش از 15 هزار تن سکنه ندارد. این شهرستان بسیار قدیمی و دارای ابنیه و آثار و مسجدو امام زاده های متعدد است که معروف ترین آنها بشرح زیر است :
1 - مسجد جامع شوشتر که در زمان خلفای عباسی بنا شده .
2 - قلعه ٔ سلاسل که امروز خرابه های آن مشاهده میشود.
3 - بند میزان که در شمال خاوری شهر واقع است و رود گرگر از آن عبور میکند.
4 - پل شاهپور که در شمال باختری شهر واقع است و امروزه خرابه های آن مشاهده میشود.
5 - در شهر شوشتر و اطراف آن قریب 40 امامزاده وجود دارد. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 6).
و رجوع به مرآت البلدان ج 1 و ج 4 و تاریخ رشیدی و تاریخ سیستان و آتشکده و تاریخ گزیده و یشتها ج 1 و ایران در زمان ساسانیان و تاریخ مغول و خاندان نوبختی عباس اقبال و تاریخ ادبیات ادوارد براون و مجمل التواریخ والقصص و تاریخ اسلام و جغرافی غرب ایران و تاریخ عصر حافظ و تاریخ ایران باستان و تاریخ پانصدساله ٔخوزستان تألیف احمد کسروی شود :
چندین حریر و حله که پوشید بر درخت
مانا که برزدند به قرقوب و شوشتر.

کسایی .

مه طرازی است بدست چپ گردون شب عید
نقش آن گویی در شوشتر آمیخته اند.

خاقانی .

سوس را با پلاس کینی نیست
کین او با پرند شوشتر است .

خاقانی .

خود دل و طبع او ز سیم و شکر
کان طمغاج و باغ شوشتر است .

خاقانی .

حبش را زلف بر طمغاچ بندد
طراز شوشتر در چاچ بندد.

نظامی .

- پل شوشتر؛ از بناهای غریبه است و هشتادوچهار طاق دارد و گویند شاپور بانی آن بود. (انجمن آرا) (مرآت البلدان ج 1 ص 437). و رجوع به تاریخ پانصدساله ٔ خوزستان تألیف احمد کسروی شود.

شوشتَر در استان خوزستان واقع شده است. این شهر دارای تاریخ و تمدنی کهن است و زبان بیشتر مردم فارسی ( گویش شوشتری ) است.

شوشتر ( آدامدون، تستر ) یکی از قدیم ترین شهرهای جهان که تاریخی به قدمت بشر دارد. اولین و قدیم ترین ساکنان این شهر مندائیان یا صابئه هستند که بسیاری از آثار تاریخی وصنایع شوشتر متعلق به این مردم می باشند. شوشتر ( آدامدون ) دردیدگاه مندائیان یکی از مراکز مهم دینی است ووجود آب شطیط ( کارون ) وکویرین ( گرگر ) دراین شهر وهمچنین نهرهای فراوان مانند رقط وداریون ، مکان مناسبی را برای عقیده مندائیان فراهم کرده است، چون درعقیده آنها غسل وتعمید در آب جاری جزءواجبات دینی است وبیشتر مراسم دینی آنها در کنار رودخانه ها ودرآب جاری می باشد. مندائیان جزءپیروان ادیان توحیدی هستند ودراین سرزمین هزاران سال زندگی کرده اند ودرتمدن عیلام نشانه های دینی آنها وجود داشته ودربسیاری از ادوار این تمدن عقیده مندائی دین رسمی عیلامیان بوده مانند :آثار تاریخی کول فرح واشکفت سلمان ایذه وتنگ سروک بهبهان که آیین مندایی درآنهامشهود است .

در دره قاجاریه ودرزمان امیرکبیر همچنین در زمان نادرشاه افشار حملات وقتل های فراوانی رامتحمل شدند که درزمان امیرکبیر بسیاری از آنها درشوشتر ودرمنطقه صابئه کشون قتل عام شدند برخی نیز مسلمان شده ودیگران مهاجرت کردند وتاکنون خانواده های بسیاری درشوشتر یافت می شوند که دراصل مندائی بوده ومسلمان شده اند.

شغل مندائیان شوشتر آهنگری ، طلاونقره کاری، میناکاری، وسیاه قلم کاری طلا ونقره می باشدکه این حرفه مختص این قوم بوده وهست . قایق سازی که پس از حضرت نوح درمیان مندائیان رواج یافت وبه آن نگاهی قدسی دارند؛ریخته گری وتراشکاری، ساخت وسایل کشاورزی مانند بیل وداس وکلنگ، مشک سازی ودباغی، از دیگر حرفه این قوم درشوشتر بوده است. مندائیان شوشتر را” آدامدون”می گویند که این شهر جزءمقدس ترین شهرهای آنان می باشد.

کت
به فتح کاف وسکون تاء، کت واژه ای مندائی وجمع آن کتا وبه معنای معبد صخره ای یا سنگی است که برلب رودخانه با وسائل ابتدایی کنده کاری شود. کت همان واژه نحت عربی است وهنوز مردم عرب خوزستان این واژه را به شکل کت استفاده می کنند مثلا می گویند. ( فلان قمیسه مکتوت کت علیه ) یعنی فلانی پیراهنش برای او ساخته شده یعنی شیک وزیباست . درشوشتر به حفره ها ومعابدی برلب رودخانه شطیط وگرگر کنده شده اند کت می گویند که این کت ها باقی مانده مندی های صابئه شوشتر می باشند. وهنوز به کت معروفند….

صعبات
صوباط: این واژه باز مندائی است وبه کوچه های مسقف گفته می شود که مردم عرب آنرا صوباط می گویند ولی درزبان مندائی صعبات گفته می شود. اگر به سقف این صعباتها نگاه دقیقی داشته باشیم شکل شاخه های نخل ( سعف ) را خواهیم دیدچون شاخه نخل برای مندائیان وهمه مردم عرب جایگاه ویژه ای دارد.

شاذروان
این واژه نام پل معروف شوشتر است درزبان مندائی به پایه های سنگی هرچیز شاذروان می گویند وچون پایه های این پل سنگی است به آن شاذروان می گویند. این واژه درزبان عربی واردشده وبه پی خانه کعبه که از سنگ ساخته شده نیز شاذروان می گوبند.

لوفا
بخش هایی از رودخانه شطیط وهمچنین آبشارهای شوشتررا لوفا می گویند . لوفا واژهای مندائی وعربی است وبه معنی پیچیدن ودور زدن است وهمچنین نوعی غذا که پس ازدرگذشت شخصی برای آمرزش او آماده می شودکه مندائیان آنرا لوفا یا لوفانی می نامند.

الهریس
حلیم که این غذا جهت صبحانه وشام پخته می شودوبه چند شکل مختلف آماده می شودکه یکی از اشکال آن همین حلیم رایج است که درشوشتر ودزفول پختن هریسه یا حلیم از قدیم الزمان رایج بوده وهست وبیشتر کسانی که در استان حلیم پز هستند یا دزفولی یا شوشتری هستند که این متاثراز مندائیان است زیرا مندائیان هریسه را نوعی غذای دینی می دانند وآنرا برای غرق شدگان طوفان نوح می پزند وعقیده دارندکه پساز طوفان نوح برای آمرزش روح غرق شدگان این غذا با گندم وحبوباتی که درکشتی نوح بود پخته شد. طبق کتب مندائیان پس از به گل نشستن کشتی حضرت نوح ایشان از حبوبات باقی مانده برای آمرزش مردگان حلیمی پخت این رسم درمیان مندائیان تا به امروز باقی است وآنها اول ماه سرطانا هریسه ای با هفت نوع حبوبات می پزند وبا روغن داغ وشیره خرمااول صبح میل می کنند.
رسم پخت حلیم درشوشتر به شب عاشورا وروز شهادت امام حسین ( ع ) انتقال یافت وامروزه بسیاری ازمردم شوشتر درشب عاشورا حلیم نذری بین مردم توضیع می کنند.

مراسم عروسی
درمراسم ازدواج مندائیان که درآب وباغسل مخصوص ازدواج زوجین صورت می گیرداین رسم درشوشتر درزمان مندائیان رواج داشته اما پس از مهاجرت وقتل مندائیان ومسلمان شدن دیگر مندائیان برخی از مراسم ازدواج درمیان مردم شوشتر باقی مانده که برگرفته از آئین مندائی است مانند بستن شال سبز دورکمر عروس وداماد که درآئین مندائی وجودداردوهنوز درمیان برخی خانواده های سنتی شوشتری این رسم رایج است که درشب عروسی شال سبز می بندندوهمچنین شکستن کوزه جلوی پای عروس وداماد برای دوام وبقای شادی باز این سنتی مندائی است علاوه برآن بستن شاخه نخل یا ساختن حجله ازنی برای عروس ودامادمی باشد.
ازدیگر رسوم مندائیان غسل تعمید عروس وداماددرصبح روز عروسی است که به شکل حمام عروس وداماد دررودخانه تغییر شکل یافت ودرسال های اخیر به درحمام تغییر شکل داد. تبرک لباس عروس وداماد توسط روحانی ترمیدایا اشکندا یا کنزاربا که به شکل گلاب پاشی برلباس عروس وداماد وبخور دادن لباس تادهه های اخیر رایج بود وهنوز بخوردان رادرشوشتر غوغا می گویند که این هم واژه ای مندائی است.

صابئه کشون
منطقه صابئه کشون درکنار نهرگرگر ( کویرین ) یکی ازقدیم ترین آثار باستانی شوشتر وبنا بروجود حوض غسل تعمید به شکل درفش یا علامت صلیب شکسته به نظر می رسد که ساخت آن به دوره عیلامیان بازمی گرددچون این علامت در۳۲۰۰قبل از میلاد درتمدن عیلام رواج یافت ودرتپه های شوش برروی کاسه های سفالی نقش درفش یافت شده ، همچنین دراین منطقه معبد یا مندی ( معبد دین صابئه رامندی می گویند ) دردل سنگ کنده کاری شده ونهرهایی دردل سنگ برای این معبد جاری شده که درحدخودیکی از شاهکارهای هنری جهان باستان است.

قبرستان های قدیمی صابئه
درروستاهای کوزر وماهوردرمسیر عقیلی گتوند قبرستان وچاه باستانی به نام بئر المقدس ( چاه انجیری وچاه اناری ) وجودداردکه درورودی روستای کوزر قبرستان وسیعی باقی است این قبرستان باتوجه به شکل سنگ های قبور وجهت دفن مردگان ونیزتائید مندائیان یکی از قدیم ترین قبرستان های مندائیان شوشتر است همچنین وجود نی درچهار گوشه بناهای سنگی وجهت قرارگرفتن بنا مندائی بودن صاحبان این خانه های قدیمی را به اثبات می رساند.

لباس مردان وزنان شوشتر
مردم شوشتر تا یک قرن پیش همان لباس مندائیان را به تن می کردند که دربرخی از عکس های قدیمی مردان شوشتر عمامه یا چفیه سفید ودشداشه کوتاه وشال یا همیانه دور کمر بسته شده دیده می شوند. بسیاری از صنعتگران این شهر چفیه های سفید ویا سفید مایل به زرد به سر می کردند که این چفیه ها همان برزنقای مندائی می باشد. پوشیدن شلوار پنبه سفید درشوشتر رایج بوده وخانواده های زیادی درشوشتر پاچه های کتانی وپنبه ای سفید تولید می کردندکه برای لباس ومراسم دینی مندائیان کاربرد داشت.

رموز مندائی درساختمان های شوشتر
ازمهمترین رموز مندائی حوض آب درخانه ونیز به کاربرد نی درچهارگوشه ساختمان است که این نی نه دراستحکام بناتاثیری داردونه جنبه زینتی ویا زیبایی داردبلکه به عنوان یک گیاه مقدس درساختمان به کارمی رفت که می توان گفت دربیشتر خانه های قدیمی شهر نی درساختمان برای تبرک به کار رفته است.

عقیلی شوشتر
مندائیان اهواز منطقه عقیلی را از سکونتگاههای قدیمی مندائیان می دانند وبه گفته محققان مندائی آثار برخی از معابد مندائی درمنطقه عقیلی یافت شده است که وجود کوزر وماهور درمسیر عقیلی تایید کننده این نظریه است.

اکثریت مردم شوشتر همانند مردم دزفول مندایی نژاد هستند و مردمان مندایی مسلمان شده می باشند

سازه های آبی شوشتر نیز از آثار مردم مندایی نژاد شوشتر میباشد در مذهب مندایی آب اهمیت زیادی دارد

موسیقی شوشتری نیز در اصل موسیقی مردم مندایی است که جزئی از موسیقی سنتی ایران شده است