علویان طبرستان

علویان طبرستان یا همان سادات فاطمی در دورهٔ اموی و عباسی به دلیل عدم وجود امنیت در عراق و حجاز راهی ایران شدند و ایران را مکان مناسبی برای حضور خود دیدند. آنها در زندگی خود انسان های پرهیزکاری بودند و از این جهت مورد احترام مردم بودند. یکی از ویژگی های علویان ادعای خلافت در برابر عباسیان بود در صورتی که سایر گروه های عرب چنین ادعایی نداشتند. این امر باعث می شد تا مخالفان عباسیان که به دنبال گروهی برای حمایت از آنها و رهبری خود می گشتند همواره به علویان توجه داشته باشند.
جعفریان، رسول (۱۳۸۷). «روزگار علویان طبرستان». تاریخ ایران اسلامی. دوم از طلوع طاهریان تا غروب خوارزمشاهیان. تهران: کانون اندیشه جوان. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۲۷۸۸-۳۴-۷.
قدیانی، عباس (۱۳۸۴). «ششم». تاریخ فرهنگ و تمدن ایران از ظهور اسلام تا پایان سامانیان. ۱. تهران: فرهنگ مکتوب. شابک ۹۶۴-۹۵۹۶۶-۴-X.
پرچم
ملقب به داعی اول یا داعی کبیر در سال ۲۵۰ هجری در اولین اقدام خود شهر آمل را تصرف کرد و عامل طاهریان محمدبن اوس بلخی را از آنجا فراری داد. در گام بعدی شهر ساری را هدف داشت و در این راه با سلیمان بن عبدالله طاهری و ارتش او پیکار کرد و توانست همراه لشکرش وارد شهر شوند و سلیمان به سوی گرگان گریخت. حسن بن زید سپس سپاهی به سمت ری فرستاد و آن شهر را نیز تصرف کرد و محمدبن جعفر علوی را بر آن شهر حاکم کرد. مستعین خلیفهٔ وقت عباسی که سخت از علویان وحشت کرده بود و آنها را خطری برای خلافت می دانست از محمدبن عبدالله بن طاهر خواست که حسن بن زید را متوقف کند و همچنین خود نیز سپاهی به غرب ایران برای جلوگیری از گسترش قلمرو حسن بن زید فرستاد. در سال ۲۵۵ مفلح ترکی سردار عباسی توانست طبرستان را تصرف کند و سپاه علویان را شکست دهد اما نتوانست در طبرستان بماند و به عراق بازگشت. حسن بن زید در سال ۲۵۷ به گرگان حمله کرد و آنجا را از تصرف طاهریان خارج کرد. سه سال بعد یعقوب لیث پس از شکست طاهریان و به بهانه دنبال کردن دشمن خود عبدالله سگزی راهی طبرستان شد و در سال ۲۶۰ با علویان درگیر شد و پس از شکست آنها وارد ساری و آمل شد. او پس از آن به مدت یک سال از مردم خراج گرفت و سپس به دنبال حسن رفت که با باران های چهل روزه رو به رو شد و بسیاری از نیروهایش را از دست داد و مجبور به بازگشت شد. در سال های ۲۶۲ و ۲۶۶ نیز احمد بن عبدالله خجستانی به جنگ حسن بن زید آمد اما کمک و حمایت مردم گرگان از حسن باعث پیروزی وی شد.
برادر حسن بن زید و جانشین او ملقب به داعی کوچک بود. در ابتدا با داماد حسن به نام ابوالحسین درگیر شد و به سختی شکستش داد. در سال ۲۷۱ اذکوتگین فرمانده ترک به علویان حمله کرد و شکست سختی به آنها وارد کرد و ری را از او گرفت. در سال ۲۷۵ رافع بن هرثمه نیز به طبرستان حمله کرد و محمد را شکست داد. محمد بن زید از طبرستان گریخت و به دیلم در پناه قارن بن رستم امیر آنجا رفت.وقتی عمرو بن لیث صفار علیه رافع بن هرثمه برخاست محمد نیز با او متحد شد و توانستند رافع را شکست دهند. چند مدتی بر اثر درگیری های سامانیان و صفاریان، طبرستان را برای محمد آرام گذاشت و چندین سال در آنجا حکومت کرد ولی پس از پیروزی سامانیان آنها با لشکری به طبرستان حمله کردند که در آن محمد کشته شد و دولت علویان شکست خورد.

عَلَویان طَبَرِسْتان (ح ۲۵۰ـ۳۱۶ق)
از سلسله های حکومتی داعیان زیدی در سواحل جنوبی دریای مازندران. نهضت علویان طبرستان را باید پی آمد وقایعی چون آزار سادات علوی در عصر متوکل عباسی و مهاجرت شمار بسیار آن ها به کوه های جنوب دریای مازندران، اقدامات قاسم رَسّی در گسترش مذهب زیدیه و بدرفتاری حاکمان طاهری در این منطقه دانست که منجر به تأسیس حکومت علوی به رهبری حسن بن زید (ملقب به داعی کبیر) شد و واکنش شدید خلفا و عمّال وابسته بدان را برانگیخت. چنان که به حسن بن زید سه بار طی سال های ۲۵۱ تا ۲۶۰ق توسط سلیمان بن عبدالله طاهری و مفلح سردار عباسی و یعقوب لیث صفاری حمله شد و او هر بار پس از پناه گرفتن در کوه های تسخیرناپذیر دیلم و مراجعت مهاجمان ، با یاری دیلمیان بر منطقه مسلّط می شد. تلاش های متوالی او برای تصرف دائمی مناطق خارج از طبرستان ، قرین موفقیت نبود و فقط در اواخر توانست گرگان را تصرف و برادر و جانشین خود، محمد بن زید را به حکومت آن منصوب کند. با مرگ داعی در ۲۷۰ق، احمد بن محمد القائم ، داماد او، قدرت را قبضه کرد ولی محمد بن زید که طبق وصیت برادر، به امارت تعیین شده بود، با تلاشی پی گیر پس از دَه ماه او را خلع و ملک موروث را تصاحب کرد. محمد که به داعی نیز معروف شده بود، برای تصرف ری در ۲۷۲ق، ناکام ماند و مدتی بعد رافع بن هرثمه وی را از گرگان و طبرستان راند و او به دیلمیان پناه برد و پس از صلح با رافع، فقط توانست قلمرو پیشین را به دست آورد. اما بعد از آن که در ۲۸۷ق، عمرو لیث اسیر اسماعیل بن احمد سامانی شد، داعی با استفاده از خلأ قدرت در خراسان، بدان سو حرکت کرد، اما در شوال ۲۸۷ق، وی در گرگان طی جنگی با سپاه سامانی به سرداری محمد بن هارون کشته شد. حسن بن علی اُطْرُوش معروف به «ناصر کبیر»، با ترویج اسلام در میان دیلمیان غیرمسلمان و راندن سامانیان به یاری این نوکیشان از طبرستان ، در جمادی الاخر ۳۰۱ق، موفق شد که پس از چهارده سال دولت علوی را احیاء کند. با مرگ ناصر کبیر در ۳۰۴ق، حسن بن قاسم حسنی معروف به «داعی صغیر» زمامدار امور گردید اما مقاومت جدی فرزندان ناصر کبیر و اشراف محلی منطقه، مانع از ثبات قدرت او شد. اگرچه با نشیب و فراز فراوان توانست دوازده سال (۳۰۴ـ۳۱۶ق) حکومت کند، نتوانست از ضعف شدید علویان و انقراض آن سلسله جلوگیری کند. اقتدار روزافزون سران گیل و دیلم و اتحاد آن ها با سامانیان ، قدرت علوی را به شدت ضعیف کرد و با قتل داعی در ۳۱۶ق، در جنگ با اسفار بن شیرویه عملاً این حکومت از میان رفت .

[ویکی فقه] علویان طبرستان، گروهی از بزرگان اولاد علی ابن ابی طالب (علیه السّلام) اولین حکومت شیعی مذهب (البته شیعه زیدیه یا چهار امامی) در جهان اسلام بوده است که در بین سال های ۲۵۰ تا ۳۱۶ هجری به تناوب در طبرستان (مازندران) حکومت کردند.
طبرستان که به مازندران امروزی اطلاق می شد یکی از کانون های مورد توجه بوده است علویان از جریان های معارض و ستیز گر با خلفای اموی و عباسی و مورد آزار و اذیت آنها بودند که برای پناه جویی به شرق قلمرو خلافت متوجه شدند از جمله طبرستان و این باعث شد حب آل علی (علیه السّلام) در آن منطقه نضج یابد. این مهاجرت در دورۀ متوکل شدت یافت که مقدمات تحولات سیاسی اجتماعی و فرهنگی را در منطقه فراهم کرد.
درخواست مردم از علویان
در ایام حکومت "عبدالله بن طاهر" در خراسان، مازیار بر طبرستان حکومت داشت معتصم، "عبدالله بن طاهر" را به مقابله با او فرستاد و در سال ۲۲۷ بر وی دست یافت و او را به بغداد فرستاد و طبرستان به طاهریان واگذار شد. بدرفتاری طاهریان باعث شد مردم نزد محمد بن ابراهیم از اولاد امام علی (علیه السّلام) رفته، از او خواستند تا به حکومت طبرستان بیاید. سید محمد آنها را نزد حسن بن زید فرستاد که مردی شجاع و با تدبیر بود. مردم او را به طبرستان دعوت و در اقامۀ کتاب خدا و سنت رسول (صلی الله علیه وآله) او و امر به معروف و نهی از منکر با او بیعت کردند.
داعی کبیر و حکومت وی
حسن بن زید ملقب به داعی کبیر، بنیانگذار سلسلۀ علویان طبرستان برای گسترش نهضت مبلغان و داعیانی به شهرها و روستاهای اطراف فرستاد و بعد از مدتی به آمل آمد و روز عید فطر، نماز عید را اقامه کرد و خطبه خواند و آمل را مرکز فرماندهی خود قرار داد و طاهریان را از این مناطق بیرون کرد.او در سال ۲۵۷ بر گرگان و ری نیز تصرف کرد. تصرفات داعی کبیر و شکست دادن طاهریان باعث شهرت و اعتبار او شد. از سوی دیگر چون یعقوب لیث صفاری بر طبرستان دست یافت و حسن بن زید به دیلم گریخت، مردم در اثر ظلم و ستم حاکم صفاری دست به شورش زده خواستار بازگشت حسن گردیدند.
حکومت محمد بن زید
...