فرشته

فرشته (از فارسی میانه: پرشتگ) و فرشتگان (در فارسی میانه پرشیته مرکب از پر + واش به معنی سفیر، در فارسی باستان فرائیشته، در اوستا فرائشته) موجوداتی فراانسانی پنداشته می شوند که در بسیاری از ادیان دربارهٔ آن ها سخن رفته است.
جبرئیل (فرشته وحی) مسئول عالم ذر
سرشت فرشتگان و امور مرتبط با آنان در ادیان و سنن مختلف، متفاوت است. در یهودیت و مسیحیت و اسلام، آن ها معمولاً به عنوان پیام آوران از سوی خدا عمل می کنند. آنان همچنین گاهی نقش های جنگجو و نگهبان را به عهده دارند. نظریات در مورد مختار بودن یا مجبور بودن فرشتگان متفاوت است. همچنین فرشتگان با امشاسپندان در دین زرتشت (مزدیسنا) قابل مقایسه اند. درحالی که تظاهر فرشتگان متفاوت است، بسیاری آنان را همچون آدمیان تصویر کرده اند. در باورهای عامیانه فرشته نماد پاکی و خیرخواهی است.
بسیاری از پژوهشگران سکولار باور دارند که مفهوم فرشته توسط دین زرتشتی به دین های ابراهیمی معرفی شده است. در آغاز شکل گیری ادیان ابراهیمی، خدا به گونه موجودی بود که در کارهای بشر دخالت می کند و آن ها را در صورت لزوم بی رحمانه تنبیه می کند. این خدا منعکس کننده طرز فکر انسان کوچ نشین و بدوی آن زمان بود که می توانست شخصاً با انسان صحبت کند. به مرور تحت تأثیر دین زردشتی خدا موجود آسمانی و فراسوی دسترس انسان ها و بخشنده و مهربان شد. در این هنگام بود که نیاز بود که حد فاصل انسان و خدا را موجودی مانند فرشتگان پر کند. از این هنگام انسان ها به جای خدا با فرشتگان سخن می گفتند.فرشته مانند جبرئیل یا وحی مسئولیت رساندن پیام خدا (از نظر ادیان ابراهیمی) را داشتند.
فرشتگان مرتبه های متفاوتی دارند. فرشتگانی که از بقیه از نظر درجاتشان به خدا نزدیک ترند، مقرب نامیده می شوند. چهار فرشته مقرب در اسلام عبارت اند از:

(به معنی پیک و فرستاده) (به عربی: مَلَک؛ جمع آن: ملائکه) در ادیان الهی، موجودی فوق طبیعی که کارگزار و واسطۀ خداوندبا انسان وجهان است. این واژه شکل دگرشدۀ فرسته، از مصدر «فرستادن»، در زبان سانسکریت پرسته، در فارسی باستان فرائیشته، در اوستا فرائشته، در تلفظ مردم شمال ایران فرشته و در تلفظ مردم جنوب غربی فرسته، به معنی فرستاده شده و مخلوق روحانی است.
در آیین زردشتی. فرشته و فرشته شناسی زردشتی از جایگاهی ویژه برخوردار است. در صدر این فرشتگان هفت فرشتۀ برتر یا «مهین فرشته» قرار دارد که «اَمْشاسْپَندان» خوانده می شوند و به معنی «جاودانان مقدس» است. نام شش تن آنان که ضمن نام ماه های دوازده گانه آمده است عبارت اند از وُهومَنَه (بهمن) به معنی اندیشۀ نیک؛ اَشَه وَهیشْته (اردیبهشت) به معنی بهترین راستی؛ خِشَثْره وئیریه (شهریور) به معنی فرمانروایی؛ سِپَنْته اَرْمَئتی (اسفند) به معنی روان پاک؛ هَئوروتات (خرداد) به معنی کمال و اَمِرتات (مرداد/امرداد) به معنی بی مرگی. در رأس این شش فرشته سِپَنْته مینو یا خرد پاک و مقدس قرار داشته که البته بعدها به جای او خود اهورامزدا (یا هرمزد) را قرار دادند. این فرشتگان در واقع مظاهر صفات الهی اند که پاسبانی بخشی از عالم هستی به آنان سپرده شده تا تحت امر اهورامزدا به کار پردازند و واسطۀ جهان مینوی و ملکوتی با جهان مادی باشند. در کنار این مهین فرشتگان، فرشته های فروتری هم قرار دارند که از جهت مقام و منزلت پایین تر از امشاسپندان هستند و یار و یاور آنان به شمار می آیند. نام برخی از آنان عبارت اند از سروش، بهرام، آذر، آبان، تیر و فروردین که به ترتیب مظاهر پیام آوری، جنگاوری، آتش، آب، باران و ارواح مردگان هستند. فرشتگان مظهر خیر و نیکی اند. در مقابل آن ها مظاهر شر قرار دارند که در رأس آن اَنْگْرَه مینو (اندیشۀ بد) یا اهریمن است که به کمک دیوان می کوشد جهان را فاسد کند و جهانیان را گمراه سازد. تقابل فرشته و دیو از اصول عقاید آیین زردشتی است.
در یهود و مسیحیت. فرشتگان سلسلسه مراتبی در ۹ رده دارند که از بالا به پایین عبارت اند از سرافیم (سرافین)، کروبیم (کرّوبیان)، تخت ها (که در وجود خدا تأمل می کنند و جلال او را باز می تابانند)، سلطنت ها، قوّات، قدرت ها (که ناظمان افلاک و کواکب اند)، ریاسات، فرشتگان مقرب، و فرشتگان (که به امور بشر رسیدگی می کنند). در مسیحیت و یهودیت هفت ملک مقرّب وجود دارد که در کتاب مقدس فقط نام سه تای آن ها آمده است: میکائیل، جبرائیل و رامائیل؛ بقیه عبارت اند از اورائیل، رجوئیل، صریخائیل و میرامائیل. در عقاید سنتی کاتولیک ها هر انسانی فرشتۀ نگهبان دارد.
در اسلام. ایمان به ملائکه در قرآن در ردیف ایمان به خدا، پیامبران، کتاب های آسمانی و روز جزا نام برده شده و آن که وجود فرشتگان را انکار کند، در گمراهی فرو می شود (بقره، ۲۸۵). در قرآن، از میان همۀ فرشتگان تنها نام جبرئیل (سه بار) و میکائیل (یک بار) ذکر شده و برخی نیز به اوصافشان معرّفی شده اند مانند ملک الموت، کرام الکاتبین، رقیب، و عتید. از آیات قرآن چنین برمی آید که فرشتگان موجوداتی هستند شریف و مکرّم و فرستادگان و واسطه هایی بین خدا و جهان مشهود؛ هیچ حادثه ای از حوادث مهم و غیر مهم نیست مگر آن که فرشتگان در آن دخالتی دارند، و یک یا چند فرشته، موکّل و مأمور آنند، اگر آن حادثه فقط یک جنبه داشته باشد یک فرشته، و اگر چند جنبه داشته باشد چند ملک موکّل برآنند. دخالت آن ها در امور جهان تنها این است که امر الهی را در مجرایش به جریان اندازند (انبیا، ۲۷). آنان اسبابی هستند برای حدوث حوادث، فوق اسباب مادی و جاری در عالم ماده، و این منافاتی با سببیّت اسباب مادی ندارد. این دو نوع سببیّت در طول همدیگرند نه در عرض هم یا هم ردیف باهم. به عبارت دیگر، این دو سببیت در دو سطح متفاوتند و مزاحمتی نسبت به همدیگر ندارند مانند سببیّت قلم، دست و انسان در نوشتن نامه که آن را می توان به هر سه، در سه سطح متفاوت، نسبت داد. بر همین اساس، قرآن هرچند دخالت اسباب طبیعی را در تکوین حوادث می پذیرد، فرشتگان را نیز مدبّرانی می داند که حوادث عالم را به فرمان خدا تدبیر می کنند: المدبّرات امراً (نازعات، ۵). به بیان دیگر، علل طبیعی سببِ قریب حوادثند و فرشته سبب بعید و علتِ پیدایشِ سببِ قریب است. ازجمله وساطت های ملائکه این است که بعضی از آنان مقام بلندتری دارند، و امر خدا را گرفته به پایین تر از خود می رسانند و آن ها را مأمور انجام آن می کنند مانند این که ملک الموت در قبض ارواح یا جبرئیل در رساندن وحی یارانی دارند که در قرآن به آن تصریح شده است. از آیات قرآن چنین برمی آید که فرشتگان موجوداتی روحانی، نوری و غیر مادی اند و تغییر و تحول در مراتب و درجات آن ها راه ندارد بلکه همۀ آن ها دارای درجه ای ثابت و معلوم هستند: وَ ما مِنّا اِلّا لَهُ مقامٌ معلومٌ (صافّات، ۱۶۴) و آن مقدار از کمال و هستی که ظرفیت آن را داشته اند در ابتدای وجودِ خود یک جا دریافت کرده اند و برخلاف موجودات مادی مدام در تحول و تغییر نیستند و تکامل آن ها تدریجی نیست. لذا تکالیف آن ها برخلاف انسان، تشریعی نیست بلکه صرفاً تکوینی است و ثواب و عِقاب، در عالم فرشتگان راه ندارد. نه معصیتی از آن ها سر می زند و نه در انجام فرامین الهی کوتاهی می کنند (تحریم، ۶؛ انبیا، ۲۷). از این جا معلوم می شود که فرشتگان دارای نفس و ارادۀ مستقلی نیستند و از خود اختیاری ندارند که بتوانند غیر از آنچه خدا اراده کرده، اراده کنند. جنس و ذات ملائکه که امری نوری و روحانی است، قوامش بر طهارت و کرامت است و جز اخلاص و طاعت و عبودیت از آنان سر نمی زند، لذا از جنس و ذات انسان که با کدورت هوی و تیرگی شهوت و غضب مشوب است، برتر و شریف تر بوده و اعمال فرشتگان خالص تر و خدایی تر از اعمال انسان است. اعمال فرشتگان همرنگ ذات آنان و اعمال آدمی همرنگ ذات اوست و کمالی را که انسان برای خود هدف قرار داده و در پرتو اطاعت خدا آن را جست وجو می کند، ملائکه در ابتدای وجودشان دارا هستند. امّا به رغم این حقیقت، آدمی ممکن است در تکاپوی خود در مسیر تکامل، به حدّی از کمال برسد که مافوق حدّی باشد که فرشته با نور ذاتی خود، در ابتدای وجودش به آن دست یافته است. این واقعیت را در داستان آفرینش آدم و مأمور شدن فرشتگان به سجده بر او (حجر، ۳۰)، و تحمل کردن آدم تمامی اسما را (بقره، ۳۱)، که خارج از قدرت فرشتگان بود، می توان به روشنی مشاهده کرد. فرشتگان چون در وجودشان منزّه از مادۀ جسمانی اند، در معرض زوال و فساد و تغیّر نیستند و لذا در اجرای او امر الهی هرگز شکست نمی خورند. مادۀ جسمانی در مسیر خود چه بسا به موانعی برخورد کند و از رسیدن به مقصد باز ماند. این ویژگیِ جهان ماده است. از دیگر ویژگی هایی که قرآن برای فرشتگان برمی شمارد این است که آن ها می توانند به اشکال مختلف تجسّم یابند (ذاریات، ۲۴ـ۲۸). در سورۀ هود (آیات ۷۷ـ۷۸) به فرشتگانی اشاره شده که در ظاهرِ مردان زیبا به نزد لوط (ع) آمدند تا قومش را نابود سازند. در سورۀ مریم (آیه ۱۷) ماجرای تمثّل جبرئیل به صورت یک انسان برای مریم بازگو شده است. علامه طباطبایی در تفسیر المیزان توضیح داده است که این تجسّم معنایش این است که فرشته در ظرف ادراک آن کسی که او را می بیند، به صورت انسان درمی آید در حالی که بیرون از ظرفِ ادراک او، واقعیت دیگری دارد که همان صورت مَلَکی است. به بیان دیگر، چنین نیست که واقعیت او در خارج متحول شده و واقعیت انسان شده بلکه این ممثّل شدن در قوای ادراکی اوست. از ویژگی های دیگری که در قرآن به فرشتگان نسبت داده شده داشتن بال های دوگانه، سه گانه، چهارگانه و احیاناً بیشتر است (فاطر، ۱). آنان می توانند بین آسمان و زمین حرکت کنند (معارج، ۴). مفسرین توضیح داده اند که مراد از این مطلب این است که فرشتگان توانایی بر انجام کاری دارند که پرندگان با داشتن بال آن را انجام می دهند و آن، قدرت بر جابجایی و سرعت سیر آن هاست و این نوعی استعمال مجاز است شبیه استعمال عرش، کرسی، لوح و قلم و امثال آن برای خداوند. نکتۀ دیگر این که فرشتگان به دلیل اختلاف در درجات آن ها، تکالیف تکوینی مختلف دارند. برخی مأمور نزول وحی، برخی دیگر موکّل بر قبض ارواح، بعضی دیگر حاملان عرش اند، و گروهی بر پیرامون آن طواف می کنند. گروهی موکّل بر دوزخ و شماری فرشتگان بهشت اند (رعد ۲۳، ۲۴). گروهی مأمور بر حفظ انسان هستند و قرآن با عنوان حَفَظه از آن ها یاد کرده است (انعام، ۶۱) گروهی دیگر ثبت و ضبط اعمال نیک و بد انسان ها را برعهده دارند و حافظ اعمال آن ها هستند (انفطار، ۱۱). از این جا می توان دریافت که فرشتگان بر نیّات آدمی واقفند. آنان برای زمینیان و مؤمنین از درگاه خداوند طلب مغفرت می کنند (شوری، ۵؛ مؤمن، ۷) و برای آنان، به اذن خداوند، در درگاه او شفاعت می کنند (نجم، ۲۶). آنان بی آن که گناهی کرده باشند، از مقام پروردگار بیم دارند و در عبادتش پایدارند. فرشتگان در فرمانبری از پروردگار از همدیگر پیشی می گیرند و هرگز از عبادت او سر نمی پیچند و خسته نمی شوند (انبیا، ۱۹ و ۲۰). آن ها نکاح و تولید مثل نمی کنند و فقط بندگان خداوند رحمان اند (زخرف، ۱۹).

فرشته و فرشتگان موجوداتی فراانسانی پنداشته می شوند که در بسیاری از ادیان درباره آن ها سخن رفته است.
• «خداوند اندیشید و نخستین اندیشهٔ او فرشته بود، و خداوند سخن گفت و نخستنِ سخنِ او انسان بود.»

[ویکی شیعه] فرشته یا مَلَک (جمع آن ملائکه) موجوداتی نامرئی و فراطبیعی، که مأمور اجرای اوامر خدا در دنیا و آخرت اند. فرشتگان دسته ها و وظایف مختلفی دارند مانند: نوشتن نامه اعمال، آوردن وحی بر اولیاء، حفاظت از انسان ها و یاری مؤمنان، رساندن روزی مادی و معنوی، گرفتن جان ها، دعا و استغفار کردن برای مؤمنان، هدایت قلب ها، مأموران عذاب. گروهی از فرشتگان نیز فارغ از امور دنیا به عبادت خدا و رکوع و سجود مشغولند.
هر یک از ملائکه وظیفه و مقامی معلوم دارند و در انجام وظیفه خود کوتاهی نکرده و از هر گناه و نافرمانی پاک و مبرّا هستند. آنها می توانند به برخی صورت ها درآیند. از این موجودات ۸۸ بار در قرآن یاد شده و باور به وجود آنها بخشی از ایمان مسلمانان است. مهمترین فرشتگان، جبرائیل، میکائیل، اسرافیل و عزرائیل هستند. به هنگام نفخ صور، ملائکه نیز خواهند مُرد و در قیامت مجددا زنده می شوند.
بیشتر لغت شناسان ملائکه را جمع مَلَک دانسته و معتقدند با اینکه فرشتگان زن یا مرد نیستند، گاهی به اعتبار لفظ برای آن ضمیر مؤنث و گاه به اعتبار ظاهر تاء تأنیث آن، ضمیر مؤنث برای آنها آورده می شود: قل لوکان فی الارض ملائکه یمشون مطمئنین لنزلنا علیهم من السماء ملکا رسولا، بثلاثة آلاف من الملائکة منزلین، اذ قالت الملائکة یا مریم.

[ویکی فقه] فرشته (فقه). فرشته ، آفریده ای لطیف و آسمانی است.
فرشته موجودی است لطیف و آسمانی و از مأموران الهی و واسطه رساندن فیض به بندگان. فرشته رابط میان مشیّت خدای تعالی و خلق می باشد که به بندگان فیض می رساند. قرآن کریم عملکرد این مأموران الهی را چنین ترسیم کرده است: «لایَعْصُونَ اللّه َ ما أمَرَهُمْ و یَفْعَلُونَ ما یُؤمَرُونَ؛
تحریم/سوره۶۶، آیه۶.
از احکام مرتبط با آن در بابهای طهارت ، جهاد و تجارت سخن گفته اند.
← در طهارت
۱. ↑ تحریم/سوره۶۶، آیه۶.
...