جُوِیْن، یکی از ولایت های ربع نیشابور خراسان بزرگ؛ که در منابع مختلف از آزادوار به عنوان قصبه یا شهر مرکزی این ولایت، یاد شده است. این ولایت در مسیر راه نیشابور به قومس و ری قرار داشته است. دانشوران بسیاری از این ولایت برخاسته اند که از آن ها در منابع مختلف تاریخی و رجالی یاد شده است. ولایت جوین را در جغرافیای امروز، به شهرستان های جغتای و جوین در استان خراسان رضوی ایران و حدی از نواحی پیرامون آن، مطابقت داده اند.
«احسن التقاسیم فی معرفةالاقالیم»، تألیف ابوعبدالله محمد بن احمد مقدسی، ترجمه علینقی منزوی، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران، ۱۳۶۱.
«احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم»، شمس الدین ابی عبدالله محمد مقدسی، لیدن: بریل، لیدن، ۱۹۰۶م.
«الأعلاق النفسیه»، تصنیف ابی علی احمد بن عمر ابن رسته، لیدن: بریل، ۱۹۸۲م.
«الانساب»، ابی سعد عبدالکریم بن محمد بن منصور التمیمی السمعانی، قاهره: مکتبة ابن التمیمیة، ۱۹۸۰م.
«اللباب فی تهذیب الانساب»، عزالدین ابن الاثیر الجزری، بیروت: دار صادر، ۱۹۸۰م.
«البلدان»، تألیف ابی عبدالله احمد بن محمد بن اسحاق الهمذانی، تحقیق یوسف الهادی، بیروت: عالم الکتاب، ۱۹۹۶م.
«پیشینه تاریخی حاکم نشینان جوین»، منصور جغتایی، مشکوة، بهار ۱۳۷۹، شماره ۶۶.
«تاریخ بیهق»، تألیف علی بن زید بیهقی، حیدرآباد، چاپ کلیم الله حسینی: ۱۹۶۸م
«تاریخ نیشابور»، ابوعبدالله حاکم نیشابوری، ترجمه محمد بن حسین خلیفه نیشابوری، با مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگه، ۱۳۷۵.
«دانشنامه جهان اسلام»، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، تهران، ۱۳۸۶.
«صورة الارض»، تألیف ابی القاسم ابن حوقل النصیبی، بیروت: دارصادر، ۱۹۳۸م.
«کتاب البلدان»، احمد بن ابی یعقوب ابن واضح الکاتب المعروف بالیعقوبی، لیدن: بریل، ۱۸۶۰م.
«لغت نامه»، علی اکبر دهخدا، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۷.
«مرآةالبلدان»، محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه، تهران: چاپ عبالحسین نوائی و میرهاشم محدث، ۱۳۶۸.
«مسالک و ممالک»، تصنیف ابن خردادبه، ترجمه سعید خاکرند، تهران: مؤسسه مطالعات و انتشارات تاریخی میراث ملل، ۱۳۷۱.
«معجم البلدان»، شهاب الدین ابی عبدالله یاقوت بن عبدالله الحموی الرومی البغدادی، بیروت: دار صادر، ۱۹۷۷م.
جُوَیْن، جُویان، کویان یا گویان؛ نام یکی از ولایت های ربع نیشابور خراسان است. نام این ولایت در «احسن التقاسیم» محمد مقدسی، به صورت کویان، جُویان و گویان؛ در «صورةالارض» ابن حوقل و «تاریخ نیشابور» الحاکم، جوین؛ در «معجم البلدان» یاقوت حموی، «الانساب» سمعانی و «اللباب» ابن اثیر، به صورت جُوَیْن و کویان آمده است. به نوشته بیهقی، جوین را یزد خسر پسر ساسویه بنا کرده است. مردم خراسان این ناحیه را کُویان می گفته اند و جُوین معرب آن است. بر پایه گفته اعتمادالسلطنه، کسانی که نام اصلی این ناحیه را گویان می دانند بر این باورند که گودرز، بانی آن بوده است. همچنین چنان که در معجم البلدان آمده است به گفته بعضی، کویان، منسوب به «کوی» است.
جوین؛ یکی از ولایت های ربع نیشابور خراسان؛ در البلدان ابن فقیه (قرن ۳ هجری)، زام (جام)، باخرز، جوین و بیهق از شهرهای نیشابور نام برده شده است. ابن رسته نیز جوین را در میان سیزده رستاق نیشابور برشمرده است که عبارتند از: استوا، ارغیان، اسفراین، جوین، بیهق، بشت، رخ، باخرز، زام (جام)، زاوه، زوزن، اشبنذ (اسفند)، خواب (خواف). چنان که در معجم البلدان آمده است حدود سرزمین جوین، از بسطام تا نیشابور بوده و مرزهای جوین در سمت جنوب، به بیهق؛ و در سمت شمال، به مرزهای جاجرم پیوسته است. قصبه (شهر مرکز) آن، «آزادوار» است که در آغاز این خوره، در سمت باختر می باشد.
آزادوار به معنی لغوی «خوی و خصلت آزادان» و «همچون آزدمردان»؛ قصبه (شهر مرکز) ولایت جوین ربع نیشابور، که در مسیر راه ری به نیشابور قرار دارد و آرامگاه سید حسن غزنوی شاعر در آنجاست. گروهی از عالمان همچون ابوعبدالله محمد بن حفص بن محمد یزید شعرانی نیشابوری آزادواری (متوفی ۳۱۳ هجری)، ابوالعباس محمود بن محمد بن محمود آزادواری و ابوحامد احمد بن محمد بن عباس آزادواری منوسب به این شهرند.
«احسن التقاسیم فی معرفةالاقالیم»، تألیف ابوعبدالله محمد بن احمد مقدسی، ترجمه علینقی منزوی، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران، ۱۳۶۱.
«احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم»، شمس الدین ابی عبدالله محمد مقدسی، لیدن: بریل، لیدن، ۱۹۰۶م.
«الأعلاق النفسیه»، تصنیف ابی علی احمد بن عمر ابن رسته، لیدن: بریل، ۱۹۸۲م.
«الانساب»، ابی سعد عبدالکریم بن محمد بن منصور التمیمی السمعانی، قاهره: مکتبة ابن التمیمیة، ۱۹۸۰م.
«اللباب فی تهذیب الانساب»، عزالدین ابن الاثیر الجزری، بیروت: دار صادر، ۱۹۸۰م.
«البلدان»، تألیف ابی عبدالله احمد بن محمد بن اسحاق الهمذانی، تحقیق یوسف الهادی، بیروت: عالم الکتاب، ۱۹۹۶م.
«پیشینه تاریخی حاکم نشینان جوین»، منصور جغتایی، مشکوة، بهار ۱۳۷۹، شماره ۶۶.
«تاریخ بیهق»، تألیف علی بن زید بیهقی، حیدرآباد، چاپ کلیم الله حسینی: ۱۹۶۸م
«تاریخ نیشابور»، ابوعبدالله حاکم نیشابوری، ترجمه محمد بن حسین خلیفه نیشابوری، با مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگه، ۱۳۷۵.
«دانشنامه جهان اسلام»، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، تهران، ۱۳۸۶.
«صورة الارض»، تألیف ابی القاسم ابن حوقل النصیبی، بیروت: دارصادر، ۱۹۳۸م.
«کتاب البلدان»، احمد بن ابی یعقوب ابن واضح الکاتب المعروف بالیعقوبی، لیدن: بریل، ۱۸۶۰م.
«لغت نامه»، علی اکبر دهخدا، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۷.
«مرآةالبلدان»، محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه، تهران: چاپ عبالحسین نوائی و میرهاشم محدث، ۱۳۶۸.
«مسالک و ممالک»، تصنیف ابن خردادبه، ترجمه سعید خاکرند، تهران: مؤسسه مطالعات و انتشارات تاریخی میراث ملل، ۱۳۷۱.
«معجم البلدان»، شهاب الدین ابی عبدالله یاقوت بن عبدالله الحموی الرومی البغدادی، بیروت: دار صادر، ۱۹۷۷م.
جُوَیْن، جُویان، کویان یا گویان؛ نام یکی از ولایت های ربع نیشابور خراسان است. نام این ولایت در «احسن التقاسیم» محمد مقدسی، به صورت کویان، جُویان و گویان؛ در «صورةالارض» ابن حوقل و «تاریخ نیشابور» الحاکم، جوین؛ در «معجم البلدان» یاقوت حموی، «الانساب» سمعانی و «اللباب» ابن اثیر، به صورت جُوَیْن و کویان آمده است. به نوشته بیهقی، جوین را یزد خسر پسر ساسویه بنا کرده است. مردم خراسان این ناحیه را کُویان می گفته اند و جُوین معرب آن است. بر پایه گفته اعتمادالسلطنه، کسانی که نام اصلی این ناحیه را گویان می دانند بر این باورند که گودرز، بانی آن بوده است. همچنین چنان که در معجم البلدان آمده است به گفته بعضی، کویان، منسوب به «کوی» است.
جوین؛ یکی از ولایت های ربع نیشابور خراسان؛ در البلدان ابن فقیه (قرن ۳ هجری)، زام (جام)، باخرز، جوین و بیهق از شهرهای نیشابور نام برده شده است. ابن رسته نیز جوین را در میان سیزده رستاق نیشابور برشمرده است که عبارتند از: استوا، ارغیان، اسفراین، جوین، بیهق، بشت، رخ، باخرز، زام (جام)، زاوه، زوزن، اشبنذ (اسفند)، خواب (خواف). چنان که در معجم البلدان آمده است حدود سرزمین جوین، از بسطام تا نیشابور بوده و مرزهای جوین در سمت جنوب، به بیهق؛ و در سمت شمال، به مرزهای جاجرم پیوسته است. قصبه (شهر مرکز) آن، «آزادوار» است که در آغاز این خوره، در سمت باختر می باشد.
آزادوار به معنی لغوی «خوی و خصلت آزادان» و «همچون آزدمردان»؛ قصبه (شهر مرکز) ولایت جوین ربع نیشابور، که در مسیر راه ری به نیشابور قرار دارد و آرامگاه سید حسن غزنوی شاعر در آنجاست. گروهی از عالمان همچون ابوعبدالله محمد بن حفص بن محمد یزید شعرانی نیشابوری آزادواری (متوفی ۳۱۳ هجری)، ابوالعباس محمود بن محمد بن محمود آزادواری و ابوحامد احمد بن محمد بن عباس آزادواری منوسب به این شهرند.
wiki: ولایت جوین