محاسن اصفهان

محاسن اصفهان نام کتابیست از مفضّل بن سعد بن حسین مافرّوخى اصفهانی، به زبان عربی نوشته شده که از احوالات مولف آن اطلاع دقیقی نداریم. از چند موضع کتاب به خوبی واضح می شود که تالیف آن در ایام سلطنت سلطان معز الدین ابوالفتح ملکشاه سلجوقی (۴۶۵-۴۸۵ ه.ق.) و دوره صدارت خواجه نظام الملک طوسی صورت گرفته و در آن ایام حکومت اصفهان با نصره الدین ابوالفتح مظفر ملقب به فخرالملک بوده است.
این فخر الملک هیچ کس دیگر نمی تواند باشد مگر خواجه ابوالفتح پسر ارشد خواجه نظام الملک(۴۳۴-۵۰۰) و او که در ایام وزارت پدرش در دیوان به دبیری یا در ولایات به امارت سر می کرده، در حیات پدر چنانکه در متن محاسن نیز آمده "نصره الدین" لقب داشته ولی پس از قتل نظام الملک و رسیدن به مقام وزارت، لقب او از "نصره الدین" به "نظام الملک" مبدل گردید و در دیوان معزی اشاره به هر دو لقب او هست.(محاسن اصفهان، مقدمه، د)
رساله عربی محاسن اصفهان ، کتاب مفصلی در تاریخ یا جغرافیا یا خصوصیات اصفهان نیست بلکه رساله ایست که آن را مولف در نعت این شهر و ذکر محاسن آن جمع آورده و در ضمن بسیاری از فواید تاریخی و جغرافیایی و ادبی متعلق به موطن خود را در آن گنجانیده و بیش از همه در فصاحت عبارات و نمودن جنبه هنر انشاء خود در زبان عربی کوشیده و آن را تحفه مجلس والی اصفهان ساخته است.
مترجم کتاب، حسین بن محمد بن ابی الرضا آوی نیز با رعایت همین نظر اخیر، متن را به نام خواجه غیاث الدین محمد بن خواجه رشید الدین فضل الله همدانی به قالب فارسی در آورده و آن را در سال ۷۲۹ یعنی وزارت همین خواجه برای ابوسعید بهادر خان، به او تقدیم کرده است. لیکن مترجم ترتیب اصلی متن را در ترجمه رعایت نکرده است و مطالب را به میل خود در طی هشت باب مرتب ساخته و از خود نیز فواید بسیاری بخصوص راجع به دوره آخری حکومت ایلخانان بر ایران بر آن افزوده است.(همان، ه)

[ویکی نور] محاسن أصفهان، اثر مفضل بن سعد بن حسین مافروخی اصفهانی، با تحقیق عارف احمد عبدالغنی، کتابی است در بیان و شرح نعت و محاسن اصفهان که به زبان عربی و در سده 5ق/11م نوشته شده است.
انگیزه اصلی نویسنده از تألیف کتاب، علاقه او به زادگاهش اصفهان یا به قول معروف «حب الوطن» بوده است.
کتاب با مقدمه محقق آغاز و مطالب در هشت فصل تنظیم شده است.
در مقدمه، ابتدا اطلاعات مختصری پیرامون نویسنده و نحوه چاپ کتاب ارائه گردیده و سپس، به اهمیت و نحوه تحقیق آن، اشاره شده است.
مافروخی، این رساله را در نعت شهر اصفهان و ذکر محاسن آن جمع آورده و در ضمن، مختصری از فواید تاریخی و جغرافیایی و ادبی متعلق به موطن خود را نیز در آن گنجانده و تحفه مجلس فخرالملک بن خواجه نظام الملک، والی اصفهان، نموده است.
نقل است تألیف کتاب در ایام سلطنت سلطان معزالدین ابوالفتح ملک شاه سلجوقی و صدارت خواجه نظام الملک طوسی صورت گرفته است. در آن ایام، حکومت اصفهان در دست نصرةالدین ابوالفتح مظفر ملقب به فخرالملک بوده است. در این رساله، اطلاعات مفصلی در مورد تاریخ و جغرافیا یا خصوصیات اصفهان بیان نمی شود، بلکه رساله ای است که مؤلف نعت این شهر و ذکر محاسن این شهر را به خوبی بیان داشته است.