عضدالدوله دیلمی

عضدالدوله ابوشجاع پناه خسرو (فناخسرو) دیلمی (زاده ۲۴ سپتامبر ۹۳۶ میلادی و درگذشته ۲۶ مارس ۹۸۳) یکی از امرای خاندان آل بویه در ایران و عراق بود. او بزرگترین امیر این خاندان شمرده می شود.
ر. ن. فرای، تهران، تاریخ ایران کمبریج، انتشارات امیر کبیر، جلد چهارم.
Hill, Donald Routledge, Islamic Science And Engineering, Edinburgh University Press (1993),
مطالعات اجتماعی - ششم دبستان
فناخسرو (پناه خسرو) در سال ۳۳۸ه ق / ۹۴۹ م پس از درگذشت عمویش عمادالدوله علی، هم به وصیت او، در حالی که سیزده سال سن داشت در شیراز به تخت نشست. در این هنگام پدرش رکن الدوله حسن هنوز زنده بود. رکن الدوله وارث لقب امیرالامرایی آل بویه گردید و فناخسرو عملاً تا مدت ها نایب و عامل پدرش بود. به گواهی سکه ای که تاریخ سال ۳۴۰ ه ق / ۲–۹۵۱ م را دارد. به زودی فناخسرو لقب عضدالدوله را از خلیفه بغداد دریافت کرد. هر چند که به نظر می رسد که در ابتدا قصد آن بود که لقب تاج الدوله به فناخسرو داده شود، اما ظاهراً عموی فناخسرو یعنی معزالدوله احمد، امیر آل بویه در بغداد، لقب تاج الدوله (تاج حکومت) را برای برادرزاده اش زیادی دانسته و لاجرم خلیفه به لقب عضدالدوله (بازوی حکومت) اکتفا کرده است
در بیشتر این دوران که بیش از ۲۵ سال به طول انجامید (به جز چند سال پایانی) وظیفه کشورداری و کشورگشایی عملاً بر دوش رکن الدوله بود و عضدالدوله در آرامش با ثبات فارس پرورش میافت تا به پادشاهی بزرگ تبدیل گردد که می بایست بعدها نقش مهمی در تاریخ ایران بازی کند. در حالی که امرای بزرگ اولین آل بویه، عمادالدوله علی و رکن الدوله حسن خزانه اندکی از دانش داشتند و شاید حتی با خواندن و نوشتن نیز آشنا نبوده اند، عضدالدوله کاتبی زبر دست بود و شعر گفتن می دانست. یکی از استادان عضدالدوله، وزیر او (و رکن الدوله) ابوالفضل ابن العمید بود.
در سال ۳۶۶ ه ق / ۹۷۶ م رکن الدوله حسن درگذشت و با وجود مقاومتهایی از سوی دیگر امرای آل بویه، ابو شجاع عضدالدوله وارث لقب امیرالامرایی گردید. وی در سال ۳۶۷ ه ق / ۹۷۷ م عزالدوله فرزند معزالدوله را در خوزستان و سپس در سامرا شکست داد و به قتل آورد. سپس در رشته ای از جنگ ها که تا سال ۳۶۹ ه ق / ۹۸۰ م به پایان رسیدند، چیرگی خود را بر بین النهرین و خراسان مسلم ساخت و پادشاه بی رقیب امپراتوری آل بویه گردید که وسعت آن اکنون به مراتب از مرزهای دوران عمادالدوله علی فراتر رفته بود.

عَضُدُالدّولۀ دیلمی (۳۲۴ـ۳۷۲ق)
دومین امیر (حک: ۳۳۸ـ۳۷۲ق) مقتدر و معروف سلسلۀ آل بویه. ابوشجاع به وصیت علی عِمادُالدّوله، جانشین او در فارس شد و در ۳۴۰ق از مطیع، خلیفۀ عباسی، لقب «عَضُدُالدّوله» گرفت. ابتدا در خراسان برضد سامانیان شورید و سپس به یاری مُعِزُالدّولۀ دیلمی در ۳۵۵ق عمان و در ۳۵۷ق کرمان را فتح کرد. این ایالت از این تاریخ به بعد رسماً به قلمرو آل بویه منضم شد. چون به قصد فرومالیدن عِزُّالدّولۀ دیلمی متوجه عراق شد، پدرش، رُکْنُ الدّوله، با او مخالفت کرد، اما پس از مرگ پدر (۳۶۷ق)، بغداد را تصرف کرد و عِزُّالدّوله را به قتل رساند و نام او برای نخستین بار در خطبه، پس از خلیفه خوانده شد. در ۳۶۹ق خود را «شاهنشاه» نامید، در حالی که پیش از آن خود را «ملک عادل» می نامید و در بغداد خلیفه شخصاً تاج بر سر وی نهاد. با دولت بیزانس و فاطمیان صلح کرد و هیچ تمایلی برای اقدام نظامی برضد آنان نشان نداد. دورۀ فرمانروایی او را باید عصر طلایی حکمروایی آل بویه از نظر فرهنگی و سیاسی دانست. او مردی ادیب و شاعر بود و به شاعران و عالمان احترام می گذارد و آنان را می نواخت. شاعران و دانشمندان بزرگی در دربار او بودند. کتابخانۀ بزرگ و معتبر او در زمان خود کم نظیر بود. آثار و ابنیۀ بسیاری در عراق و فارس ساخت که ازجملۀ آن ها می توان به مراقد امام علی (ع) در نجف اشرف و امام حسین (ع) در کربلا اشاره کرد.

[ویکی شیعه] ابوشجاع عضد الدوله فرزند حسن رکن الدوله دیلمی، بزرگترین امیر آل بویه و از قدرتمندترین امیران شیعی ایران است که توانست بر مناطق وسیعی از سرزمین های اسلامی و ایران حکمرانی کند. از جمله مهم ترین اقدامات وی، بازسازی خرابی های بغداد، سدسازی، احداث آب انبارهای بزرگ، رونق کشاورزی، جلوگیری از اختلاف بین شیعیان و اهل سنت در بغداد، ساخت بیمارستان عضدی در بغداد، بازسازی حرم علوی و حسینی و کاظمین و عسکریین و همچنین کشیدن اولین حصار به دور شهر مدینه است.
عضد الدوله دیلمی فرزند حسن رکن الدوله در سال ۳۲۴ق در اصفهان به دنیا آمد. وی پس از ۳۴ سال حکومت بر مناطق ایران و عراق، سرانجام در سال ۳۷۲ق در حالی که ۴۸ سال داشت، از دنیا رفت و طبق وصیتش در نجف اشرف کنار قبر امام علی(ع) دفن گردید.