استان گیلان

مختصات: ۳۷°۱۶′۳۹″شمالی ۴۹°۳۵′۲۰″شرقی / ۳۷٫۲۷۷۴°شمالی ۴۹٫۵۸۹۰°شرقی / 37.2774; 49.5890
استان گیلان (به گیلکی: گیلان یا گیلؤن)، از استان های شمالی ایران به مرکزیت کلانشهر رشت است. دربارهٔ نام گیلان و معانی واژهٔ گیل، نظرات متفاوتی ابراز شده است. لغت نامه دهخدا، واژهٔ گیلان را برگرفته از «گیل»، به اضافهٔ پسوند مکان «ان»، به معنای محل سکونت گیل ها دانسته و افزوده است که صورت این واژه در زبان پهلوی، گِلان (Gelan) و نزد یونانی ها گِلای (Gelae) بوده است.
این استان، از شمال به دریای مازندران و کشور آذربایجان، که از طریق آستارا با آن دارای مرز بین المللی است، از غرب به استان اردبیل، از جنوب به استان زنجان و قزوین و از شرق به استان مازندران محدود می شود. مساحت گیلان ۱۴٬۰۴۴ کیلومترمربع و جمعیت آن طبق سرشماری ۱۳۹۱، ۲٬۴۸۰٬۸۷۴ نفر است.
گیلان دهمین استان پرجمعیت و دومین استان پرجمعیت شمال ایران پس از استان مازندران است. تراکم جمعیت در این استان با ۱۷۷ نفر در هر کیلومترمربع جایگاه سوم را در ایران دارد. کلانشهر رشت با داشتن ۴۶ درصد جمعیت کل استان، مرکز و پرجمعیت ترین شهر شمال کشور و دوازدهمین شهر پرجمعیت ایران است. از دیگر شهرهای پرجمعیت این استان می توان به ترتیب به شهرهای بندر انزلی، مهم ترین بندر ایرانی در حاشیه دریای مازندران، لاهیجان، تالش، لنگرود، رودسر، بندر آستارا، صومعه سرا و اشاره کرد.

[ویکی فقه] استان گیلان با مساحت ۱۴۷۱۱ کیلومتر مربع در میان رشته کوههای البرز و تالش در شمال ایران جای گرفته است و مرکز آن شهر رشت است. این استان شامل بخشهای شمال غربی رشته کوه البرز و بخش غربی کرانه های جنوبی دریای خزر می باشد. طبیعت گیلان سرسبز و پوشیده از جنگل و دارای آب و هوای معتدل و مرطوب است. آب و هوای گیلان، معتدل مدیترانه ای و ناشی از آب و هوای کوهستانی البرز و دریای کاسپین است. همچنین، به علت فراوانی نزولات جوی در گیلان، شهر رشت را شهر باران می نامند. آب و هوای این استان، از رطوبت زیادی برخوردار است. رشته کوه البرز، با ارتفاع متوسط ۳۰۰۰ متر، همانند دیواری در باختر و جنوب آن کشیده شده است. بلند مرتبه ترین ارتفاع گیلان، کوه سماموس، واقع در شهرستان رودسر است گیلان، جز از طریق دره منجیل، راه زمینی دیگری به فلات ایران ندارد. گیلان، از طریق چابکسر با استان مازندران و از طریق آستارا با جمهوری آذربایجان، راه زمینی دارد. رود سفید تمشک که بین چابکسر و رامسر جاری است، آن را از استان مازندران جدا می کند.
جمعیت این استان، طبق آخرین سرشماری، در سال ۱۳۸۵ خورشیدی، حدود ۲،۶۰۰،۰۰۰ نفر بوده است.

زبان
زبان گفتاری بیشینه مردم گیلان، گیلکی است. حدود سه میلیون نفر گیلکی را به عنوان زبان اول یا دوم گپ می زنند. نواحی باختری و شمال باختری گیلان، تالشی زبان است و گویش رودباری در جنوب گیلان (به ویژه درد شهرستان روبار) استفاده می¬شود.

منبع
موسسه مطالعات ایران و اوراسیا
...