نخجوان

مختصات: ۳۹°۱۲′۳۲″ شمالی ۴۵°۲۴′۴۴″ شرقی / ۳۹٫۲۰۸۸۹°شمالی ۴۵٫۴۱۲۲۲°شرقی / 39.20889; 45.41222Khan Palace of Nakhchivan   Face Pattern of the Momine Khatun Mausoleum   The aerial view of the city 2006   Monument for the native (Azerbaijani) language
نخجوان (به ترکی آذربایجانی: Naxçıvan) یکی از شهرهای جمهوری آذربایجان است که از توابع جمهوری خودمختار نخجوان است. جمعیت این شهر در سرشماری سال ۲۰۱۷ میلادی، ۹۲۱۰۷ نفر بود.این کشور در سده های ۹ و ۸ پیش از میلاد زیر سلطه دولت «اورارتو» قرارگرفت. در زمان پادشاهی «منوئه» (۸۱۰–۷۷۸ پیش از میلاد مسیح) لشکریان «اورارتو» با گذشتن از رود ارس به سوی شمال و جلگه ایروان تاختند؛ و قسمت هایی از این سرزمین را به تصرف خود درآوردند. «منوئه» برای حفظ نواحی تسخیر شده، در ساحل راست شمالی رود ارس نزدیک روستایی که اکنون به نام ترکی «داش بورون» معروف است مرکز اداری تأسیس کرد و آن را «منوآهینیلی» MENUAHINILI نامید.
در سده هفتم پیش از میلاد بخشی از اراضی تابع دولتهای «ماننا» و ماد بود؛ ولی در سده هشتم پیش از میلاد بخشی از شاهنشاهی (امپراتوری) هخامنشیان شد. از آن پس فرمانروایان ارمنی از دودمان اَروَندی بر نخجوان حکم راندند؛ و این کار با موافقت کوروش بزرگ پادشاه هخامنشی صورت گرفت.
اولیاء چلبی دربارهٔ نخجوان می گوید: رعایا و مردم آن به زبان دهقانی گفتگو می کنند، اما عارفان و شاعران و ندیمان ظریفشان با ظرافت و نزاکت به زبان پهلوی و مغولی که زبانهای قدیمی است سخن می گویند. شهرنشینان شان نیز به زبان های دهقانی، دری، فارسی، غازی (تازی ؟) و پهلوی گفتگو می کنند… ترکمانانی که در نواحی مختلف آن ساکنند لهجه های مختلف مغولی دارند.

نَخْجَوان
نَخْجَوان
نَخْجَوان
جمهوری خودمختار در قلمرو کشور جمهوری آذربایجان. با ۵,۵۰۰ کیلومتر مربع مساحت و ۳۱۰هزار نفر جمعیت (۱۹۹۳). در جنوب قفقاز واقع شده و عمدتاً کوهستانی است و آب وهوای نسبتاً خشک، و تابستان های گرم و زمستان های خشک دارد. بلندترین قلۀ کوه های آن در مرز ارمنستان ۳,۹۰۴ متر ارتفاع دارد. فعالیت های اقتصادی آن عمدتاً کشاورزی، دامداری، و صنایع سبک است. ارمنستان با نواری ۵۰کیلومتری بین نخجوان و جمهوری آذربایجان فاصله می اندازد و ارتباط این دو سرزمین از راه خشکی فقط از طریق ایران و ترکیه امکان پذیر است. پایتخت آن نیز نخجوان نام دارد که یک چهارم از کل جمعیت این سرزمین را در خود جای داده است. شهرهای مهم دیگر آن عبارت اند از اردوباد و جلفا. بطلمیوس از این منطقه یاد کرده است. در افسانه های ارمنی نخجوان را اولین منزلگاه نوح پیامبر دانسته اند و موسی خورنی این سرزمین را مجلس زندانیان قوم ماد دانسته است. اعراب در ۸۷ق/۷۰۵م آن را تصرف کردند و بسیاری از بزرگانش را به دار آویختند. نخجوان یک قرن (۵۳۱ـ۶۳۲ق) در دست اتابکان ایلدگز آذربایجان بود، که بناهایی زیبا در آن جا ساختند. مغول ها شهر را ویران کردند و در جنگ های ایران و عثمانی هم آسیب های فراوان دید. با شکست ایران قاجاری از روسیه، نخجوان و ایروان به روس ها واگذار شد (۱۸۲۸). بعد از انقلاب روسیه، در ۱۹۲۴، نخجوان به یک جمهوری خودمختار وابسته به جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان تبدیل شد. در قرن ۶پ م در قلمرو ایران بود و جادۀ ابریشم از چین تا روم از آن جا می گذشت. در طول قرون ایرانیان، رومی ها، بیزانس ها، تاتارهای مغول، عثمانی ها، و روس ها برای تسلط بر آن کوشیده اند. در ۱۷۸۰، محل دیگری نیز به نام نخجوان در ناحیۀ دون در روسیۀ فدراتیو کنونی احداث شد که مهاجران ارمنی را در آن سکونت دادند. این نخجوان از توابع راستوف است.

[ویکی شیعه] جمهوری خودمختار نخجوان (به ترکی آذربایجانی: (ناخچیوان موختار رِسپوبلیکاسی) Naxçıvan Muxtar Respublikası) بخشی از جمهوری آذربایجان است که مرکز آن شهر نخجوان است. بیش از ۹۵ درصد از جمعیت ۴۰۰،۰۰۰ نفری این جمهوری خودمختار را شیعیان آذری تشکیل می دهند. برخی علمای شیعی از این خطه به ویژه از اردوباد برخاسته اند.
منطقۀ نخجوان، که بخشی از جمهوری آذربایجان را تشکیل می دهد، در منتهی الیه جنوبی منطقۀ قفقاز و در ساحل شمالی رود ارس، قرار گرفته است و ۵,۳۶۳ کیلومتر مربع وسعت دارد. نخجوان از شمال و شرق با ارمنستان، از جنوب و غرب با ایران و از غرب با ترکیه مرز مشترک دارد. جمعیت آن بر اساس آمار ۲۰۰۴م بیش از ۳۷۲,۹۰۰ نفر بوده است.
در گویش های مختلف به نخجوان، «ناخ جوان»، «ناخ جاوان»، «ناخ ایجه وان»، «ناخ ایجاوان» هم گفته شده است که بر پایه نظر زبان شناس قرن نوزدهم جان هنریش این نام از «ناخ ناگان ایجه وان» در زبان ارمنی گرفته شده است و به معنی «نخستین استراحتگاه» است.