مختلف الشیعه

wikifeqh: ابن جنید و ابن عقیل با ذکر ادله آنها است. این فتاوی فقط در این کتاب ذکر شده اند و کسانی که بعد از علامه فتاوی آن دو را بیان داشتند، از مختلف نقل کرده اند. و همچنین فتاوی بعد از صدوق و فتاوی برخی از علمای شیعه منحصر در این کتاب است؛۳. ویژگی دیگر این کتاب این است که علامه آن را بعد از فراغ از تألیف کتب دیگر نوشته است.کتاب مختلف الشیعة از معروفترین و معتبرترین آثار فقهی قدماء و از مشهورترین آثار فقهی علامۀ حلی است.
اهمیت و اعتبار
این کتاب بر خلاف سایر کتب فقهی مفصل علامه یک دوره کامل فقه مقارنه ای و استدلالی از طهارت تا دیات را در بر دارد.به دلیل جایگاه والا و ویژۀ این کتاب و سبک خاص و مضمون و محتوای عمیق آن، از زمان نگارش، مدار کتب استدلالی و از کتب اساسی و بنیادین فقهی بوده است.این کتاب دائرة المعارف فتاوای مختلف در فقه شیعه می باشد و علاوه بر مباحث رجالی و اصولی به اساسی ترین مبانی و نظریات فقهی مورد نیاز یک فقیه اشاره شده است.کثرت و تنوع آثار و تالیفات بجای مانده از علامۀ حلی خصیصه ای است که وی را از سایر علماء و بزرگان متمایز نموده و وی را حلقۀ واسطه بین قدماء و متاخرین قرار داده است.سه کتاب «منتهی المطلب فی تحقیق المذهب»، «تذکرة الفقهاء» و «مختلف الشیعة فی احکام الشریعة» گنجینه های گران بهایی هستند که نشان از گستردگی و عمق فقاهت وی دارند.این سه کتاب هر کدام سبک های خاصی از فقه مقارنه ای را در بر دارند.کتاب «منتهی المطلب» فقه مقارنه ای در سطح وسیع و فراگیر در خارج از مذهب امامیه همراه با اشاره به فتاوای علمای امامیه می باشد.«تذکرة الفقهاء» فقه مقارنه ای در سطح محدود و معین در خارج از مذهب امامیه می باشد.کتاب «مختلف الشیعة» صرفا به آرای فقهای شیعه تا عصر مؤلف نظر داشته و به بررسی و تحدید فروعات فقهی مورد اختلاف آنان پرداخته است.این کتاب فقهی مفصل، از کتب نادر فقهی مؤلف است که نظریات فقهای امامیه را در تمام ابواب فقه در بر دارد.علامۀ حلی در کتاب الخلاصة دربارۀ مختلف الشیعۀ می نویسد: ذکرنا فیه خلاف علمائنا خاصة و حجة کل شخص و الترجیح لما یصیر الیه. به دلیل همین خصیصه بسیاری از فتاوا و نظریات فقهایی همچون ابن جنید، ابن ابی عقیل و پدر شیخ صدوق که در سایر کتب فقهی دیده نمی شود در این کتاب مطرح شده اند.
تاریخ تالیف
بنا به نسخه ای که در دار الکتب الوطنیة در تبریز با شمارۀ ۳، ۱۲۵۷ موجود است قسمتی از این کتاب در سال ۶۹۷ ق پایان یافته است. بنابراین با توجه به تاریخ این نسخه، شروع تالیف کتاب قبل از سال ۶۹۷ بوده است. اما بنا به آنچه در الذریعة ذکر شده است قسمت های هفتگانۀ کتاب بین سال های ۶۹۹ تا ۷۰۸ ق، حدود ۱۰ سال تالیف شده است، به این ترتیب که:قسمت اول آن در سال ۶۹۹ ققسمت دوم در سال ۷۰۰ ققسمت سوم در سال ۷۰۲ ققسمت چهارم در سال ۷۰۶ ققسمت هفتم در سال ۷۰۸ پایان یافته است.(الذریعة ۲۰، ۲۱۸ تا ۲۲۱، مختلف الشیعة، چاپ مرکز الابحاث و الدراسات الاسلامیة، مقدمۀ ناشر).از تاریخ اتمام قسمت پنجم و ششم اطلاعی در دست نیست ولی به احتمال قوی بین سال های ۷۰۶ تا ۷۰۸ ق پایان یافته اند.
تاریخ چاپ
...