داراب نامه

داراب نامهٔ طرسوسی یا داراب نامهٔ طرطوسی داستانی است منثور در احوال داراب پادشاه کیانی، نوادهٔ او روشنک با لقب بوران دخت (دختر داراب پسر داراب) و اسکندر رومی (مقدونی). شکل کنونی داستان نوشته ابوطاهر طرسوسی (یا طرطوسی) است و به همین جهت کتاب را با عنوان دارابنامهٔ طرسوسی می شناسند.
علی بلوکباشی. «داراب نامه: داستان قهرمانی فیروز شاه پسر داراب». انسان شناسی و فرهنگ. دریافت شده در ۱۴ خرداد ۱۳۹۴.
اصل داستان حماسی داراب به زمان ساسانی بازمی گردد. سرانجام با تحریر ابوطاهر به شکل کنونی درآمده است. کتاب سرگذشت داراب پادشاه کیانی پسر بهمن (کی اردشیر)، و دختر او، همای چهر آزاد را روایت می کند. نفوذ عناصر سامی/اسلامی در بخش نخستِ کتاب، که شرح احوال داراب است، کم است. بخش مربوط به اسکندر از نفوذ عناصر اسلامی، یونانی، و سریانی خالی نیست. با این حال تصویری که از اسکندر در این کتاب داده شده است با آن چیزی که در باقی اسکندرنامه ها به چشم می خورد، متفاوت است. به این معنا که دست کم سایه ای از تیرگی شخصیت این جنگجوی مقدونی و بیزاری ایرانیان پیش از اسلام از وی در کتاب به چشم می خورد.
نثر کتاب از عالی ترین نمونه های نثر فارسی در دورهٔ اول (قبل از مغول) است و به لهجهٔ تخاطب آن زمان نزدیک است. به علت نزدیکی نویسندگان این داستان های عامیانه (سمک عیار نمونهٔ دیگر است) به مردم عادی، نثر کتاب و زبان روایت بسیار طبیعی و بی تکلف است و کمتر از امثال و آیات عربی و تکلف های ادبی برآمده از علوم اسلامی و ادبیات عرب استفاده شده است.
از این کتاب نسخه های فراوانی در دست نیست. در پی پریشانی برآمده پس از حمله مغول و با سنگین تر شدن سایهٔ اسلام بر ایران و رواج تعصبات ضد ایرانی، از رونق داستان های ملی کاسته شد و قهرمانان ملی با نمونه های اسلامی جایگزین شدند. داستان داراب نیز از رونق افتاد و چندان رونویسی نشد. از دیگرسوی، کم رواجی داستان باعث شده است که فساد خاسته از تصرف کاتبان در کتاب کمتر راه یابد. به طوری که اختلاف در نسخه های موجود داراب نامه ناچیز و بیشتر از نوع ضبط نادرستِ کلمه هاست که بیشتر برآمده از قرائت نادرست است.

داراب نامه (ابهام زدایی). دارابنامه ممکن به موارد زیر اشارت کند:
داراب نامه (طرسوسی)، حماسه ای منثور، تحریرشده در قرن ششم، در احوال داراب (پسر بهمن) پادشاه کیانی، اسکندر و ماجراهای بوران دخت (روشنک) با اسکندر
داراب نامه (بیغمی)، حماسه ای منثور تحریرشده در قرن نهم، عمدتاً در احوال فیروزشاه فرزند داراب.

داراب نامه (طرسوسی). داراب نامهٔ طرسوسی یا داراب نامهٔ طرطوسی داستانی است منثور در احوال داراب پادشاه کیانی، نوادهٔ او روشنک با لقب بوران دخت (دختر داراب پسر داراب) و اسکندر رومی (مقدونی). شکل کنونی داستان نوشته ابوطاهر طرسوسی (یا طرطوسی) است و به همین جهت کتاب را با عنوان دارابنامهٔ طرسوسی می شناسند.

از داستان های کهن روایی عامیانۀ فارسی در تاریخ زندگی و پادشاهی داراب کیانی، پسر بهمن و دخترش همای چهر آزاد (دختر ملک مصر یا دختر بهمن پسر اسفندیار). از این کتاب دو روایت موجود است؛ یکی از ابوطاهر طرسوسی در قرن ۶ق و دیگری از مولانا محمد بن احمد بیغمی که در قرن ۹ق سروده شده است. اصل داستان برگرفته از قصص و اساطیر حماسی کهن است. داراب نامه سه بخش عمده دارد: ۱. داستان داراب؛ ۲. داستان اسکندر؛ ۳. داستان دختر داراب و سرگذشت او با اسکندر. داراب نامۀ بیغمی (تهران، ۱۳۳۹ـ۱۳۴۱ش) و داراب نامۀ ابوطاهر طرسوسی (تهران، ۱۳۴۴ش)، هرکدام در ۲ جلد به تصحیح ذبیح الله صفا به چاپ رسیده است.

[ویکی نور] داراب نامه داستانی قهرمانی و بسیار شیرین درباره داراب، پادشاه کیانی و پسر داستانی او، فیروز شاه است. این کتاب، از متن های شیوا و پر ارزش نثر فارسی بر پایه روایات کهن ایرانی به شمار می رود که دو تحریر از آن وجود دارد. این تحریر از آن داستان گزاری شهیر به نام بیغمی است. داراب، پسر بهمن پسر اسفندیار، پسر گشتاسپ از پادشاهان پایانی سلسله داستانی کیانی است که درباره او در ادبیات پهلوی و پس از آن، داستان های پرآوازه ای مانند «دارا و بت زرین» در ادب پهلوی به عربی وجود دارد. این داراب که در داستان های ملی، فرزند بهمن و همای چهرآزاد است، پدر دارای دارایان، آخرین پادشاه کیانی بود، اما در این داستان، فرزند او «دارا» نیست، بلکه فیروز نامیده می شود. این کتاب، داستان فارسی همین فیروز شاه است و از همین روی، «فیروزنامه» باید خوانده شود؛ زیرا بیشتر به سخن درباره فیروز (پسر داراب) می پردازد.
گزارنده (مؤلف) این اثر که در میان قرن هشتم و نهم می زیست، این داستان کهن را در حفظ داشت و آن را برای گروهی می خواند (املا می کرد) و کاتبی به نام محمود دفتر خوان آن را می نوشت. نسخه خطی این کتاب در ذی الحجه 887 هجری نوشته شده است. راوی یا گزارنده داستان، چند جا آشکارا نام خود را باز می گوید، اما در بیشتر جاها از خود به نام «راوی این داستان غریب»، «مؤلف داستان و گزارنده سخن»، «مؤلف اخبار»، «مؤلف اخبار و گزارنده داستان»، «راوی داستان»، «راوی این قصه» و «مؤلف اخبار و مقرّر این کتاب و مورخ این تاریخ» یا «گوینده داستان کهن» یاد می کند و همه جا عبارت هایی را مانند «روایت کند»، «گوید» و «چنین گوید»، باز می نویسد.
این نثر پرارزش فارسی، به رغم گستردگی اش کامل نیست، بلکه پاره ای از داستان دلاویز اصلی به شمار می رود. باری، آن را سندی می توان شمرد که برای روشن کردن تاریخ داستان سرایی در ایران و دگرگونی های این فن به کار می آید. داستان داراب نامه، از دید لغوی، دستوری، تاریخی و مردم شناختی، بسیار سودمند است و به رغم، داستان های سده های بعدی، صحنه ها را به دقت فراوان توصیف می کند و از رویدادهای خُرد نیز سخن می گوید؛ چنان که با خواندنش از چگونگی لشکر آرایی و میدان داری و شیوه نواختن کوس جنگ و چند و چون جنگ افزارها و وسایل عیاران و شگفتی آفرینی های جادویان، آگاهی کاملی می توان به دست آورد.
سازنده داستان های این کتاب، پیوسته عاطفه خواننده اش را برمی انگیزد و آن گاه که در سراشیبی ناامیدی و اندوه است، او را به اوج امید و شادمانی فرامی برد. متن داراب نامه، به شش دفتر بخش شده است و پاره های داستان در این بخش ها گنجانده شده اند.
درون مایه داراب نامه، دل چسب و دل انگیز و از رویدادهای قهرمانی و جنگی و عشقی پر است. قهرمانان اصلی این رویدادها، داراب و فیروز شاه و فرخ زاد از نسل رستم و ده ها پهلوان ایرانی دیگر و دسته ای از عیاران و جوان مردان ایرانند. آنان مردمانی راست گو، دادگر، پاک نهاد و آزاده و دلاور و بی باک و دین دار و شکست ناپذیر و فروتن و دشمنانشان، انسانهایی پست و فریب کار و ترسو و ستم گرند.