کیانیان

کیانیان سلسله پادشاهی ایرانی است. از این سلسله در منابعی مانند اوستا، کتاب مقدس زرتشتیان و در کتاب های پهلوی کهن مانند بندهش، دینکرد، مینوی خرد، شهرستان های ایرانشهر و … آمده است.
حسین، الهی قمشه ای (۱۳۸۶). شاهنامه فردوسی. ترجمهٔ ناهید فرشادمهر. تهران: نشر محمد. شابک ۹۶۴-۵۵۶۶-۳۵-۵.
بهار، مهرداد. جستاری چند در فرهنگ ایران. تهران: انتشارات فکر روز، ۱۳۷۶. شابک ‎۹۶۴-۵۸۳۸-۷۴-۶
کریستین سن، آرتور امانوئل. کیانیان. مترجم: ذبیح الله صفا. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۸۱. شابک ‎۹۷۸-۹۶۴-۴۴۵-۳۴۰-۳
یارشاطر، احسان، و دیگران. تاریخ ایران کمبریج جلد سوم، قسمت اول. مترجم: حسن انوشه. تهران: امیرکبیر، ۱۳۸۳. شابک ‎۹۶۴-۰۰-۰۰۲۳-X
نولدکه، تئودور. حماسهٔ ملّیِ ایران. مترجم: بزرگ علوی. تهران: مؤسسهٔ انتشارات نگاه، ۱۳۸۴. شابک ‎۹۶۴-۶۷۳۶-۷۹-۳
صفا، ذبیح الله. حماسه سرایی در ایران. تهران: انتشارات امیرکبیر، ۱۳۸۴. شابک ‎۹۶۴-۰۰-۰۶۳۵-۱
در شاهنامهٔ فردوسی نیز سلسلهٔ کیانیان بعد از پیشدادیان به حکمرانی می رسد و مؤسس این سلسله نیز بر پایه اطلاعات شاهنامه کی قباد است و با مرگ پسر دارا نیز این سلسله منقرض می شود.
کیانیان در نخست به چند صفت ممتاز مفتخر بودند که در میان سایر اقوام و قبایل ایرانی بدان صفات شناخته و مورد احترام قرار می گرفتند. نخست اینکه ایشان از پهلوانان به شمار می آمدند که در آیین مزدیسنا بودند، دوّم افراد کیانی زورمند بودند به عبارتی در دوئل یا نبرد کمتر هماوردی می توانست ایشان را شکست دهد. در ماجرای هوشنگ که او نیز از نخستین کیانیان به شمار می رود از زور و بازوی او چنین یاد می شود:
امّا صفت اصلی افراد کیانی که در دنیای باستان به آن شهره بودند سواره زرم کردن ایشان بود یعنی کمتر اتفاق می افتاد یک نژاد کیان پیاده بجنگد همیشه در نبرد سوار بر اسب بودند. این ویژگی ممکن است به ماهیت واقعی آنان در تاریخ پرتوی افکنده باشد. به استناد منابع مستند نژاد آریایی که نسل دوّم ایرانیان محسوب می شوند به اسب و اسب داری و پرورش آن مشهورند بدین سبب ممکن است آریاییان تحت عنوان کیانیان در شاهنامه و اوستا شناخته شده باشند. بار دیگر از فرّ و زور کیانی شاهنامه در زمان منوچهر یاد می کند زمانی که سام فرزند خویش زال را یافته نزد منوچهر آورده است و منوچهر زال را این گونه وصف می کند:

صورتِ جمع کیانی که خود جمع کی است. در شاهنامۀ فردوسی، دومین سلسله پادشاهی افسانه ای ایران، پس از پیشدادیان است. پادشاهان این خاندان در شاهنامۀفردوسی به ترتیب عبارت اند از کیقباد، کیکاوس، کیخسرو، کیلهراسپ، کیگشتاسپ، بهمن، همای (دختر بهمن)، داراب و دارا (دارا دارایان). از ادبیات اوستایی و نیز از ادبیات پهلوی چنین برمی آید که حکومت این خاندان پیش از ظهور زردشت در زمان کیگشتاسپ کیانی آغاز شده بود. درخشان ترین دورۀ پهلوانی ایران به این دوره، که در آن پهلوانان ایران و توران روزگاری دراز با یکدیگر جنگیده اند و هنرهای پهلوانی و عیاری و توانایی های افسانه ای خود را به نمایش گذاشته اند، تعلق دارد. رستم، یل نامدار شاهنامه، در این دوره می زیسته است. از ویژگی های دوره کیانیان ظهور زردشت، پیامبر تاریخی ایرانیان، در زمان آن هاست.