باش

[ویکی فقه] باش یا باشی (در حالت اضافی: باشی)، لفظی که در اول یا آخر (یا هر دو بخش) پاره ای اسامیِ منصب های دولت های ترک به کار می رفت.
این لفظ، همانند معادل آن، «سَر»، در ترکیبات متعدّدی به کار رفته است. در دولت های قدیم ترک، بویژه دولت عثمانی، نام منصب هایی که با این لفظ ساخته شده فراوان دیده می شود، چنانچه در اسامی رؤسای نهادها و صاحب منصبان عثمانیِ ذکر شده در «قانون نامه فاتح»، یعنی قاپوجی باشی (سر دربانِ دربار)، چاووش باشی (سرکرده محافظان تبر زین دارِ سلطان)، کیلَر جی باشی (رئیس آبدارخانه سلطان) اودا باشی (سرکرده تعدادی از افراد ینی چری یا رئیس پیشخدمت های حرمسرا) و خزینه دار باشی (رئیس خزانه داری)، این لفظ به صورت ترکیبی به کار رفته است.
همچنین مسئول امور اسکان «اسکان باشی»، مأموران امنیت شهرْ «صو باشی و سگبان باشی و عسس باشی و بُوجَک باشی»، متصدیان امور دربند (دژهای نظامی سرِ گردنه) «دربندباشی و پاندورباشی و مارتولوس باشی» (مارتولوس: ملاحِ مسیحیِ دانوبیِ مزدور در قلعه ترک ها)، ما فوق مارتولوس باشی و سرکرده افراد بانفوذ واحدهای مارتولوس «حرامی باشی» و سرانجام کد خدای (رئیس) عشایر مأمورِ محافظت دربندْ «بلوک باشی» خوانده می شدند.

کاربرد لفظ باش در درجات
جَبَه جی باشی (رئیس اسلحه سازان)، طوپجی باشی (سرپرست توپخانه)، یایاباشی (فرمانده پیاده نظام) دَلی باشی (فرمانده سواره نظام نامنظم)، مهترباشی (رئیس دسته موزیک)، قوچی باشی (رئیس ارابه رانان)، بُستانجی باشی (فرمانده حفاظت سلطنتی)، قاپوجی باشی، بین باشی (همان مین باشی سرکرده هزار تن) و جز آن نیز از درجات نظامی بود. علاوه بر این، نمایندگان طلاّب مدارس علوم دینی «کَمَرباشی» نامیده می شدند.

کاربرد لفظ باش در اول کلمات
با آوردن «باش» در اول پاره ای از کلمات واژه های مرکبی هم ساخته شده است، مانند باش بوغ (یا باش وبوغ) که در روم ایلی همان چِری باشی (فرمانده دسته) و در آناطولی مرادف عشیرت بیگی (رئیس عشیره) است. باش خلیفه (سر منشی)، باش چاووش (فرمانده بلوک پنجم ینی چری)، باش یازیجی (سرمنشی خزانه همایونی)، باش مقاطعه جی (متصدی تیول ها و اقطاعات سلطنتی)، باش لالا (رئیس لله های شاهزادگان)، باش دفتر دار، باش باقی قولی (سر مفتش امور مالی)، باش افندی (رئیس منشیانِ مسئول دفترهای عواید و مخارج خزانه همایونی)، باش آلقیشجی (فرمانده محافظانِ مأمور دعا و ثناگویی سلطان)، باش معمار (معمارباشی)، باش محاسبه جی و جز آن از سمت های دولتی اند.

کاربرد لفظ باش در اول و آخر لفظ
...