تفکر

wikifeqh: حیات انسانی حیاتی فکری است و آن با ادراکی سامان می یابد که فکر نامیده می شود. لازمه این سخن آن است که فکر هر چه صحیح تر و تامتر باشد حیات و زندگی استوارتر خواهد بود، بنابراین زندگی استوار انسانی با فکر استوار رابطه مستقیم دارد. این حقیقت را خداوند با راه های مختلف و اسلوب های متنوع بیان کرده است؛ مانند آنجا که در تمثیلی، هدایت یافتگان را در برابر گمراهان قرار داده، می فرماید: آیا کسی که مرده دل بود و زنده اش گردانیدیم و برای او نوری پدید آوردیم تا در پرتو آن، در میان مردم راه برود، همانند کسی است که گویی در تاریکی ها گرفتار است و از آن بیرون شدنی نیست: «اَوَ مَن کانَ مَیتـًا فَاَحیَینهُ و جَعَلنا لَهُ نورًا یَمشی بِهِ فِی النّاسِ کَمَن مَثَلُهُ فِی الظُّلُمتِ لَیسَ بِخارِج مِنها».(سوره انعام/6،122)
یا آنجا که دانایان را با نادانان برابر نمی داند: «هَل یَستَوِی الَّذینَ یعلَمونَ والَّذینَ لایَعلَمونَ» (سوره زمر/39،9 و نیز 18 و سوره مجادله/58، 11)، افزون بر این یادآور می شود که آنچه به آن دعوت و هدایت می کند راهی است از راه های فکری، چون قرآن را دعوت کننده به بهترین ملت یا سنت یا طریقه دانسته است: «اِنَّ هذا القُرءانَ یَهدی لِلَّتی هِیَ اَقوَمُ» (سوره اسراء/17،9) و به هر حال آن طریقه و سنت، صراطی است حیاتی که استوارتر بودن آن متوقف بر این است که طریق فکر در آن استوارتر باشد؛ همچنین به صراط مستقیم و راه روشنی هدایت می کند که نه مخالف با حق بوده و نه برخی اجزای آن، مخالف با برخی دیگر است: «قَد جاءَکُم مِنَ اللّهِ نورٌ و کِتبٌ مُبین × یَهدی بِهِ اللّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضونَهُ سُبُلَ السَّلمِ و یُخرِجُهُم مِنَ الظُّلُمتِ اِلَی النُّورِ بِاِذنِهِ ویَهدیهِم اِلی صِرط مُستَقیم». (سوره مائده/5، 15 - 16) خداوند متعالی در کتاب خویش حتی در یک آیه از بندگان نخواسته تا کورکورانه به او و آنچه از جانب اوست ایمان بیاورند، یا ندانسته در راهی قدم نهند.
خداوند سبحان حتی شرایعی را که برای بندگان جعل کرده ـ با این که عقل به تفاصیل ملاکات آنها راه ندارد ـ به اموری که به منزله استدلال است تعلیل کرده؛ مانند این که نماز را بازدارنده از فحشا و منکر: «اِنَّ الصَّلوةَ تَنهی عَنِ الفَحشاءِ والمُنکَرِ ولَذِکرُ اللّهِ اَکبَرُ...» (سوره عنکبوت/29،45)، روزه را مایه تقوا: «کُتِبَ عَلَیکُمُ الصّیامُ کَما کُتِبَ عَلَی الَّذینَ مِن قَبلِکُم لَعَلَّکُم تَتَّقون» (سوره بقره/2،183) و وضو را وسیله طهارت معرفی کرده است: «ما یُریدُاللّهُ لِیَجعَلَ عَلَیکُم مِن حَرَج ولکِن یُریدُ لِیُطَهِّرَکُم ولِیُتِمَّ نِعمَتَهُ عَلَیکُم لَعَلَّکُم تَشکُرون».(سوره مائده/5،6) این ادراک عقلی ـ یعنی طریقه فکر صحیح که قرآن کریم مردم را در تشخیص حق و باطل، خیر و شر و نفع و ضرر به آن ارجاع داده ـ همان چیزی است که انسان بر حسب فطرت خویش از آن آگاه است یا به گفته برخی گاهی با تقلید و گاهی با ممارست و در پیامبران با نور الهی در اصل فطرت محقق می شود.