جستانیان

جُستانیان، آل جستان و آل وهسودان نیز خوانده شده اند، خاندانی محلی بودند که در اواخر قرن هشتم و اوایل قرن نهم میلادی (اواخر قرن دوم تا اوایل سوم هجری) از رودبار در دیلم، بخش کوهستانی گیلان، فرمان می راندند. آنان در نواحی کوهستانی رودبار الموت امارتی کوچک و محلی داشتند که تختگاه شان بود (و امروزه در استان قزوین واقع است) و وسعت قلمروشان طالقان و سواحل شاهرود و سفیدرود را در بر می گرفت.نبو
تاریخ گیلان
آنها بیشتر به دلیل مقاومت در برابر حمله سپاهیان عرب به درون گیلان طی قرون هشتم و نهم، به خصوص در رابطه با منازعات بین خلفای عباسی و زیدی های طبرستان و گیلان شناخته می شوند. قدیمی ترین شاهد دربارهٔ آنها به سال ۸۰۵ برمی گردد وقتی مرزبان بن جستان پس از دریافت ضمانت رفتار امن از خلیفه هارون الرشید او را در ری ملاقات کرد و هدایا و خلعت های افتخار از او گرفت. آخرین شاهی که از این خاندان در منابع ذکر شده مهدی پسر خسرو فیروز است که قبل از ۹۳۱ قدرت را از دست داد وقتی سالاریان دیگر خاندان محلی دیلم را فتح کردند. نامهای جستان و وهسودان در هر دو خانواده معمول اند. محتمل احمد کسروی که جستانیان یک قرن دیگر به عنوان شاهزادگان کوچکتر به حکمرانی ادامه دادند ممکن است. به هر حال جستان ابراهیم، که ناصر خسرو از او به عنوان فرمانروای مقتدر طارم نام می برد احتمالاً ربطی به خاندان جستانی ندارد.
واژهٔ جستان کوتاه شدهٔ واژهٔ جهان ستان می باشد و نام نیای بزرگ ایشان بود. کهنترین یادکردهای تاریخی از ایشان از مرزبان پسر جستان است و به آمدن هارون الرشید خلیفه عباسی به ری در ۱۸۹ هجری بازمی گردد که خلیفه بدو امان نامه ای داده بود و او را از پرداخت خراج معاف نموده و هدایا و خلعتهای افتخار به او داد.

جُستانیان
(یا: آل جستان) دودمانی از فرمانروایان دیلم که دست کم از اواخر قرن ۲ تا اواخر قرن ۴ق در رودبار الموت، طالقان و کرانه های شاهرود و سفیدرود حکم می راندند. خاستگاه این دودمان دانسته نیست. نخستین بار هنگامی از این دودمان یاد می شود که یکی از پادشاهان آن در ۱۷۶ق یحیی بن عبدالله علوی را در قلمرو خود پناه داد. پس از آن که مرزبان بن جستان اول در ۱۸۹ق مسلمان شد، سرنوشت و اقبال این خاندان با علویان زیدی ناحیۀ دیلم پیوند خورد و این گونه به نظر می رسد که به مذهب شیعه گرویدند. جستان سوم پسر وهسودان (؟ـ۳۰۴ق)، معروف ترین پادشاه آل جستان از هواداران سرسخت علویان طبرستان بود و خدمات ارزنده ای به آنان کرد. در قرن ۴ق یک دودمان دیلمی دیگر، آل مسافر/سلاریان طارم، که با جستانیان از راه ازدواج پیوندهای نزدیک خویشاوندی داشتند، آن ها را به زیر نفوذ خود درآوردند و از آن پس جستانیان به ناحیۀ جلگه ای گیلان رفتند و تختگاه خود را به لاهیجان تغییر دادند. در قرن ۵ق، از این دودمان جسته گریخته خبر داریم و گفته می شود که آنان فرمانگزار غزنویان و سپس سلجوقیان نورسیده شدند. اما پس از این، نام و نشانی از ایشان در تاریخ نیست.