زبان سغدی

زبان سُغدی از زبان های ایرانی شاخه شمال شرقی و زبان ناحیهٔ حاصلخیز سغد، واقع در میان آمودریا و سیردریا بوده است. مرکز سغدی ها سمرقند بود که در موقعیت جاده ابریشم و متصل کننده چین به غرب بوده است. زبان سغدی در آغاز در دره رودخانه زرافشان و نواحی پیرامون رایج بود و بعداً به عنوان زبان میانجی در بخش بزرگی از جاده ابریشم رواج یافت. این زبان در طول ده قرن، سده های دوم تا دوازدهم میلادی، مهم ترین زبان ایرانی در ترکستان امروزی و فرارود، زبان تجاری جادهٔ ابریشم و از دیرزمان ابزار ارتباط و پیوند بخشی از فرهنگ های سرزمین های شرقی و غربی آسیا بوده است.زبان سغدی به عنوان زبان گفتاری و نوشتاری تا سده نهم میلادی فعال بوده و زوال آن پس از سدهٔ ۱۱ آغاز گردیده است.زبان سغدی بر اثر نفوذ و توسعه تدریجی فارسی میانه که برخوردار از پشتیبانی دولت ساسانی بود و نیز زبان ترکی که ارمغان هجوم قبایل ترک زبان، از رواج افتاد و سیر نابودی آن از سده پنجم هجری به بعد هم زمان با رواج زبان فارسی از یک سو و نفوذ زبان عربی و ترکی از سوی دیگر شتاب بیشتری یافت.
زبان های هندوایرانی
زبان های ایرانی
زبان های ایرانی شرقی?
شمالی
سغدی
امروزه تنها زبان بازمانده از گویش های سغدی، زبان یغنابی است که در کوهستانی در تاجیکستان صحبت می شود.
زبان سغدی، از نظر تنوّع و حجم نوشته ها و نگاشته ها، مهم ترین زبان ایرانی شرقی است و متون دینی بخش بزرگی از این مواد نوشتاری را شامل می شود. با وجود آن که در سنگ نوشته های پارسی باستان از سغد به عنوان منطقه ای با ویژگی های خود یاد شده، آثاری از شکل قدیمی تر زبان سغدی یعنی «سغدی باستان» باقی نمانده است.زبان سغدی نسبت به فارسی میانه (پهلوی) بیشتر حالت کهن تر زبان های ایرانی را حفظ کرده است.
زبان سغدی پیش از کشف گنجینهٔ ترکان در ترکستان چین، در اوایل سده بیستم میلادی، زبانی تقریباً ناشناخته بوده است. نخستین کسانی که پرده از راز زبان خاموش سغدی برگرفتند، محققان آلمانی بودند که در سال های آغازین سدهٔ بیستم با مطالعه یک متن مکشوف از تورفان این زبانِ تا آن زمان ناشناخته را سغدی نامیدند.گرچه ابوریحان بیرونی در حدود هزار و اندی سال پیش با ذکر روزها و ماه ها و جشن های سغدی تلویحاً به این زبان اشاره کرده بود، اما در آغاز قرن بیستم است که زبان سغدی تولدی دوباره می یابد.