زوزن؛ یکی از ولایت های دوازده گانه ربع نیشابور خراسان؛ مرکز ولایت زوزن، شهری به همین نام بوده است. جغرافیدانان و تاریخنگاران، زوزن را منطقه ای گسترده میان نیشابور و هرات دانسته اند که محدثان و شاعران عربی سرای بسیاری از آن برخاسته اند و به همین خاطر به آنجا لقب «بصره صغیره» یا «بصره کوچک» داده اند. ولایت زوزن را در جغرافیای امروز، با بخش جلگه زوزن از توابع شهرستان خواف و حدی از پیرامون آن در استان خراسان رضوی ایران مطابقت داده اند.
«احسن التقاسیم فی معرفةالاقالیم»، تألیف ابوعبدالله محمد بن احمد مقدسی، ترجمه علینقی منزوی، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران، ۱۳۶۱.
«تاریخ نیشابور»، ابوعبدالله حاکم نیشابوری، ترجمه محمد بن حسین خلیفه نیشابوری، با مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگه، ۱۳۷۵.
«معجم البلدان»، شهاب الدین ابی عبدالله یاقوت بن عبدالله الحموی الرومی البغدادی، بیروت: دار صادر، ۱۹۷۷م.
«لغت نامه»، علی اکبر دهخدا، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۷.
زوزن؛ از ولایت های ربع نیشابور؛ یاقوت حموی، از وجود آتشکده ای در ناحیه زوزن خبر می دهد که علت نامگذاری زوزن نیز به آن وابسته است.
زوزن، در کتاب تاریخ الحاکم، در شمار ولایت های دوازده گانه نیشابور، و دربارهٔ آن آمده است: ولایت زوزن، عمارات (عمارت ها) و علماء آن مستغنی (بی نیاز) از بیان. محمد مقدسی در احسن التقاسیم، نیشابور را به دوازده ولایت (بشت، بیهق، کویان (جوین)، جاجرم، اسفراین، استوا، اسفند، جام، باخرز، خواف، زاوه و رخ)، سه خزانه (طوس، نسا، ابیورد)، یک قصر (بوزجان) و یک دار (زوزن) دسته بندی نموده و دربارهٔ دار (= خانه، سرای) زوزن نوشته است: دار یا شهرکی بزرگ است در چهل فرسنگی مرکز (نیشابور)، آباد است و پر از جولاهگان و لباده دوزانست. یاقوت حموی، زوزن را کوره (ناحیه) ای وسیع میان هرات و نیشابور معرفی نموده که از توابع نیشابور است. در معجم البلدان، شمار قریه ها (روستاها) ی این ولایت را صدو بیست و چهار آورده است.
یاقوت حموی، به نقل از بیهقی، زوزن را نام ولایتی دانسته که قصبه (شهر مرکزی) آن به همین نام (= زوزن) است. از شهر زوزن، آثاری هنوز باقی است؛ تز جمله مسجدی بسیار کهن احتمالاً قرن ششم هجری. از محصولات ولایت زوزن، به کرباس، ابریشم، روناس، صنعت پشم بافی و همچنین به موقعیت خوب تجاری و بازرگانی این منطقه، که با قاین و سلومک و فرجرد ارتباط داشته، اشاره نموده اند. عده بسیاری از شاعران و ادیبان عربی سرای خراسان، از ناحیه زوزن برخاسته اند و به همین دلیل آنجا را «بصره صغیره» یا «بصره کوچک» می خوانده اند. در تاریخ نیشابور الحاکم، از عالمان و بزرگان منسوب به زوزن، همچون ابواسحق ابراهیم بن خلد زوزنی، ابوعمرو زوزنی کاتب (احمد بن محمد بن ابراهیم)، ابویعقوب زوزنی (اسحق بن ابراهیم بن عبدالملک نیشابوری)، ابوعلی شاعر زوزنی (حمزة بن احمد بن محمد بن حمزه فقیه)، ابومحمد زوزنی (عبداللخ بن محمد بن ابراهیم نیشابوری)، ابوسهل وراق زوزنی (محمد بن احمد بن سهل)، ابوعمرو زوزنی نیشابوری (محمد بن عبدک)، محمد بن علی بن عبدالله زوزنی، ابوالعباس زوزنی (محمد بن ولید)، ابوعمران زوزنی نیشابوری (موسی بن ابراهیم بن سعد)، ابوالعباس زوزنی (ولید بن احمد بن محمد بن ولید)، یحیی بن منصور زوزنی یاد شده است. و در معجم البلدان به سه تن از محدثان و شاعران زوزنی؛ ابوحنیفه عبدالرحمن بن حسن بن احمد زوزنی، ولید بن احمد بن محمد بن ولید ابوالعباس زوزنی (متوفی ۳۷۶ق)، ابونصر احمد بن علی بن ابی بکر زوزنی اشاره شده است. ابوسهلی زوزنی، وزیر دستگاه غزنویان، از مشاهیر معروف زوزن است.
«احسن التقاسیم فی معرفةالاقالیم»، تألیف ابوعبدالله محمد بن احمد مقدسی، ترجمه علینقی منزوی، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران، ۱۳۶۱.
«تاریخ نیشابور»، ابوعبدالله حاکم نیشابوری، ترجمه محمد بن حسین خلیفه نیشابوری، با مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگه، ۱۳۷۵.
«معجم البلدان»، شهاب الدین ابی عبدالله یاقوت بن عبدالله الحموی الرومی البغدادی، بیروت: دار صادر، ۱۹۷۷م.
«لغت نامه»، علی اکبر دهخدا، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۷.
زوزن؛ از ولایت های ربع نیشابور؛ یاقوت حموی، از وجود آتشکده ای در ناحیه زوزن خبر می دهد که علت نامگذاری زوزن نیز به آن وابسته است.
زوزن، در کتاب تاریخ الحاکم، در شمار ولایت های دوازده گانه نیشابور، و دربارهٔ آن آمده است: ولایت زوزن، عمارات (عمارت ها) و علماء آن مستغنی (بی نیاز) از بیان. محمد مقدسی در احسن التقاسیم، نیشابور را به دوازده ولایت (بشت، بیهق، کویان (جوین)، جاجرم، اسفراین، استوا، اسفند، جام، باخرز، خواف، زاوه و رخ)، سه خزانه (طوس، نسا، ابیورد)، یک قصر (بوزجان) و یک دار (زوزن) دسته بندی نموده و دربارهٔ دار (= خانه، سرای) زوزن نوشته است: دار یا شهرکی بزرگ است در چهل فرسنگی مرکز (نیشابور)، آباد است و پر از جولاهگان و لباده دوزانست. یاقوت حموی، زوزن را کوره (ناحیه) ای وسیع میان هرات و نیشابور معرفی نموده که از توابع نیشابور است. در معجم البلدان، شمار قریه ها (روستاها) ی این ولایت را صدو بیست و چهار آورده است.
یاقوت حموی، به نقل از بیهقی، زوزن را نام ولایتی دانسته که قصبه (شهر مرکزی) آن به همین نام (= زوزن) است. از شهر زوزن، آثاری هنوز باقی است؛ تز جمله مسجدی بسیار کهن احتمالاً قرن ششم هجری. از محصولات ولایت زوزن، به کرباس، ابریشم، روناس، صنعت پشم بافی و همچنین به موقعیت خوب تجاری و بازرگانی این منطقه، که با قاین و سلومک و فرجرد ارتباط داشته، اشاره نموده اند. عده بسیاری از شاعران و ادیبان عربی سرای خراسان، از ناحیه زوزن برخاسته اند و به همین دلیل آنجا را «بصره صغیره» یا «بصره کوچک» می خوانده اند. در تاریخ نیشابور الحاکم، از عالمان و بزرگان منسوب به زوزن، همچون ابواسحق ابراهیم بن خلد زوزنی، ابوعمرو زوزنی کاتب (احمد بن محمد بن ابراهیم)، ابویعقوب زوزنی (اسحق بن ابراهیم بن عبدالملک نیشابوری)، ابوعلی شاعر زوزنی (حمزة بن احمد بن محمد بن حمزه فقیه)، ابومحمد زوزنی (عبداللخ بن محمد بن ابراهیم نیشابوری)، ابوسهل وراق زوزنی (محمد بن احمد بن سهل)، ابوعمرو زوزنی نیشابوری (محمد بن عبدک)، محمد بن علی بن عبدالله زوزنی، ابوالعباس زوزنی (محمد بن ولید)، ابوعمران زوزنی نیشابوری (موسی بن ابراهیم بن سعد)، ابوالعباس زوزنی (ولید بن احمد بن محمد بن ولید)، یحیی بن منصور زوزنی یاد شده است. و در معجم البلدان به سه تن از محدثان و شاعران زوزنی؛ ابوحنیفه عبدالرحمن بن حسن بن احمد زوزنی، ولید بن احمد بن محمد بن ولید ابوالعباس زوزنی (متوفی ۳۷۶ق)، ابونصر احمد بن علی بن ابی بکر زوزنی اشاره شده است. ابوسهلی زوزنی، وزیر دستگاه غزنویان، از مشاهیر معروف زوزن است.
wiki: ولایت زوزن