بلاط

بَلاط، یا بِلاط، نام چندین کاخ کهن ، شهر و روستا در سوریه ، فلسطین ، آناتولى و اسپانیا. بلاط واژه ای است معرب که در منابع عربى به معانى گوناگون از جمله به معنى قصر و کاخ آمده است . بلاط در این معنى معرب واژة «پالاتیوم » لاتین است برای معانى دیگر، نک: دنبالة مقاله .
مسعودی به «بلاط» کاخ قسطنطنیه اشاره دارد که ایرنه 0 رینى ملکة بیزانس 81 - 86ق /97 - 02م در آنجا ساخته بود؛ در این کاخ محلى بندری بود که زنجیری بر گرد آن کشیده بودند و فرستادگان عرب برای بازخرید اسیران در آنجا پیاده مى شدند ص 66 - 67. ابن حوقل نیز از «دارالبلاط» قسطنطنیه سخن گفته است که گویا زندان بود /95. دارالبلاط بخشى مجزا از کاخ شاهى بوده است . به گفتة مقدسى پادشاه روم در پى لشکرکشى مَسلمة بن عبدالملک به قسطنطنیه و به تقاضای وی دارالبلاط را به مثابة سرایى برای استقرار سران و بزرگان مسلمانان که در جنگ به اسارت در مى آمدند، روبه روی کاخ خود، در آن سوی میدان مشرف بر دریا ساخت تا در پناه او باشند ص 47 - 48. شعرای بسیاری از جمله ابوفراس حمدانى ، شاعر دربار سیف الدوله ، دراشعار خودازدارالبلاط یاد کرده اند یاقوت ، بلدان ، /09. امروزه در جای آن محله ای است در استانبول به نام کاغذخانه که در کنار شاخ زرین = خلیج از شاخابه های بسفر، میان «فنار» و «ایوان سرای » قرار دارد سامى ، /336 که بناهای کهن از جمله حمامى از سدة ق /5م و تکیه و مسجدی از سدة 0ق در آن واقع است اولیا چلبى ، /08، 31؛ «دائرة المعارف . . . 1»، . V/7 - 8
از نخستین بناهایى که در اندلس با نام بلاط ساخته شد، کاخى بود که مغیث د ح 00ق /18م فاتح قرطبه ، در این شهر برای خود طراحى و بنا کرد. وقتى موسى بن نُصَیر به قرطبه رفت ، بلاط مغیث را به بهانة آنکه شایستة والى قرطبه است ، تصاحب کرد و مغیث به عوض آن ، خانة با شکوه حاکم پیشین قرطبه را گرفت . در آنجا کاخى بلند و با شکوه بود که به بلاط مغیث معروف شد. این کاخ بعداً نیز محل استقرار والى اندلس بود اخبار. . . ، 8 - 9. بعدها در توسعة قرطبه ، بخشى از حومة شهر پیرامون بلاط مغیث شکل گرفت ابن خطیب ، 03، 06. در 40ق / 57م وقتى عبدالرحمان بن معاویه به قرطبه درآمد، ظاهراً در این قصر مستقر شد و یوسف بن عبدالرحمان فهری ، آخرین والى اندلس حک 30 - 38ق /48 - 55م در بلاط الحر در شرق قرطبه که والى پیشین اندلس ، حربن عبدالرحمان ثقفى حک 8 - 00ق ساخته بود نک: ابن حزم ، 66، پیاده شد اخبار، 6.
بلاط در معنى دیگر، به هر زمین ، یا به زمین نرم و هموار یا به سنگ فرشى که زمین خانه و جز آن را بدان بپوشانند، گفته مى شود ابن منظور، ذیل بلط؛ اسدی ، /61. بلاط یا مُبَلَّطه همچنین به هر زمینى که با سنگ یا آجر فرش کنند ابن منظور، همانجا، یا جادة سنگ فرش شده و شاهراه دوزی ، /31 مانند جادة قدیم رومى که در نزدیکى اثارب از نواحى حلب آغاز مى شد ابن عدیم ، /64، اطلاق شده است . بلاط به این معانى از واژة یونانى پلاتیا که از طریق زبان آرامى وارد عربى شده ، اخذ شده است I/987 , 2 . EI
در مدینه میان مسجد النبى و بازار محله ای سنگ فرش شده ، معروف به بلاط بود یاقوت ، بلدان ، /09 - 10، نیز المشترک ، 3 که جمعى از بنو عدی ، از جمله ابوجَهم عامر بن حُذَیفه ابوعبید، معجم . . . ، /71؛ ابن حزم ، 20 و افرادی دیگر از سرشناسان شهر در آنجا سکنى داشتند نک: طبری ، تاریخ ، /14 - 15، /26، 44، /92، 94 - 95، «المنتخب . . . »، 18. بلاط الجَنّه در قُبة الصخرة قدس نیز زمینى سنگ فرش شده بود II/272 . IA,
بلاط همچنین به معنى خرگاه شاه و امیر و رواق مسقف مسجد جامع که مساحت میانى ستون را در بر مى گرفت ، یا هر رواق سرپوشیده دوزی ، /29؛ غالب ، 9 یا تالار ستون دار، یا تخته سنگى مرمرین که بر آن نوشته هایى کنده کاری شده ، و بر سر در آرامگاه یا بنایى نصب شده 2 ، EIغالب ، همانجاها، اطلاق شده است . ابن جبیر در وصف مسجد النبى ص در مدینه ، آن را بنایى مستطیل شکل دانسته که رواق بلاطهایى متعدد از سوی آن را در برگرفته ، و صحن میانى آن با سنگ و ماسه فرش شده است ص 90. بلاط الولید در دمشق نیز ظاهراً یکى از رواقهای مسجد جامع بود که ولید خلیفة اموی حک 6 - 6ق /05 - 15م ساخت ، اما عربها این نام را به همة مسجد اطلاق مى کردند ابن خلدون ، /43؛ نیز نک: دوزی ، همانجا.
افزون بر این در سرزمینهای شرقى و غربى اسلامى ، به ویژه در شام ، آسیای صغیر و اندلس ، شهرها و روستاهای بسیاری با نام بلاط شناخته شده است ؛ از آن جمله است : روستای بیت البلاط در غوطة = واحة حاصل خیز دمشق که جمعى از علما، از جمله ابوسعید مَسلمة بن على خُشَنى بلاطى د پیش از 90ق به آنجا منسوبند؛ شهر کهن بلاط میان مَرعَش و انطاکیه که مرکز کورة حُوّار و از توابع حلب بود و یاقوت از ویرانة آن یاد مى کند بلدان ، /08 - 10. امروزه روستاهای بسیاری در سوریه همچنان بلاط نامیده مى شوند نک: المعجم . . . ، /53 - 55.
در اندلس متداول ترین معنى واژة بلاط ظاهراً «جادة سنگ فرش » است که گویای راههای قدیم رومى در این شبه جزیره است I/988 , 2 . EIبرخى شهرها و دژها و مکانها به مناسبت مجاورت با چنین جاده هایى ، نام خود را از آنها گرفته اند؛ از آن جمله است : روستای بلاط الاحمر ابن حیان ، /67 و نیز شهر بلاط مرکز اقلیم بلاط که در میان قلعة رباح و طلبیره واقع بوده است نک: ادریسى ، /38، 50 - 51.
ویرانه های شهر بلاط امروزه در کنار رومانگوردو، نزدیک گدار رودخانة تاگوس مجاور پل المراز واقع است 2 ، EIهمانجا. میدان نبرد تور و پواتیه نیز - که در 14ق /32م میان عبدالرحمان غافقى والى اندلس ، و فرنگان به رهبری شارل مارتل روی داد - به بلاط الشهداء، و این نبرد به وقعة البلاط یا غزوة بلاط معروف شده است اخبار، 1؛ مقری ، /5 - 6؛ 2 ، EIهمانجا.
با این حال ، شهرها و روستاهای بسیاری در اندلس است که ظاهراً نام گذاری آنها ارتباطى به جاده های رومى نداشته است همانجا. از آن جمله است : بلاط مروان ، معروف به ایلیا البلاط که شهری واقع د . . .