ابن خردادبه

ابوالقاسم عُبیدالله بن عبدالله اِبْن خُرْدادْبِهْ (خرداذبه)*(۲۱۱ق=۸۲۶م/حدود ۳۰۰ق=۹۱۲م) جغرافی دان، تاریخ نویس و موسیقی شناس ایرانی (خراسانی) سده ۳ق و نویسنده کتاب المسالک و الممالک است. او یکی از شاگردان نامدار اسحاق موصلی است.
کتاب المسالک و الممالک (کتاب مسلک ها و سرزمین ها): در زمینه جغرافیای توصیفی.
کتاب ادب السّماع (آداب سماع): چگونگی شنیدن صداها یا آداب در موسیقی.
کتاب جمهرة انساب الفرس و النّوافل (یا النّواقل)
کتاب الطبیخ
کتاب اللّهو و الملاهی (تفریح و آلات موسیقی): دربارهٔ انواع سازها و دستگاه های موسیقی در عهد ساسانی و شرحی از زندگانی باربد و سرکش.
کتاب الشراب
کتاب الانواء
کتاب الندام و الجلساء (یا النّدماء و…) (ندیمان و هم نشینان)
کتاب الکبیر فی التاریخ (احتمالاً همان کتاب اخبار)
کتاب طبقات المغنیین (طبقه های رامشیان)
نیایش ابن خرداد از نجبای زرتشتی بود که توسط برمکیان اسلام آورد و پدرش فرمان دار طبرستان و او خود از کارگزاران دستگاه عباسی و مأمور دیوان برید (مدیر کل پُست و اخبار) در سرزمین پهلویان «بلادالبهلویین» یا همان ماد کهن بود.
به نوشته ابن ندیم، ابن خردادبه، زرتشتی بود که به دست برمکیان اسلام آورد و اداره نامه رسانی در نواحی جبل با او بود. (جبل نام شهرهایی است که در میان آذربایجان، عراق، خوزستان، فارس و دیلم است).
عبیدالله آنسان که پیداست در خراسان متولد شده ولی به هر حال پرورش او در بغداد پایتخت خلافت عباسی بود که در آن زمان دوران شکوفایی خود را می گذراند. ابن خردادبه در بغداد با بزرگان دانش و هنر آن روزگار ارتباط پیدا نمود و در هنر و ادب نزد اساتید برجسته ای چون اسحاق موصلی تربیت یافت.

ابن خُردادْبه ( ـ ح ۳۰۰ق)
(شهرت ابوالقاسم عُبیدالله بن عبدالله بن خردادبه) جغرافیانویس برجستۀ ایرانی. از مردم خراسان بود و نخست کیش زردشتی داشت، اما به دست برامکه به دین اسلام گروید. در جوانی به بغداد رفت و در سایۀ حمایت پدرش به تحصیل پرداخت و نزد اسحاق موصلی هنر موسیقی را فرا گرفت. در خلافت معتمد عباسی (حک: ۲۵۶ـ۲۷۹ق) مدتی در جبال (بخشی از سرزمین ماد قدیم) رئیس پُست و اطلاعات بوده است. احتمالاً این شغل سبب آگاهی وسیع ابن خردادبه از وضع راه ها، میزان خراج و اوضاع جغرافیایی و اداری ایران و سرزمین های اسلامی و غیراسلامی شده باشد. وی همچنین از ندیمان و خاصّان بانفوذ خلیفه معتمد عباسی بود. جغرافی نویسان و تاریخ نگارانی چون یعقوبی، ابن فقیه، ابن رسته، ابن حوقل، مقدسی، جیهانی و مسعودی از ابن خردادبه تأثیر گرفتند و در تألیف خود از آثار وی بهره جستند. از مجموع آثار ابن خردادبه جز دو اثر مهم با نام های المسالک و الممالک و مختار من کتاب اللهو و الملاهی دربارۀ تاریخ موسیقی و شعر فارسی پیش از اسلام، بقیه در دست نیستند. از دیگر آثار اوست: کتاب ادب السّماع؛ کتاب جمهرة انساب الفرس و النّوافل/النّواقل؛ کتاب الطبیخ؛ کتاب الشراب؛ کتاب الانواء؛ کتاب الندماء و الجلساء.