حدیث اصحابی کالنجوم

[ویکی فقه] اهل سنت بر این اعتقادند که خدای سبحان و رسول گرامی او، اصحاب را تزکیه و پاک گردانده و همه آنها را عادل قرار داده اند و باید بر همین مبنا حرکت کرد و هر آنچه را که صحابه مخالف و منافی نصوص صریح قرآن و سنت انجام داده اند، به تاویل برد و توجیه کرد. آنان در این ادعا، به آیاتی از قرآن کریم و روایاتی که در کتب خود از رسول اکرم صدر فضیلت صحابه نقل کرده اند، استناد جسته اند و یکی از معروفترین احادیثی که بدان متمسک شده اند، حدیث «اصحابی کالنجوم، بایهم اقتدیتم اهتدیتم» است.در این مقاله، نخست، دیدگاه های رجال نامی و علمای معروف اهل سنت را درباره حدیث «نجوم» یادآور می شویم و سپس به ذکر نقدهای آن پرداخته و آنگاه راویان آن را مورد ارزیابی قرار می دهیم؛ و در پایان، مروری گذرا بر شرح حالات صحابه ای که مشمول حدیث مزبور هستند، خواهیم داشت.
در آغاز و برای ورود به بحث، معنای لغوی «صحبة» را یادآور می شویم؛ صحبه در لغت، معاشرت و ملازمت است و جمع اسم فاعل آن، صحب و اصحاب و صحابه می آید.راغب، در «مفردات» می گوید: «در عرف، جز به کسی که ملازمت او زیاد باشد، صاحب گفته نمی شود». بنابراین، صاحب و یار پیامبر صآنگونه که اقتضای کلمه، از نظر لغت است، کسی است که با آن حضرت معاشرت و ملازمت داشته است. چنین شخصی، مسلمان بوده یا کافر، شایسته یا تبهکار، مؤمن یا منافق، تفاوتی ندارد؛ زیرا اصل در این اطلاق، آنگونه که فیومی نیز گفته است، «کسی است که با او یعنی پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) مجالستی داشته و یا او را دیده است».
معنای اصطلاحی صحابی
اصولیان و محدثان اتفاق نظر دارند که نام «صحابی» تنها بر فرد مسلمان اطلاق می شود. در تعریف صحابی گفته های متفاوتی وجود دارد؛ آنچه اصولیان معتبر می دانند این است که: «صحابی کسی است که با پیامبر(صلی الله علیه و آله وسلّم) مجالستی طولانی داشته و از او پیروی کرده و اوامر و دستورات الهی را از او اخذ نموده است؛ بر خلاف کسی که تنها آهنگ وی نموده، بی آنکه فضیلت مجالست و ملازمت و پیروی از آن حضرت را دارا باشد».جمهور محدثان بر این عقیده اند که: «هر مسلمانی که پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) را دیده باشد» صحابی است. و گفته شده: «کسی که زمان آن حضرت را درک کند، صحابی است؛ هر چند او را نبیند». و برخی گفته اند: «صحابی کسی است که پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) را در حالی که بدو ایمان داشته، ملاقات می نموده و سرانجام نیز بر ایمان و اسلام از دنیا رفته است؛ هر چند در این میان از دین برگشته باشد». (این نظریه را شهید ثانی و ابن حجر عسقلانی انتخاب کرده اند.) البته در این خصوص، نظرات دیگری نیز وجود دارد که از اهمیت چندانی برخوردار نیست.
عبارات حدیث نجوم
بحث درباره حدیث «نجوم» را پی می گیریم؛ این حدیث به عبارات گوناگونی نقل شده است که در اینجا تنها به دو مورد آن اشاره می کنیم:۱ قال الحافظ شمس الدین محمد السخاوی، قال البیهقی فی کتابه (المدخل) عن حدیث سلیمان بن ابی کریمة، عن جویبر، عن ضحاک، عن ابن عباس، قال قال رسول الله صلی الله علیه وسلم: «مهما اوتیتم من کتاب الله فالعلم به لاعذر لاحد فی ترکه فان لم یکن فی کتاب الله فبسنة منی ماضیة، فان لم تکن سنة منی فما قال اصحابی، ان اصحابی بمنزلة النجوم فی السماء، فایما اخذتم به اهتدیتم، واختلاف امتی رحمة». ۲ رواه القضاعی فی «مسند شهاب» و قال انبانا ابوالفتح منصور بن علی الانماطی، انبا ابومحمد الحسن بن وثیق، انبا وهب بن جریر بن حازم عن ابیه عن الاعمش، عن ابی صالح، عن ابی هریرة، عن النبی (صلی الله علیه و آله وسلّم)، قال: «مثل اصحابی مثل النجوم، من اقتدی بشی ء منها اهتدی».
دیدگاه مسلمانان درباره صحابه
...