وقایع اتفاقیه

وقایع اتفاقیه (کتاب). وقایع اتفاقیه نام کتابی است از علی اکبر سعیدی سیرجانی که که در واقع مجموعه ای از یادداشت هایی است که یکی از عاملین و مخبرین اطلاعاتی انگلستان در سال های آخر پیش از مشروطه از رویدادها و اوضاع و احوال مملکت و حکومت فارس (استان فارس کنونی) و به ویژه تحولات سیاسی و مذهبی در شیراز نوشته و برای سفارت انگلستان در تهران ارسال می کرده است.
مقدمه کتاب را سیرجانی در خرداد ۱۳۶۱ نگاشته است. در مقدمه او اشاره می کند که در دوران تحصیل با درس تاریخ میانه ای نداشته ولی گذشت زمان و مشاهدات ناگزیر حوادث او را با تاریخ آشتی داده است. او می نویسد:
در آغاز کار نیتم این بود که عین صفحات دفترها را به چاپ عکسی بسپارم، اما بسیاری از دوستان منعم کردند که این کار نقض غرض است، مگر نمی خواهی جوانان هم وطنت گزارشها را بخوانند و از آن بهره گیرند؟ و حق به این جماعت بود، که خواندن خط بسیاری از دفترچه ها برای نسل جوان مشکل می نمود و احتمال داشت دشواری خواندن، دوستان کم حوصله را از مطالعه بازدارد. تسلیم حرف حق شدم و زحمت رونویسی و تصحیح نمونه های مطبعی را استقبال کردم. بی اندک تغییری در عبارات و انشاء و ترتیب آن
او در جای دیگر از مقدمه می نویسد:

[ویکی فقه] وقایع اتفاقیه، نخستین نشریۀ فارسی زبان چاپ ایران در عهد ناصرالدین شاه بوده است.
نخستین شمارۀ این نشریه – که بالای سرلوحه اش «یا اسدالله الغالب» نوشته شده است – با عنوان روزنامچه اخبار دارالخلافه طهران، جمعه ۵ ربیع الثانی ۱۲۶۷ در تهران ، با قطع ۳۵×۲۲، در هشت صفحه چاپ سنگی شد از شمارۀ ۲ تا ۴۷۰ این نشریه را روزنامه وقایع اتفاقیه نامیدند. شمارۀ ۴۷۱، روزنامۀ وقایع نام داشت و از شمارۀ ۴۷۲ به روزنامه دولت علیّۀ ایران تغییر نام و محتوا داد. کلمۀ روزنامه جزئی از نام روزنامۀ وقایع اتفاقیه است. نام وقایع– که مراد از آن اخبار بوده است وآن را ترجمۀ نیوز انگلیسی یا نوول فرانسه دانسته اند– از نام تقویم وقایع یا وقایع مصریه قاهره اقتباس شده است و صفت اتفاقیه را بدان افزوده اند روزنامۀ وقایع اتفاقیه در ۴۱ شمارۀ نخست تا پنجشنبه ۱۹ محرّم ۱۲۶۸، در عهد صدارت میرزاتقی خان امیرکبیر منتشر شد و از آن شماره تا شمارۀ ۳۹۶ (پنجشنبه ۲۳ محرّم ۱۲۷۵) در دورۀ صدارت میرزاآقاخان نوری انتشار یافت. گردانندگان اصلی این نشریه، میرزاجبار ناظم المهام خویی (تذکره چی خویی)، ادوارد برجیس (بورجس)، عبدالله نامی خلجستانی و علی نائینی (صفاءالسلطنه) بودند.
انگیزه نشر
انگیزۀ انتشار نشریه را در شمارۀ نخست، «تربیت اهل ایران و استحضار و آگاهی آن ها از امورات داخله و وقایع خارجه» ذکر کرده اند. روزنامۀ وقایع اتفاقیه تا شمارۀ ۱۶ (جمعه ۲۱ رجب ۱۲۶۷)، تاریخ روز جمعه را دارد و از شمارۀ ۱۷ (پنج شنبه ۲۷ رجب ۱۲۶۷)، تاریخ پنج شنبه را. ترتیب نشر آن درنه سال نخست، هفتگی و از سال دهم نامنظم بوده است. شکل نشریه در سه سال نخست، از شمارۀ ۱ تا ۳۱۸، دوستونی بوده و پس از آن سطح چاپی تک ستونی سراسری شده است. از میانۀ سال هشتم تفاوتها یی در نوع خط و صفحه آرایی نشریه به وجود آمده است. مثلاً در شمارۀ ۳۹۴ (پنجشنبه ۹ محرّم ۱۲۷۵) مطالبی در خارج از ستون و چهارچوب معمول و در حاشیه نوشته اند و در شمارۀ ۳۹۵ (پنجشنبه ۱۶ محرّم ۱۲۷۵) مطالب، دوستونی یا سه ستونی آمده است.
فصلهای نشریه
در آغاز، مطالب نشریه ذیل چهار سرفصل می آمده است: «اخبار خود دارالخلافه»، «سایر بلاد ممالک محروسه» یا «اخبار ولایات»، «اخبار دول خارجه»، و «احوالات متفرقه». بعدها، به مناسبت سفرهای ناصرالدین شاه، سرفصل «اردوی همایون» به آن افزوده شد. «امورات قشونی، «قیمت اجناس تجارت دارالخلافه و سایر امورات داد و ستد تجارتی» دیگر سرفصلهایی هستند که بیشترین مطالب را در بردارند. اوقات شرعی وضع آب و هوا و شعر از دیگر مطالب نشریه است. به طور کلی، گزیده ای از رخدادهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و هنری جهان وشهرهای ایران، به ویژه تهران، در نشریه درج شده است که در این میان بازتاب اخبار حوادث جایگاه ویژه ای دارد. اخبار «دارالخلافۀ طهران» و چند شهر بزرگ ایران بیشترین سطح چاپی را در بردارد و اخبار کشورهای جهان، کمتر است در دورۀ نشریه بندرت مقالۀ سیاسی و ادبی و تاریخی دیده می شود .
منابع اخبار خارجی
...