کیخسرو

کیخسرو. [ ک َ / ک ِ خ ُ رَ / رُو ] (اِ مرکب ) پادشاه بلندمرتبه و عادل . (برهان ). پادشاه بزرگ مرتبه و پیشوای عدل . (آنندراج ) (انجمن آرا). پادشاه بلندمرتبه . (ناظم الاطباء). از کی + خسرو. در اوستا، کوی هئوسروه . در سانسکریت ، سوشروس . در پهلوی ، کئی - هوسروه . (حاشیه ٔ برهان چ معین ). کیخسرو دراوستا کوی هئوسروه آمده ، کوی به معنی پادشاه و امیر و مطلق فرمانده و هئوسروه لفظاً نیکنام یا کسی که به خوبی مشهور است و دارای آوازه و شهرت نیک است . (از یشتها تألیف پورداود ج 2 ص 218 و 255) :
شاهان بر آستان جلالت نهاده سر
گردنکشان مطاوع و کیخسروان گدا.

سعدی .

کیخسرو. [ ک َ خ ُ رَ ] (اِخ ) نام پادشاهی است مشهور. (برهان ). نام پادشاه سوم از سلسله ٔ کیان . (ناظم الاطباء). نام شاهنشاه عادل پسر سیاوش که مادرش دختر افراسیاب و فرنگیس نام داشته و افراسیاب آخر به مکر و غدر اقارب و برادر خود، اورا کشته و پس از چند سال به حکم کیکاوس ، گیوبن گودرز به طریق پیادگان سیاح در طلب او به ترکستان رفته اوو مادر او را پیدا کرده بگریزانید و رستم به حکم کاوس با سپاه در سرحد ایران و توران منتظر کیخسرو نشسته بود تا با گیو رسیدند و سپاه توران که به بازگردانیدن آنان می آمدند مأیوس بازگردیدند و کیخسرو و مادرش فرنگیس و گودرز آسوده دل به ایران آمدند و به پادشاهی نشسته و در طلب خون سیاوش با جد اُمی خود رزمها کرد و سالها در میان ایرانیان و تورانیان جنگها قایم و دایم شده بود تا بر افراسیاب غلبه کرد و او را و مفسدان را بکشت و ترکستان را به جهن که پسر افراسیاب و خال او بود واگذاشته و ترک دنیا گزید و بلاد ایران را به بزرگان تقسیم نموده لهراسب را نیز شاهنشاه همه کرده ناپدید شد و او در میان شاهنشاهان عجم به بزرگواری و یزدان پرستی منفرد و به عدل و داد بی مثل و به خوبی مثل است ... گویند کیخسرو نامه ٔ هوشنگ را از بر داشتی و مطالب جام گیتی نمای فریدون را نیز مهمل نگذاشتی و پیوسته گفتی هرچند به رازهای نهانی می نگرم سخنان جمشید چون خورشید باضیاست ، هر قدر به کارهای آشکار می رسم گفتار فریدن بابرهان و راهنماست و گفته اند ومجاس نام نامه ای داشته و حکیم بزرگمهر گفته ومجاس از نامه های هوشنگ بوده و کیخسرو بر آن عمل می نموده . (انجمن آرا) (آنندراج ). پادشاه سوم کیانی ملقب به همایون . (مفاتیح العلوم خوارزمی ، از یادداشت به خط مرحوم دهخدا). خسروگرد را او بنا کرد. (دمشقی ، از یادداشت ایضاً). مدت پادشاهی کیخسرو شصت سال بود. (فارسنامه ٔ ابن البلخی ) :
سرافراز کیخسروش نام کن
به غم خوردن او را دل آرام کن .

فردوسی .

همه پیش کیخسرو آورد زود
به داد و دهش آفرین برفزود.

فردوسی .

فرنگیس و کیخسرو آنجا رسید
ز هر سو بسی مردم آمد پدید.

فردوسی .

گر آن کیخسرو ایران و تور است
چرا بیژن شد اندر چاه یلدا؟

خاقانی .

ملک کیخسرو روز است خراسان چه عجب
که شبیخونگه پیران به خراسان یابم .

خاقانی .

کیخسرو دین که در سپاهش
صد رستم پهلوان ببینم .

خاقانی .

چو بر کیخسروی آواز دادی
به کیخسرو روان را بازدادی .

نظامی .

کس ندیدش دگر به خانه ٔ خویش
اینْت کیخسرو زمانه ٔ خویش .

نظامی .

صبا از عشق من رمزی بگو با آن شه خوبان
که صد جمشید و کیخسرو غلام کمترین دارد.

حافظ.

بیفشان جرعه ای بر خاک و حال اهل دل بشنو
که از جمشید و کیخسرو فراوان داستان دارد.

حافظ.

تکیه بر اختر شب دزد مکن کاین عیار
تاج کاوس ربود و کمر کیخسرو.

حافظ.

بده ساقی آن می که عکسش ز جام
به کیخسرو و جم فرستد پیام .

حافظ.

رجوع به مجمل التواریخ و القصص صص 48 - 50 و حبیب السیر چ خیام ج 1 صص 195 - 198 و امثال و حکم ص 1553 و 1554 و یشت ها، تألیف پورداود ج 2 صص 237 - 264 شود.

یکی. از پادشاهان بسیار بزرگ. در شاهنامه. است وی فرزند سیاوش و نوه ی کی کاووس و. نبیره کی قباد می باشد

اسم پادشاه افسانه ایی و پسر سیاوش کیخسرو که همان شاه افسانه ایی است و از مادر به افراسیاب و از پدر به کی کاووس میرسد که از انتقام گرفتن از کین پدر افراسیاب و تورانیان را از بین میبرد

کیخسرو :
دکتر سرامی در مورد پایان کار کیخسرو می نویسد : ( ( کیخسرو در شاهنامه تنها انسان خداواره ای است که در فرجام به مدد سروش به گونه ای سرشار از راز و رمز در خدا گم می شود و چونان ذره ای به خورشید و قطره ای به دریا می پیوندد . راز کامروایی او در این راه احساس گناهی است که پس از کشتن نیای خویش افراسیاب به کین پدر خود سیاوش؛ اندرون او را فرا می گیرد و باعث می آید تا به آهنگ گریختن از بند دیو آز و تبدیل شدن به ضحاک و جمشیدی دیگر ، مرگ خویش را از خدا بخواهد و سرانجام به دیدار پروردگار نایل آید . ) )
( از رنگ گل تا رنج خار، دکتر قدمعلی سرامی، ۱۳۸۳، ص 292 . )

کیخسرو، کی به زبان مردم پارتی یعنی شاه، خسرو به زبان مردم پارسی یعنی شاه، کیخسرو یعنی شاه شاهان، نام پسر سیاوش در شاهنامه کیخسرو یکی از دادگر ترین و مشهورترین، محبوب ترین سلاطین شاهنامه است، نام کیخسرو نامی نیک و با ابهت برای پسران ایرانی است

نامی زیبا در شاهنامه