ابوالفتح محمد بن علی بن عثمان کَراجُکی (یا کَراجَکی) یکی از علمای شیعه در قرن چهارم و پنجم است که برخی از علمای شیعه و سنی جایگاه علمی و شخصیت وی را ستوده اند.
مامقانی در تنقیح المقال پس از اینکه وی را فقیه و ثقه معرفی می کند، می نویسد: هر کس کتب وی را ملاحظه کند، نهایت فضل و تحقیق و دقت و کمال اطلاع وی را از سایر مذاهب به خوبی می تواند درک کند.
سید احمد حسینی در مقدمه کتاب معدن الجواهر می نویسد: «نحوی، لغوی، منجم، طبیب، متکلم، فقیه، محدث…»
منتجب الدین بن بابویه در مورد کراجکی این چنین می نویسد: شیخ عالم ثقه ابوالفتح محمد بن علی کراجکی، فقیه اصحاب، که نزد سید مرتضی و شیخ طوسی روایت قرائت نموده است و صاحب تصانیف نیز هست که از جمله آنها می توان به کتاب «التعجب» و کتاب «النوادر» اشاره کرد و اخبار ما از او، به واسطه پدرم، از پدرش نقل شده است.
حر عاملی، کراجکی را عالم، فاضل، متکلم، فقیه، محدث، ثقه جلیل القدر معرفی می کند و در ادامه، پس از ذکر تعدادی از کتاب های کراجکی، آنچه را که ابن بابویه و ابن شهر آشوب در مورد کراجکی گفته اند آورده و سپس می گوید: کتاب الفهرست متعلق به کراجکی است، سید بن طاووس هم همین مطلب را در آخر کتاب «الورع الواقیه» تأیید کرده است.
مجلسی در مورد کراجکی می گوید: اما کراجکی، او از عالمان و متکلمان بزرگ است و جمیع ارباب اجازات به او مستند می شوند. کتاب «کنز الوائد؛ او از کتاب های مشهوری است که همه کسانی که بعد از او آمده اند از آن بهره برده اند و بقیه کتاب هایش نیز در نهایت متانت هستند… فقیهان طرابلس که شیخ آجل سعید، ابوالفتح کراجکی، مقیم رمله البیضاء نیز از آنان است ـ از عالمان و فقیهان بزرگ ما هستند؛ بلکه از رؤسای آنهاست.
شهید اول در بسیاری از کتاب هایش از کراجکی به علامه تعبیر می کند؛ با این که از علامه حلی به فاضل تعبیر می نماید.
ذهبی از علمای اهل سنت وی را «شیخ شیعه، از بزرگان شیعه، ماهر در فقه و اصول شیعی، نحوی، لغوی، منجم و طبیب» معرفی کرده است.
یافعی دیگر عالم سنی می نویسد: «در این سال (۴۴۹) ابوالفتح محمد بن علی کراجکی رحلت کرد. وی سرور شیعه و صاحب تصانیف متعدده، نحوی، لغوی، منجم، طبیب، متکلم می باشد.»
دربارهٔ تاریخ و مکان ولادت ابوالفتح کراجکی در منابع مطلبی ذکر نشده و فقط به این نکته اشاره شده است که وی «نزیل رمله» یعنی ساکن شهر رمله بوده است. سید عبدالعزیز کریمی می نویسد: عبارت «نزیل رمله» به این نکته اشاره دارد که وی در آنجا سکونت داشت. سپس می نویسد: برخی قائلند، وی اهل «کراجُک» از روستاهای نزدیک واسط بوده است. البته با توجه به زمان رحلت وی (۴۴۹ق) احتمالاً وی در اواخر قرن چهارم هجری متولد شده است.
کراجکی عشق روزافزونی به تحصیل دانش داشت و در دوران زندگی اش، پیوسته برای آموختن تازه ها به سرزمین های مختلف اسلامی و غیراسلامی سفر نمود. همچنین وی را از بزرگ ترین عالمان فقه و حدیث در قرن پنجم نام می برند که علمای دیگر شیعه از تألیفات وی استفاده فراوانی داشته اند و به آثار وی مراجعه می کردند.
ابوالفتح کراجکی در دوم ربیع الثانی سال ۴۴۹ قمری در شهر صور وفات یافت.
مامقانی در تنقیح المقال پس از اینکه وی را فقیه و ثقه معرفی می کند، می نویسد: هر کس کتب وی را ملاحظه کند، نهایت فضل و تحقیق و دقت و کمال اطلاع وی را از سایر مذاهب به خوبی می تواند درک کند.
سید احمد حسینی در مقدمه کتاب معدن الجواهر می نویسد: «نحوی، لغوی، منجم، طبیب، متکلم، فقیه، محدث…»
منتجب الدین بن بابویه در مورد کراجکی این چنین می نویسد: شیخ عالم ثقه ابوالفتح محمد بن علی کراجکی، فقیه اصحاب، که نزد سید مرتضی و شیخ طوسی روایت قرائت نموده است و صاحب تصانیف نیز هست که از جمله آنها می توان به کتاب «التعجب» و کتاب «النوادر» اشاره کرد و اخبار ما از او، به واسطه پدرم، از پدرش نقل شده است.
حر عاملی، کراجکی را عالم، فاضل، متکلم، فقیه، محدث، ثقه جلیل القدر معرفی می کند و در ادامه، پس از ذکر تعدادی از کتاب های کراجکی، آنچه را که ابن بابویه و ابن شهر آشوب در مورد کراجکی گفته اند آورده و سپس می گوید: کتاب الفهرست متعلق به کراجکی است، سید بن طاووس هم همین مطلب را در آخر کتاب «الورع الواقیه» تأیید کرده است.
مجلسی در مورد کراجکی می گوید: اما کراجکی، او از عالمان و متکلمان بزرگ است و جمیع ارباب اجازات به او مستند می شوند. کتاب «کنز الوائد؛ او از کتاب های مشهوری است که همه کسانی که بعد از او آمده اند از آن بهره برده اند و بقیه کتاب هایش نیز در نهایت متانت هستند… فقیهان طرابلس که شیخ آجل سعید، ابوالفتح کراجکی، مقیم رمله البیضاء نیز از آنان است ـ از عالمان و فقیهان بزرگ ما هستند؛ بلکه از رؤسای آنهاست.
شهید اول در بسیاری از کتاب هایش از کراجکی به علامه تعبیر می کند؛ با این که از علامه حلی به فاضل تعبیر می نماید.
ذهبی از علمای اهل سنت وی را «شیخ شیعه، از بزرگان شیعه، ماهر در فقه و اصول شیعی، نحوی، لغوی، منجم و طبیب» معرفی کرده است.
یافعی دیگر عالم سنی می نویسد: «در این سال (۴۴۹) ابوالفتح محمد بن علی کراجکی رحلت کرد. وی سرور شیعه و صاحب تصانیف متعدده، نحوی، لغوی، منجم، طبیب، متکلم می باشد.»
دربارهٔ تاریخ و مکان ولادت ابوالفتح کراجکی در منابع مطلبی ذکر نشده و فقط به این نکته اشاره شده است که وی «نزیل رمله» یعنی ساکن شهر رمله بوده است. سید عبدالعزیز کریمی می نویسد: عبارت «نزیل رمله» به این نکته اشاره دارد که وی در آنجا سکونت داشت. سپس می نویسد: برخی قائلند، وی اهل «کراجُک» از روستاهای نزدیک واسط بوده است. البته با توجه به زمان رحلت وی (۴۴۹ق) احتمالاً وی در اواخر قرن چهارم هجری متولد شده است.
کراجکی عشق روزافزونی به تحصیل دانش داشت و در دوران زندگی اش، پیوسته برای آموختن تازه ها به سرزمین های مختلف اسلامی و غیراسلامی سفر نمود. همچنین وی را از بزرگ ترین عالمان فقه و حدیث در قرن پنجم نام می برند که علمای دیگر شیعه از تألیفات وی استفاده فراوانی داشته اند و به آثار وی مراجعه می کردند.
ابوالفتح کراجکی در دوم ربیع الثانی سال ۴۴۹ قمری در شهر صور وفات یافت.
wiki: محمد بن علی کراجکی