[ویکی فقه] در این مقاله به بررسی خطاطی در دوره معاصر می پردازیم.
خطاطی معاصر از آغاز قرن چهاردهم دچار بحرانی اساسی شد. این بحران در مناطقی چون عثمانی، به سبب دگرگونی خط و در مناطقی دیگر به سبب گسترش چاپ پدید آمد. صنعت چاپ از قرن سیزدهم رواج یافت و در مجموع خطاطی را از متن فرهنگ جوامع اسلامی به حاشیه راند. بدین سان در برخی جوامعِ رو به پیشرفت، به تدریج خطاطی هنری کهنه و مهجور انگاشته شد. در طول قرن چهاردهم، کاربرد حروف لاتین به مراتب گسترش بیشتری یافت و در برخی مناطق کاملا جایگزین خط عربی شد. در واقع، تقریبآ در همه جا، استفاده از خط لاتین نماد تجدد و رو به جهان معاصر داشتن تلقی می شد. در گرافیک ایران هم کاربرد خط با تأثیر از شکل حروف لاتین تشویق می شد. در واقع، به سبب نفوذ و گسترش چاپ، اعتبار روزمره خطاطی و ضرورت کتابت متون از میان رفت.
وجوه خطاطی
در ایران، مصر، عثمانی و هند خطاطی همواره دو شاخه یا دو وجه موازی داشته است: یکی وجه هنری، ذوقی، ابداعی، خلاقه و زیبایی شناسانه، و دیگری وجه کاربردی در امر نشر معرفت. این دو هیچ گاه در هم تداخل نمی کرده اند، مگر در مواردی خاص که نمونه اش را از نیمه قرن سیزدهم دست کم در ایران می توان دید. در این موارد، متن به صورت منقح، پاکیزه و خوانا کرسی بندی و نوشته می شد و خطاط به منظور زیبایی، عناصری در آن وارد می کرد، چنانکه میرعماد و محمدرضا کلهر هر دو کار را توأمان انجام می دادند. در برخی موارد، براساس تفنن یا غلبه وجه زیبایی شناسانه و خلاقانه، حتی ممکن بود خوانایی متن در درجه دوم اهمیت قرار گیرد، مثل سیاه مشق هایی که در نیمه دوم قرن سیزدهم بسیار رواج یافت و به این منظور نوشته می شد که ترکیبی عالی از حروف و کلمات بدون رعایت توالی آن ها بر صفحه شکل بگیرد. حتی گاه برای این که ترکیب به کمال برسد حروف را درهم می نوشتند. همین سیاه مشق ها منشأ نقاشی خط های معاصر شدند (رجوع کنید به سیاه مشق؛ نقاشی خط).
خطاطی در عرصه هنر
با گسترش فرهنگ غرب و چاپ، از ضرورت های کاربردی خطاطی کاسته شد و جنبه زیبایی شناسی و ذوقی و ابداعی خوشنویسی برتری یافت. البته امروز هم گاه کتاب های نفیس و تزیینی و دیوان های شاعرانی چون خیام و سعدی و حافظ کتابت می شوند، اما این کار بیش تر جنبه ذوقی دارد. اینجاست که خطاطی وارد عرصه هنر برای هنر می شود. این رویداد مهمی است که جهت گیری و هدفش متفاوت است.
رونق نستعلیق در هند
...
خطاطی معاصر از آغاز قرن چهاردهم دچار بحرانی اساسی شد. این بحران در مناطقی چون عثمانی، به سبب دگرگونی خط و در مناطقی دیگر به سبب گسترش چاپ پدید آمد. صنعت چاپ از قرن سیزدهم رواج یافت و در مجموع خطاطی را از متن فرهنگ جوامع اسلامی به حاشیه راند. بدین سان در برخی جوامعِ رو به پیشرفت، به تدریج خطاطی هنری کهنه و مهجور انگاشته شد. در طول قرن چهاردهم، کاربرد حروف لاتین به مراتب گسترش بیشتری یافت و در برخی مناطق کاملا جایگزین خط عربی شد. در واقع، تقریبآ در همه جا، استفاده از خط لاتین نماد تجدد و رو به جهان معاصر داشتن تلقی می شد. در گرافیک ایران هم کاربرد خط با تأثیر از شکل حروف لاتین تشویق می شد. در واقع، به سبب نفوذ و گسترش چاپ، اعتبار روزمره خطاطی و ضرورت کتابت متون از میان رفت.
وجوه خطاطی
در ایران، مصر، عثمانی و هند خطاطی همواره دو شاخه یا دو وجه موازی داشته است: یکی وجه هنری، ذوقی، ابداعی، خلاقه و زیبایی شناسانه، و دیگری وجه کاربردی در امر نشر معرفت. این دو هیچ گاه در هم تداخل نمی کرده اند، مگر در مواردی خاص که نمونه اش را از نیمه قرن سیزدهم دست کم در ایران می توان دید. در این موارد، متن به صورت منقح، پاکیزه و خوانا کرسی بندی و نوشته می شد و خطاط به منظور زیبایی، عناصری در آن وارد می کرد، چنانکه میرعماد و محمدرضا کلهر هر دو کار را توأمان انجام می دادند. در برخی موارد، براساس تفنن یا غلبه وجه زیبایی شناسانه و خلاقانه، حتی ممکن بود خوانایی متن در درجه دوم اهمیت قرار گیرد، مثل سیاه مشق هایی که در نیمه دوم قرن سیزدهم بسیار رواج یافت و به این منظور نوشته می شد که ترکیبی عالی از حروف و کلمات بدون رعایت توالی آن ها بر صفحه شکل بگیرد. حتی گاه برای این که ترکیب به کمال برسد حروف را درهم می نوشتند. همین سیاه مشق ها منشأ نقاشی خط های معاصر شدند (رجوع کنید به سیاه مشق؛ نقاشی خط).
خطاطی در عرصه هنر
با گسترش فرهنگ غرب و چاپ، از ضرورت های کاربردی خطاطی کاسته شد و جنبه زیبایی شناسی و ذوقی و ابداعی خوشنویسی برتری یافت. البته امروز هم گاه کتاب های نفیس و تزیینی و دیوان های شاعرانی چون خیام و سعدی و حافظ کتابت می شوند، اما این کار بیش تر جنبه ذوقی دارد. اینجاست که خطاطی وارد عرصه هنر برای هنر می شود. این رویداد مهمی است که جهت گیری و هدفش متفاوت است.
رونق نستعلیق در هند
...
wikifeqh: خطاطی_دوران_معاصر