کلمه جو
صفحه اصلی

هشام بن حکم

دانشنامه عمومی

هِشام بن حَکَم دانشمند علوم عقلی و از یاران جعفر بن محمد صادق، از امامان شیعه، و از نخستین متکلمین مسلمان و شیعه است که برای مناظره با جعفر بن محمد نزد ایشان آمده و سپس از مریدان وی گشته است. هشام مناظرات بسیاری با دانشمندان فرقه های مختلف اسلامی، همچنین زنادقه، دهریان و مادی گرایان داشته است و برخی مناظراتش در کتاب های تاریخی به صورت کامل نقل شده است. جعفر بن محمد بسیاری از یاران خود را از مناظره با فرقه های دیگر منع می کرد و هشام بن حکم را برای مناظره می فرستاد. از هارون الرشید نقل شده است که گفت: «زبان هشام از هزار شمشیر برنده تر است».
سفینه البحار، محدث قمی، ماده هشتم.
معجم الرجال الحدیث، سید ابوالقاسم خویی، ج ۹، ص ۲۷۱.
تاریخ بغداد، شمس الدین ذهبی، ج۱۳، ص ۳۰.
تاریخ طبری، ج ۱۰، ص ۵۹۲، چاپ لیدن.
هشام متولد کوفه و رشدیافته واسط بود و در بغداد به پارچه فروشی مشغول بود. ابتدا بر مذهب جهمیه تعصب سرسختی داشت ولی با چند مناظره با جعفر صادق در جوانی به مذهب شیعه درآمد و از یاران جعفر صادق و پس از شهادت ایشان، از یاران خاص موسی بن جعفر شد.هشام بن حکم همچنین از ناقلان حدیث امامان شیعه است و در این زمینه دست به تألیف نیز زده است. یکی از این احادیث، حدیث معروفی است که بر اساس آن عقل در کنار پیامبران و امامان یکی از دو حجت الهی خوانده می شود. دفاع هشام بن حکم از مذهب شیعه در مناظرات کلامی، سبب ترویج این مذهب بود و یاد نیک او بر زبان امامان بعد همچون علی بن موسی وامام محمد بن علی نیز جاری می شد.در سال ۱۷۹ هجری قمری، از سوی هارون الرشید خلیفه عباسی، مورد تعقیب قرار گرفت و به کوفه گریخت و در آنجا بر اثر بیماری سختی درگذشت.
به گفته تذکره نویسان، هشام رساله هایی در رد ارسطو، معتزله، زنادقه و ثنویه نوشته بوده و آثاری نیز در بررسی مسائلی چون توحید، جبر و قدر، امامت، و حدوث اشیاء پدیدآورده است.

دانشنامه اسلامی

[ویکی شیعه] هشام بن حَکَم متکلم شیعی قرن دوم قمری و از اصحاب امام صادق(ع) و امام کاظم(ع). بسیاری از دانشمندان شیعه و اهل سنت او را به لحاظ علمی ستوده اند. وجود روایاتی از امامان شیعه در مدح هشام و حضور هشام در جلسات علمی یحیی بن خالد برمکی به عنوان رئیس انجمن یا ناظر و داور، و دریافت هدیه از جانب هارون الرشید را گواه این مدعا دانسته اند.
کنیه هشام، ابومحمد و ابوالحکم است. از تاریخ ولادت او اطلاع دقیقی در دست نیست جز اینکه در اوایل قرن دوم هجری به دنیا آمده است و برخی تاریخ ولادت او را ۱۳۳ حدس زده اند. بیشتر شرح حال نویسان از او با عنوان موالی (غیر عربی که تحت حمایت عرب است) یاد کرده اند و او را به بنی کنده و برخی به بنی شیبان نسبت داده اند. اما برخی او را عرب اصیل و از قبیله خزاعه دانسته اند.
نجاشی محل تولد هشام را کوفه و او را اصالتا کوفی دانسته، اما رشد و نمو او را واسط بیان کرده است به گفته نجاشی، خانه هشام در واسط بوده است اما محل تجارت وی در کرخ بغداد و خانه اش نزدیک قصر وضّاح بوده است. درباره نوع تجارت وی گفته شده که کرباس فروش بوده است.


کلمات دیگر: