دریاچه بالخاش

مختصات: ۴۶°۱۰′ شمالی ۷۴°۲۰′ شرقی / ۴۶٫۱۶۷°شمالی ۷۴٫۳۳۳°شرقی / 46.167; 74.333
دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، سرواژه: بالخاش
بالخاش دریاچه ای واقع در جنوب شرقی قزاقستان است که پس از آرال بزرگترین دریاچه های درون بومی آسیای مرکزی است. اگر چه این دریاچه مخزنی ندارد، میزان شوری آن کم است و رود ایلی و چند رود دیگر به آن می ریزد.
این دریاچه برای جغرافی دانان مسلمان در سده های پیشین ناشناخته بود. قلموقها نخستین کسانی بودند که نام مغولی بالخاش را به این دریاچه دادند. این قوم در سده ۱۱ق و نیمه نخست سده ۱۲ق بر این مناطق تسلّط داشتند. سرزمین پیرامون بالخاش متروک و بسیار خشک است. این دریاچه تا زمان انقلاب اکتبر روسیه، از نظر اقتصادی نقشی نداشت. اهمیت این ناحیه، در ۱۹۳۶م، با بنای یک شهر بزرگ صنعتی به نام بالخاش در کرانه خلیج کوچک برتیس در ساحل شمالی دریاچه آغاز شد.

[ویکی فقه] بالْخاش، بزرگترین دریاچه آسیای مرکزی پس از آرال، به وسعت ۴۳۲، ۱۸ کیلومترمربع، واقع در بخش شرقی جمهوری قزاقستان قرار دارد.
رود ایلی و چندین رود کم اهمیت تر به این دریاچه می ریزند. رود ایلی از سمت مغرب وارد دریاچه می شود و ۷۵ تا ۸۰ درصد آب آن را تأمین می کند و رودهای کوچکتر از سمت مشرق به آن می ریزند. این وضع جریان دایمی آب را از مغرب به مشرق سبب شده است.

ناشناخته بودن این دریاچه
این دریاچه برای جغرافیدانان مسلمان در قرون پیشین ناشناخته بود. مؤلف گمنام حدود العالم (تاریخ تألیف: ۳۷۲) می نویسد که «ایلا (=ایلی) به دریای ایسی گول افتد».

وصف دریاچه بالخاش توسط محمد حیدر
تا آن جا که اطلاع داریم، از جمله نویسندگان مسلمان، محمد حیدر تنها کسی است که در اواسط قرن دهم به وصف این دریاچه پرداخته است. این نویسنده دریاچه بالخاش را، که در آن زمان مرز میان سرزمین ازبکها (ازبکستان) و مغولها (مغولستان) بود، دریاچه آبی رنگ (کوکچه تنییز ـ تنکیز) نامیده و آن را دریاچه ای با آب شیرین وصف کرده است اما درباره طول و عرض آن به مبالغه گرویده و رود ولگا (اِتِل) را منشعب از آن دانسته است. نوشته او درباره مزه آب این دریاچه اهمیت دارد، زیرا همه جغرافیدانان عصر جدید بالخاش را دریاچه آب شور معرّفی کرده اند.

مزه آب این دریاچه
...