[ویکی فقه] تفسیر فُرات کوفی، تفسیری روایی به عربی از ابوالقاسم فرات بن ابراهیم بن فرات کوفی، محدّث و مفسر شیعی (زنده در ۳۰۷) بود.
از آنجا که این تفسیر از کهن ترین تفاسیر تاریخ اسلام و بالاخص شیعه می باشد، در معرفی این تفسیر، معمولا به قدمت و تقدم آن توجه می شود. هم چنین شخصیت مؤلف «ابراهیم بن فرات کوفی» نیز به سبب ذکر در کتب رجالی، بیش از خود کتاب مورد توجه قرار گرفته است چه این که وی، استاد روایات و احادیث بوده و خود نیز شیوخ فراوان روایی دارد. (ر. ک ادامه ی مقاله) این دو علت منجر شده است که ارزش علمی و تفسیری کتاب در هاله ای از مهجوریت قرار گیرد، لذا شایسته به نظر می رسد که به خود تفسیر بیشتر توجه شود. هر چند که صفحات تاریخ، اطلاع اندکی از سرگذشت مولف و دیدگاه فکری و اعتقادی وی در اختیار دارد و برای تحقیق بیشتر می بایست به آثار وی و مهمتر از همه به کتاب تفسیرش، پناه برد!
ویژگی تفسیر فرات
فرات این تفسیر را بر اساس ترتیب سوره ها تنظیم کرده، اما بر خلاف مفسران متقدم شیعی همچون قمی و عیّاشی تنها آیاتی را بر گزیده است که در شأن نزول و تفسیر یا تأویل قریب و بعید آنها، روایتی درباره تعالیم و اعتقادات شیعی از ائمه شیعه علیهم السلام یا صحابه و برخی تابعین در دست داشته است.
روش مولف
روش مفسر در نقل اسامی روات و مشایخ حدیثی خود گزیده گویی و اشاره است. در این تفسیر، جز نقل حدیث، کلامی از مؤلف در توضیح آن روایات یا نقد وجود ندارد و نکته و یا تعلیقه ای افزوده نشده است.سرآغاز کتاب با مقدمه ای درباره جایگاه اهل بیت علیهم السلام در تفسیر و فضیلت آن شروع می گردد. آن گاه مؤلف روایات تفسیری و تطبیقی و تأویلی را که عمدتاً در باب اهل بیت علیهم السلام است، نقل می کند. بنابراین عمده گزینش این روایات، چه در توضیح و تبین آیات و چه در منطبق کردن آیات به امیرمؤمنان و اهل بیت علیهم السلام ، با جهت گیری کلامی است، این کتاب مدتی پس از تألیف از حضور در مجامع و کتابخانه ها مخفی بود; تا اینکه مرحوم
علامه مجلسی به آن دسترسی پیدا می کند و روایات وی را در کتاب خود بحارالانوار نقل می کند.
توثیق مولف
...
wikifeqh: محدّثان و مفسران شیعی نیمه دوم قرن سوم و اوایل قرن چهارم قمری است. مولف در این تفسیر تنها آیاتی را گردآورده که در شأن اهل بیت(ع) نازل شده اند. تفسیر فرات کوفی، از مهم ترین مصادر تفسیری شیعی است.
از زندگی فرات کوفی و سال تولد و مرگ او اطلاع دقیقی در دست نیست و نام او نیز در منابع کهن تراجم و
رجال نیامده است؛ اما با توجه به سال زندگی کسانی که او در تفسیرش از آنها بی واسطه روایت کرده است، برخی حدس زده اند که او از علمای شیعه نیمه دوم قرن سوم و اوایل قرن چهارم است. رجال شناسان متقدم شیعه نظیر کشّی، نجاشی،
شیخ طوسی و متأخرانی چون ابن داوود حلی، علامه حلّی و محمد بن علی اردبیلی درباره وی هیچ اطلاعی نداده اند؛ اما رجال شناسان معاصر و عالمان دینی قرون اخیر او را موَثَّق(= مورد اعتماد در نقل حدیث) دانسته اند؛ زیرا روایاتش را با احادیث معتبر امامیه هماهنگ دیده اند.
آقا بزرگ تهرانی می نویسد:
شیخ صدوق به واسطه پدرش
علی بن بابویه و به واسطه محدثانی چون حسن بن محمد بن سعید هاشمی در بسیاری از تألیفات خویش از تفسیر فرات نقل کرده است.
در این که فرات کوفی، شیعه بوده است، اختلافی نیست؛ اما درباره امامی یا زیدی بودن او اختلافاتی میان پژوهشگران در گرفته است. برخی با توجه به مطابقت روایات فرات کوفی با احادیث اهل بیت(ع) بر امامی بودن او تصریح کرده اند. برخی دیگر با توجه به روایاتی که فرات از
زیدیه نقل کرده و نیز عدم تصریح او به دوازده امام(ع) و وجود روایتی از زیدبن علی در اختصاص عصمت به پنج تن آل عبا در این تفسیر، احتمال داده اند که فرات هنگام نوشتن تفسیر زیدی بوده است.با این حال، روایات فرات از صادقین و امام رضا(ع) و وجود روایات متعدد دالّ بر خروج قائم یا مهدی(ع) و نیز روایاتی درباره سرچشمه نورانی امامان(ع) که بر خلاف دیدگاههای زیدیه در این باره است، احتمال زیدی بودن فرات را ضعیف می کند؛ در عین حال گرایش فرات را به برخی اعتقادات زیدیه نمی توان از نظر دور داشت.
[ویکی شیعه] تفسیر فرات کوفی (کتاب). تفسیر فُرات کوفی تفسیری روایی به زبان عربی، اثر ابوالقاسم فرات بن ابراهیم بن فرات کوفی از عالمان، محدّثان و مفسران شیعی نیمه دوم قرن سوم و اوایل قرن چهارم قمری است. مولف در این تفسیر تنها آیاتی را گردآورده که در شأن اهل بیت(ع) نازل شده اند. تفسیر فرات کوفی، از مهم ترین مصادر تفسیری شیعی است.
از زندگی فرات کوفی و سال تولد و مرگ او اطلاع دقیقی در دست نیست و نام او نیز در منابع کهن تراجم و رجال نیامده است؛ اما با توجه به سال زندگی کسانی که او در تفسیرش از آنها بی واسطه روایت کرده است، برخی حدس زده اند که او از علمای شیعه نیمه دوم قرن سوم و اوایل قرن چهارم است. رجال شناسان متقدم شیعه نظیر کشّی، نجاشی، شیخ طوسی و متأخرانی چون ابن داوود حلی، علامه حلّی و محمد بن علی اردبیلی درباره وی هیچ اطلاعی نداده اند؛ اما رجال شناسان معاصر و عالمان دینی قرون اخیر او را موَثَّق(= مورد اعتماد در نقل حدیث) دانسته اند؛ زیرا روایاتش را با احادیث معتبر امامیه هماهنگ دیده اند.
آقا بزرگ تهرانی می نویسد: شیخ صدوق به واسطه پدرش علی بن بابویه و به واسطه محدثانی چون حسن بن محمد بن سعید هاشمی در بسیاری از تألیفات خویش از تفسیر فرات نقل کرده است.
در این که فرات کوفی، شیعه بوده است، اختلافی نیست؛ اما درباره امامی یا زیدی بودن او اختلافاتی میان پژوهشگران در گرفته است. برخی با توجه به مطابقت روایات فرات کوفی با احادیث اهل بیت(ع) بر امامی بودن او تصریح کرده اند. برخی دیگر با توجه به روایاتی که فرات از زیدیه نقل کرده و نیز عدم تصریح او به دوازده امام(ع) و وجود روایتی از زیدبن علی در اختصاص عصمت به پنج تن آل عبا در این تفسیر، احتمال داده اند که فرات هنگام نوشتن تفسیر زیدی بوده است.با این حال، روایات فرات از صادقین و امام رضا(ع) و وجود روایات متعدد دالّ بر خروج قائم یا مهدی(ع) و نیز روایاتی درباره سرچشمه نورانی امامان(ع) که بر خلاف دیدگاههای زیدیه در این باره است، احتمال زیدی بودن فرات را ضعیف می کند؛ در عین حال گرایش فرات را به برخی اعتقادات زیدیه نمی توان از نظر دور داشت.
