از جمله مسافران اروپائی که از محل بازدید نموده اند، سر ویلیام اوزلی است که محل مذکور را در سال ۱۸۱۱ میلادی مورد بازدید قرار می دهد. وی از این نقش به عنوان صحنه پیروزی شاپور یکم یاد می کند.
سی سال پس از آن نیز دو نفر فرانسوی به نام های اوژن فلاندن معمار و پاسکال کوست نقاش، از محل دیدار می کنند. این دو نفر طرح ساده ای از نقش مذکور تهیه و آن را به شاهپور نسبت می دهند.
در سال ۱۹۳۴ م که سر اورال اشتاین اولین عکس برداری را از این نقش برجسته به عمل آورده، همچون سایرین آن را به شاپور یکم منسوب می دارد. ظاهراً سه نفر اخیر در انتساب نقش به دومین پادشاه ساسانی از نقل قول مردم بومی پیروی نموده اند.
سایر محققان نیز به تبعیت از اسلاف خویش این نظریه را پذیرفته اند. حتی ارنست هرتسفلد نیز که در ۱۹۳۸ میلادی روشی برای تشخیص هویت شاهان ساسانی از طریق فرم تزیین تاج آن ها ابداع نمود، در این مورد خاص ایده دیگری داشته و نقش را همچون دیگر پژوهشگران قدیمی به شاپور یکم نسبت می دهد. رومن گیرشمن نیز چنین نظری داده است.
نظریه ای بر پایه مطالعات سکه شناسی ولادیمیر لوکونین استوار است. وی یادآور می شود که شاپور در آغاز حکومت خویش با تاجی کنگره دار همراه با یک گوی شبیه تاج پدرش بر روی سکه ها ظاهر شده است، این مورد را می توان در نقش برجسته سلماس مربوط به اوایل دوره ساسانی به خوبی مشاهده نمود.
در میان محققان تنها دو نفر فرضیهٔ بالا را رد کرده اند. نخستین آن ها بی. سی. مک درموت هست که پیرامون سال ۱۹۵۴ میلادی نقش برجسته را به عنوان تصویر پیروزی اردشیر اول بر رومیان گزارش نمود. جامع ترین بررسی که در مورد این مسئله انجام شده مربوط به ژرژینا هرمان است وی در گزارش خود می نویسد: ما چاره ای نداریم جز اینکه در این مورد از روش ابداعی هرتسفلد صرف نظر کرده و پادشاه را به عنوان اردشیر اول بشناسیم لذا وی برای اثبات نظریه خویش بررسی دقیقی را بر روی تمام نقش برجسته های ساسانی منسوب به این دو پادشاه انجام داده و نهایتاً چنین نتیجه می گیرد از نظر سبک و سلیقه رایج آن روز، نقش دارابگرد نمی تواند صحنه پیروزی اردشیر بر فیلیپ عرب امپراتور روم یا بر والرین دیگر امپراتور روم باشد. از سوی دیگر نیز این نقش نمی تواند تازه تر از سال های ۲۴۶–۲۳۰ میلادی کنده شده باشد این نقش باید نمایانگر پیروزی اردشیر بر سه پادشاه محلی در مسیر لشکرکشی اردشیر باشد.
نبرد اِدِسا بخشی از جنگ های ایران و روم بود که در سال ۲۶۰ میلادی بین شاپور یکم، شاهنشاه ساسانی و والرین امپراتور روم در مکانی به نام ادسا در ترکیه امروزی روی داد. پانزده سال پس از آخرین جنگ ایران و روم، رومی ها به فرماندهی امپراتور جدید خود، والریانوس، که پیر و شکسته بود، به جنگ با ساسانیان آمدند، ولی سپاهیان ساسانی آنان را محاصره کرده، والرین و بسیاری از افسران ارشد او کشته شده یا به اسارت درآمدند.
سپس، به پیشروی در آسیای صغیر ادامه داد و شهرهای قیصریه و کاپادوکیه را نیز تسخیر کرد. اما، پس از آن، شاپور درگیر جنگ فرسایشی با اذینه، شاه پالمیرا (تدمر) شد که از ۲۶۰ تا ۲۶۴ میلادی طول کشید و تلفات و خسارات زیادی بر سپاه ساسانی وارد کرد و نهایتاً، سبب از دست رفتن انطاکیه و قسمتی از ارمنستان بزرگ شد.
پس از نبرد ادسا، شاپور همه اسرا را به ایالت خوزستان تبعید کرد و با استفاده از سربازان و مهندسان رومیِ به اسارت درآمده، آغاز به ساخت و ساز بناها و راه ها کرد، که از جمله این ساخت وسازها می توان به ساخت بنای پل شوشتر، سد شادُروان، پل قدیم دزفول و شهرهای جدید اشاره کرد. همچنین، شاپور دستور داد چندین کتیبه و نقش برجسته از جمله کتیبه شاپور یکم بر کعبه زرتشت برای نمایش پیروزی های وی بر رومیان در مناطق مختلف حجاری شود.
سی سال پس از آن نیز دو نفر فرانسوی به نام های اوژن فلاندن معمار و پاسکال کوست نقاش، از محل دیدار می کنند. این دو نفر طرح ساده ای از نقش مذکور تهیه و آن را به شاهپور نسبت می دهند.
در سال ۱۹۳۴ م که سر اورال اشتاین اولین عکس برداری را از این نقش برجسته به عمل آورده، همچون سایرین آن را به شاپور یکم منسوب می دارد. ظاهراً سه نفر اخیر در انتساب نقش به دومین پادشاه ساسانی از نقل قول مردم بومی پیروی نموده اند.
سایر محققان نیز به تبعیت از اسلاف خویش این نظریه را پذیرفته اند. حتی ارنست هرتسفلد نیز که در ۱۹۳۸ میلادی روشی برای تشخیص هویت شاهان ساسانی از طریق فرم تزیین تاج آن ها ابداع نمود، در این مورد خاص ایده دیگری داشته و نقش را همچون دیگر پژوهشگران قدیمی به شاپور یکم نسبت می دهد. رومن گیرشمن نیز چنین نظری داده است.
نظریه ای بر پایه مطالعات سکه شناسی ولادیمیر لوکونین استوار است. وی یادآور می شود که شاپور در آغاز حکومت خویش با تاجی کنگره دار همراه با یک گوی شبیه تاج پدرش بر روی سکه ها ظاهر شده است، این مورد را می توان در نقش برجسته سلماس مربوط به اوایل دوره ساسانی به خوبی مشاهده نمود.
در میان محققان تنها دو نفر فرضیهٔ بالا را رد کرده اند. نخستین آن ها بی. سی. مک درموت هست که پیرامون سال ۱۹۵۴ میلادی نقش برجسته را به عنوان تصویر پیروزی اردشیر اول بر رومیان گزارش نمود. جامع ترین بررسی که در مورد این مسئله انجام شده مربوط به ژرژینا هرمان است وی در گزارش خود می نویسد: ما چاره ای نداریم جز اینکه در این مورد از روش ابداعی هرتسفلد صرف نظر کرده و پادشاه را به عنوان اردشیر اول بشناسیم لذا وی برای اثبات نظریه خویش بررسی دقیقی را بر روی تمام نقش برجسته های ساسانی منسوب به این دو پادشاه انجام داده و نهایتاً چنین نتیجه می گیرد از نظر سبک و سلیقه رایج آن روز، نقش دارابگرد نمی تواند صحنه پیروزی اردشیر بر فیلیپ عرب امپراتور روم یا بر والرین دیگر امپراتور روم باشد. از سوی دیگر نیز این نقش نمی تواند تازه تر از سال های ۲۴۶–۲۳۰ میلادی کنده شده باشد این نقش باید نمایانگر پیروزی اردشیر بر سه پادشاه محلی در مسیر لشکرکشی اردشیر باشد.
نبرد اِدِسا بخشی از جنگ های ایران و روم بود که در سال ۲۶۰ میلادی بین شاپور یکم، شاهنشاه ساسانی و والرین امپراتور روم در مکانی به نام ادسا در ترکیه امروزی روی داد. پانزده سال پس از آخرین جنگ ایران و روم، رومی ها به فرماندهی امپراتور جدید خود، والریانوس، که پیر و شکسته بود، به جنگ با ساسانیان آمدند، ولی سپاهیان ساسانی آنان را محاصره کرده، والرین و بسیاری از افسران ارشد او کشته شده یا به اسارت درآمدند.
سپس، به پیشروی در آسیای صغیر ادامه داد و شهرهای قیصریه و کاپادوکیه را نیز تسخیر کرد. اما، پس از آن، شاپور درگیر جنگ فرسایشی با اذینه، شاه پالمیرا (تدمر) شد که از ۲۶۰ تا ۲۶۴ میلادی طول کشید و تلفات و خسارات زیادی بر سپاه ساسانی وارد کرد و نهایتاً، سبب از دست رفتن انطاکیه و قسمتی از ارمنستان بزرگ شد.
پس از نبرد ادسا، شاپور همه اسرا را به ایالت خوزستان تبعید کرد و با استفاده از سربازان و مهندسان رومیِ به اسارت درآمده، آغاز به ساخت و ساز بناها و راه ها کرد، که از جمله این ساخت وسازها می توان به ساخت بنای پل شوشتر، سد شادُروان، پل قدیم دزفول و شهرهای جدید اشاره کرد. همچنین، شاپور دستور داد چندین کتیبه و نقش برجسته از جمله کتیبه شاپور یکم بر کعبه زرتشت برای نمایش پیروزی های وی بر رومیان در مناطق مختلف حجاری شود.
wiki: نبرد ادسا