صفی الدین ارموی

صفی الدین عبدالمؤمن بن ابی المفاخر یوسف بن فاخر اُرمَوی (۶۱۳ ه‍.ق، ارومیه - ۱۸ صفر ۶۹۳ ه‍.ق، بغداد) موسیقی دان، خوش نویس، ادیب و عروضدان، و پیشتاز مکتب منتظمیه بود.
کتاب الکافی من الشافی فی علوم العروض و القوافی
رسالة ایقاع (رسالهٔ ریتم یا وزن) که به فارسی نوشته شده بود
فائدة فی العلم الموسیقی.
ارموی در کودکی به بغداد مهاجرت کرد و بیشتر عمرش را در آنجا گذراند. قسمتی از این دوره در زمان خلافت عباسی بود و قسمت دیگرش پس از فتح بغداد توسط هلاکو و تحت سلطهٔ مغولان رخ داد. صفی الدین که در موسیقی و خوشنویسی بسیار توانا بود در هر دو دوره صاحب جایگاه درباری بود. رابطهٔ وی با خاندان جوینی در موفقیتش در زمان حکومت مغولان بر بغداد مؤثر بود اما نهایتاً با تزلزل جایگاه خاندان جوینی، و نیز حمایت خود را از دست داد و در حالی که به خاطر بدهکاری به زندان افتاده بود درگذشت.
از صفی الدین دو رسالهٔ بسیار مهم بر جای مانده است: رسالهٔ الأدوار که بسیاری آن را آغازگر مکتب منتظمیه و یکی از شاخص ترین آثار در زمینهٔ تئوری موسیقی ایرانی-اسلامی می دانند، و رسالهٔ شرفیه که بالغ بر ۳۰ سال بعد نگاشت و علی رغم محتوای مفصل ترش، کمتر از الأدوار مورد توجه بوده است. وی همچنین به تعلیم شاگردانی چند در زمینهٔ خوشنویسی و موسیقی پرداخت و چند رسالهٔ دیگر نیز نگارش کرد.
دوران زندگی صفی الدین را می توان به دو بخش تقسیم کرد: پیش از حمله مغول به ایران و پس از حمله مغول.

صفی الدین اُرْمَوی (۶۱۳ـ۶۹۳ق)
(نام اصلی: ابوالمفاخِر، عبدالمؤمن بن ابی المفاخر یوسف بن فاخر اُرموی) متولد ارومیه، موسیقی دان بزرگ ایرانی، خوشنویس، ادیب و عروض دان مشهور به اعجوبۀ هنر و پیشرو مکتب منتظمیه (تئوری سیستماتیک). معاصر مستنصر و مستعصم عباسی و «لحاظ»، خواننده خوش صدا، بود. او گامی را معرفی کرد کهدر آن هر اکتاو (هنگام) شامل هفده فاصله بود(گام صفی الدین). ابداع دو سازِ زهی را به او نسبت می دهند یکی مُغْنی و دیگری نزهة، اولی سازی بین قانون و رباب و دومی مانند سنتور بوده است. از آثار اوست: الادوار فی حل الاوتار (دُورها و مقام های موسیقی) که به الادوار معروف است؛ رساله شَرفیه، المیزان فی علم الادوار و الاوزان، الکافی من الشافی فی علوم العروض و القوافی و البدیع، رسالۀ ایقاع، دایرةالبحور و الالحان (الاوزان)، الادوار فی معرفة، و نسب ابعاده و ادوار الایقاع (الادوار فی معرفةالنغم) و الاوتار. الادوار، مشهور صفی الدین اُرموی به عربی، در ۶۳۳ق و در پانزده فصل نگارش یافته است و ۱۱۳ سال پس از آن قاضی عمادالدین یحیی بن احمد کاشانی، ادیب و ریاضی دان، به دستور ابواسحاق اینجو آن را به فارسی ترجمه کرده است. صفی الدین پس از سقوط جوینی ها و ازدست دادن امکانات، ۳۰۰ سکه بدهکار شد و به علت ناتوانی در پرداخت آن به زندان افتاد که در نهایت جان سپرد.