درس خارج

درس خارج، عالی ترین مرتبه دروس در حوزه های علمیه شیعه است و در این مرتبه است که برخی از طلاب موفق به اخذ مرتبه اجتهاد می شوند.
حوزه علمیه
درجات حوزه علمیه
مرجع تقلید
طلبه
مرحله تدریس درس خارج در حوزه علمیه را می توان بالاترین سطح علمی حوزه علمیه دانست.
در حوزه علمیه، دروس، دارای سه مرتبه اند: مرتبه نخست، شامل دوره مقدمات، مرتبه دوم، دوره سطح ، و مرتبه سوم و نهایی، دوره خارج است. در نظام رایج پس از انقلاب دوره مقدمات در ۶ سال، دوره سطح در ۴ سال خوانده می شود. اما دوره خارج، مدت مشخصی ندارد و بسته به هوش و تلاش طلبه، از دو-سه سال تا ده ها سال متفاوت است. ولی معمولاً کسی که در طی ده-پانزده سال درس خارج، تلاش علمی کافی داشته باشد، ولی به درجه اجتهاد نرسد، مجتهد نخواهد شد. (در نظام آموزشی فعلی حوزه، کسی که دوره سطح را به اتمام برساند، و چهار مرتبه امتحان شفاهی درس خارج فقه و اصول (جمعاً ۸ امتحان) را با موفقیت بگذراند و پایان نامه را نیز بنویسد، سطح چهار حوزه را اخذ می کند، ولی این به معنای اجتهاد نیست.)
طلاب در دوره مقدمات و سطح، دروس را بر مبنای کتابهایی خاص فرامی گیرند؛ ولی در دوره خارج، که بدان خارج سطح هم گفته می شود، دیگر بر مبنای کتاب خاصی درس نخوانده و موضوع محور، درس می خوانند. یعنی موضوع درسُ به کتاب خاصی منحصر نمی شود و خارج از سطح کتاب خاصی است. این روش باعث می شود استاد گاه برای بیان موضوع درس خود، به بیش از یکصد کتاب مراجعه کند. اگر چه به طور معمول برخی از مدرسان درس خارج و مراجع تقلید، کتابی را به عنوان کتاب درسی قرار می دهند تا اصل موضوعات درس خارج، به صورت کلّی معیّن باشد. این کتاب ها معمولاً مکاسب شیخ انصاری یا تحریر الوسیله روح الله خمینی است اگر چه از حیث حدیثی، معمولاً مبتنی بر چینش احادیث وسائل الشیعه شیخ حر عاملی است.

[ویکی فقه] درس خارج عالیترین سطح دروس حوزه است. این دوره به صورت سنتی، پس از طی دو دوره مقدمات و سطح آغاز می شود. در دوره مقدمات ادبیات عرب ، منطق ، فقه و اصول نیمه استدلالی تدریس می شود و در دوره سطح فقه و اصول استدلالی اما به صورت متن محور ارائه می گردد.
درس خارج را می توان این گونه تعریف کرد: «ارائه استدلالی درس بدون تکیه بر متن خاص». در این درس، استاد نظرات مختلف درباره موضوع مورد بحث را مطرح می کند و ادله آن را بازگو و نقد می کند و در آخر نظر خود را ارائه می کند.
فقه محوری نظام آموزشی حوزوه
نظام آموزشی حوزه، نظامی فقه محور است. این نظام به گونه ای برنامه ریزی شده است که هدف آن تربیت مجتهد و فقیه باشد. دروس اصلی در دوره مقدمات و سطح، همه متون فقه و اصول است. دیگر دروس اعم از تفسیر و کلام و فلسفه و… همه به صورت جنبی ارائه می شود و بسیاری از طلاب به صورت غیرحضوری آن ها را فرا می گیرند.فقه محوری باعث شده است که دیگر علوم در انزوا و گوشه قرار گیرند. اگر چه وقتی گفته می شود «درس خارج»، نخست درس فقه و اصول فقه به ذهن می آید، اما آیا می توان درس خارج را منحصر در این دو علم کرد که یکی مقدمه و دیگری ذی المقدمه است؟ به عبارت دیگر، آیا می توان برای دروس کلام، فلسفه، تفسیر و… نیز درس خارج برگزار کرد یا نه؟
ویژگی های درس خارج
آنچه درس خارج را تشکیل می دهد، ارائه مستند و استدلالی نظر استاد و بررسی نظرات دیگران و نقد ادله آنان است. هر علم حوزوی این زمینه را داشته باشد که درباره مسائل آن، نظرات و استدلال های مختلف گفته شود، می توان برای آن درس خارج برگزار کرد. مثلاً می توان به علم کلام اشاره کرد. فرقه های مختلف کلامی و حتی اختلافات کلامی یک فرقه و مذهب خاص می تواند بحثی برای یک درس خارج باشد. برای نمونه، تفاوت کلامی مکتب شیعی بغداد و مکتب شیعی قم در عصمت ائمه اطهار و دیگر نظرات در این باب، و بررسی استدلال های مختلف و نقد آنان موضوع چند جلسه درس خارج کلام باشد.همین را می توان در علوم حوزوی دیگر مانند تفسیر و فلسفه نیز گفت. علاوه بر اینکه از جهت اثباتی اشکالی در برگزاری دروس خارج غیرفقه و اصول نیست، در مقام وقوع نیز این اتفاق افتاده است. به عنوان نمونه می توان به درس تفسیر آیت الله جوادی آملی اشاره کرد. در این درس نظرات مختلف تفسیری بیان و نقد می شود و در آخر استاد نظر خود را بیان می کند. همچنین دروس خارج فلسفه و کلام در حوزه علمیه برگزار می شود و نمی توان گفت که این اختصاص به فقه و اصول دارد.نکته ای که باید توجه کرد این است که عنوانی مانند درس خارج مهدویت عنوانی شبیه درس خارج «صلاه» است. به این معنا که هر دو، مسئله ای از مسائل علم خود را بررسی می کنند. مهدویت مسئله ای کلامی است و مبحث صلاه مسئله ای فقهی است.
منبع
...