شیبانیان

اسدی (گرشاسب نامه ص 11).

اسدی .

شیبانیان . [ ش َ ] (اِخ ) منسوب به شیبان . رجوع به شیبان و شیبانی شود.

شیبانیان . [ ش َ ] (اِخ ) قسمت عمده از قبایل شیبانی که در ناحیه ٔ «تیومن » سکونت داشتند تحت سرکردگی محمد شیبانی بماوراءالنهر کوچ کردند و امرای تیموری را از بین بردند و دولت ازبکان را تأسیس نمودند. این دولت که خانات بخارا و خیوه شاخه هایی از آن بودند تا تصرف این قسمت بتوسط روسها وجود داشتند.ازبکان تحت امر چند سلسله بر ماوراءالنهر مستولی بودند، و از آن جمله امرای شیبانی است که در تمام قرن یازدهم هجری این خطه را تحت حکومت خود داشتند، ولی خوارزم را خانان این ناحیه که نیز اولاد شیبان بودند وخراسان را صفویه از تحت حکومت ایشان بیرون بردند. اسامی افراد این شعبه از شیبانیان از این قرار است :
محمد شیبانی جلوس 906 هَ . ق . / 1500 م .
کوچکونجی جلوس 916 هَ . ق . / 1510 م .
ابوسعید جلوس 937 هَ . ق . / 1530 م .
عبیداﷲ جلوس 940 هَ . ق . / 1533 م .
عبداﷲ اول جلوس 946 هَ . ق . / 1539 م .
عبداللطیف جلوس 947 هَ . ق . 1540/ م .
نوروز احمد جلوس 959هَ . ق . / 1551 م .
پیر محمد اول جلوس 963 هَ . ق . / 1555 م .
اسکندر جلوس 968 هَ . ق . / 1560 م .
عبداﷲ دوم جلوس 991 هَ . ق . / 1583 م .
عبدالمؤمن جلوس 1006 هَ . ق . / 1598 م .
پیر محمد دوم جلوس 1007 هَ. ق . / 1599 م .
این سلسله را امرای هشترخان منقرض کردند. (از فرهنگ فارسی معین ). رجوع به طبقات سلاطین اسلام لین پول ترجمه ٔ عباس اقبال شود.

شیبانیان . [ ش َ ] (اِخ ) نسل ششم شیبان بن جوجی موسوم به منگوتیمور یا ازبک ، خان کل سیراُردو معاصر بود. قبایل خاندان شیبان از آن تاریخ به بعد به ازبکان مشهور شدند و این اسم بر روی ایشان ماند. بعد از انقراض خاندان «باتو» چند تن از خاندان شیبان بمقام خانی کل رسیده اند و در دوره ٔ دوم ایام منازعات خاندانهای متخاصم ، یعنی بعد از طرد توقتمش «درویش خان » و «سیداحمد» به احتمال قوی نماینده ٔ خاندان شیبانی بوده اند. شعبه ٔ اصلی این خاندان در اردوگاه اولی خود ماندندو عنوان تزارهای تیومن را پیدا کردند و ایشان گاهی نیز بر قسمت عظیمی از سیبریه مسلط بودند، و اگرچه تا1659 م . یعنی تا موقعی که قبایل «قلموق » مساکنشان را بتصرف داشتند باقی بودند ولی مدتها قبل از این تاریخ اعتبار خود را از دست داده بودند و فقط اسمی از ایشان بجا مانده بود. از این شعبه مهمتر فرزندان پولادپسر منگوتیمورند که یک بار هم بمقام خانی کل سیراُردو رسیده اند. دو پسر پولاد ابراهیم و عربشاه بترتیب جد خانان بخارا و خانان خوارزم و خیوه اند. خانات اول را محمد شیبانی نواده ٔ ابوالخیرخان تأسیس کرد و ابوالزبیرخان خود نواده ٔ ابراهیم است که در 1520 م . میزیسته . خانات بخارا تا ایام اخیر باقی بودند و «کائوفمان » سردار روسی آنرا در سال 1285 هَ . ق . / 1868 م .تحت تبعیت روسیه درآورد. عربشاه مؤسس خانات خیوه ، اگرچه بمقام خانی کل سیراُردو نرسیده ولی سکه ای از او در دست است که قبل از هجوم توقتمش در دشت قپچاق ضرب شده . پنجمین پشت او «ایلبرس خان » پس از مرگ محمد شیبانی ظاهراً در حدود 921 هَ . ق . / 1515 م . تمام ماوراءالنهر را بتصرف درآورد و فرزندان او تا اوایل قرن حاضر به خانان خیوه معروف بودند ولی از سال 1289 هَ. ق . / 1872 م . ببعد روسیه ایشان را تحت تعقیب خود درآورده بود. (از فرهنگ فارسی معین ). رجوع به شیبانیه در دائرةالمعارف اسلامی و تاریخ جهانگشای ج 1 ص 1445 و طبقات سلاطین لین پول ص 214، 212، 241، 243 شود.