کلمه جو
صفحه اصلی

تفسیر علی بن ابراهیم قمی

دانشنامه آزاد فارسی

تَفسیر علی بنِ ابراهیمِ قمی
کتابی به عربی، در تفسیر قرآن، تألیف علی بن ابراهیم قمی. از معروف ترین تفاسیر امامیه است. به نظر شیخ آقابزرگ طهرانی تمام این اثر تألیف علی بن ابراهیم قمی نیست. با بررسی متن و کسانی که روایاتشان در این کتاب نقل شده و نقل قول هایی که از آن درکتاب های دیگر شده نیز می توان نتیجه گرفت که نه تفسیر موجود شامل همۀ کتاب علی بن ابراهیم قمی است نه هرآنچه در آن آمده از اوست، در مقدمۀ اثر عقایدی چون تحریف قرآن وجود دارد. طرح کلی تفسیر همچون تفاسیر نقلی و روایی است. برخی علمای رجال، همۀ اسناد تفسیر علی بن ابراهیم قمی را، با تکیه بر عبارتی که خود در مقدمه آورده، ثقه می دانند که بسیاری با توجه به آشکار نبودن نویسندۀ مقدمه، این نظر را نپذیرفته اند. این اثر نخستین بار به تصحیح محمد کاظم رشتی و محمدرضا مستوفی به چاپ سنگی رسید (۱۳۱۳ق) و نسخۀ چاپی آن به تصحیح سید طیب جزایری منتشر شد (نجف، ۱۳۸۶ق).

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] تفسیر علی بن ابراهیم قمی، تفسیری مأثور از علی بن ابراهیم بن هاشم قمی (زنده در ۳۰۷)، محدّث و فقیه امامی می باشد.
تفسیر قمی از تفاسیر کهن و از معروف ترین مصادر تفسیری امامیه به شمار می آید که به روش تفسیر مأثور، روایات تفسیری را جمع آوری کرده است. کلینی در کافی و دیگران در برخی از مجامع روایی، از این کتاب روایت کرده اند; اما طبق تحقیقات جدیدی که پس از حاج آقا بزرگ تهرانی در الذریعه انجام شد، کتاب موجود نمی تواند تماماً از آن علی بن ابراهیم قمی باشد و مانند تفسیر منسوب به امام حسن عسکری - علیه السلام - تألیف دیگری است; با اعتراف به اینکه بخش بسیاری از روایات این کتاب از تفسیر علی بن ابراهیم گرفته شده است. دلایل و شواهد بر اینکه این کتاب از علی بن ابراهیم نیست، فراوان است; از جمله مقدمه این کتاب که مؤلف به گونه ای مباحث را طرح می کند که گویی کسی دیگر سخن می گوید و گاه حتی از علی بن ابراهیم هم نقل قول می کند.خط کلی تفسیر، نقل اخبار تفسیری از اهل بیت پیامبر - صلی الله علیه وآله - است و احیاناً نکات تفسیری هم از علی بن ابراهیم نقل شده و بخشی از روایات بر اساس تأویل، انطباق، جرح و تطبیق است. مؤلف در آغاز تفسیر، مقدمه ای نگاشته که با طرح عناوین کلی آن می توان سمت گیری و چگونگی روش او را شناخت. در این مقدمه مباحث فضیلت قرآن، تمسک به اهل بیت - علیهم السلام - ، اشتمال قرآن بر ناسخ و منسوخ و محکم و متشابه، تحریف، تأویل و رد مذاهب و فرق بحث شده و به مناسبت هر موضوع روایاتی آمده است.
مؤلف کتاب تفسیر قمی
این کتاب در رجال نجاشی و فهرست طوسی به علی بن ابراهیم نسبت داده شده است و منقولاتی از آن در کتب قدما دیده می شود، از جمله در تهذیب الاحکام شیخ طوسی ، مجمع البیان و اعلام الوری طبرسی و مناقب ابن شهرآشوب .
نسخه موجود تفسیر علی بن ابراهیم
اکنون نسخه ای با عنوان تفسیر علی بن ابراهیم در دست است که نخستین بار حسن بن سلیمان حِلّی به نقل از شهید اول (متوفی ۷۸۴) منقولاتی از این نسخه را دیده و سپس در کتب متأخر، مانند بحارالانوار ، روایات آن در ابواب مختلف پراکنده شده است. در این نسخه بار ها عباراتی دیده می شود که به تفسیر علی بن ابراهیم ارجاع می دهد. بعلاوه این تفسیر از معاصران علی بن ابراهیم، همچون احمد بن ادریس (متوفی ۳۰۶) و حسین بن محمد بن عامر و حُمَید بن زیاد (متوفی ۳۱۰) و محمد بن جعفر رزّاز (متوفی ۳۱۶)، نیز روایاتِ بسیار دارد و حتی احادیثی از محدّثان متأخر از وی، همچون ابن عُقْده (۲۴۹ـ۳۳۲) و محمد بن عبداللّه بن جعفر حِمْیری و ابن همّام اِسکافی (متوفی ۳۳۶)، در این کتاب دیده می شود که خود علی بن ابراهیم در هیچ سندی از آن ها روایت نمی کند.
مشایخ علی بن ابراهیم در تفسیر قمی
...


کلمات دیگر: