دوبیتی

دوبیتی (نام دیگر:فهلویات) از قالب های ریشه دار شعر پارسی است. دوبیتی شعری یازده هجایی مرکب از چهار مصرع است که همه بر یک قافیه (جز مصرع سوم که آوردن قافیه در آن اختیاری است) می باشند. دوبیتی وزن تکامل یافته و عروضی شده نوعی از ترانه های دوازده هجایی قدیم ایران است. نامدارترین وزن دوبیتی بحر هزج مسدّس محذوف (مفاعیلن مفاعیلن مفاعیل) و مشهورترین شاعر بر وزن نام برده، باباطاهر عریان است.باباطاهر و فایز دشتی بزرگترین دوبیتی سرایان ایرانی اند.
باباطاهر عریان
فایز دشتی
مفتون بردخونی دشتی
ملاحسن کبگانی
ملا محمد نادم
شفیق شهریاری
دوبیتی هایی از بابا طاهر و فایز دشتی:
دوبیتی در قدیم به فهلویات تعبیر می شده است؛ که از این میان می توان به فهلوی نامدار شیخ صفی الدین اردبیلی که به اردبیلی در سده هفتم و سده هشتم سروده شده، اشاره نمود. این نوع شعر در دوره ساسانیان نیز معمول بوده و آن را ترانک می نامیدند. ابواسحاق انصاری تلمسانی (۱۲۱۲–۱۳۰۰م) فقیه و ادیب عربی اندلسی مقالة فی علم العروض الدوبیتی نگاشت و در آن فنِّ شعریِ دوبیتی در زبان فارسی و عربی را بررسی نمود.
دوبیتی با رباعی در وزن تفاوت دارد. وزن دوبیتی بحر هزج مسدّس محذوف (مفاعیلن مفاعیلن فعولن) است درحالیکه رباعی در وزن «لاحول ولا قوة الا بالله» با افاعیل (مفعول مفاعیلُ مفاعیلُ فَعَل) و افاعیل دیگر از این وزن است. نویسنده قابوس نامه دوبیتی را مرکب از دو بیت می داند که به وزن رباعی نباشد.

دوبِیْتی
قالبی در شعر فارسی، دارای چهار مصراع که حتماً باید بر وزن «مفاعیلن مفاعیلن مفاعیل (یا فعولن)» باشد و دو مصرع بیت اول با مصرع چهارمِ شعر هم قافیه باشند. به نظر ملک الشعرای بهار، وزن دوبیتی از اوزان پیش از اسلامِ ایران بوده و درخت آسوریک و آثار منظوم ایران که منشأیافته از ایران پیش از اسلام اند، ازجمله شاهنامۀ مسعودی مروزی و ویس و رامین فخرالدین اسعد گرگانی که بر همین وزن اند این نظر را تقویت می کنند. دوبیتی همان گونه که وزن ساده ای دارد و در حافظه به راحتی می نشیند، غالباً مضمون ساده ای نیز دارد که تشبیهات و استعاره های دور از ذهن در آن کمتر دیده می شود. نوعی سادگی در دوبیتی هست که سبب می شود حتی برخی از شاعران به گویش و لهجۀ خود یا با زبان شکسته دوبیتی بگویند. مشهورترین دوبیتی های زبان فارسی متعلق به باباطاهر عریان همدانی است. دوبیتی های فایز دشتستانی نیز شهرت دارد. در میان معاصران نیز سیاوش کسرایی و مهدی اخوان ثالث و ه. ا. سایه دوبیتی های مشهوری دارند. نمونه ای از دوبیتی: نسیمی کز بن آن کاکُل آیو/مرا خوش تر ز بوی سنبل آیو/چو شُو گیرم خیالش را در آغوش/سحر از بسترم بوی گُل آیو (باباطاهر)

[ویکی فقه] دوبیتی، شعری است چهار مصراعی، که مصراع ۱ و ۲ و ۴ آن هم قافیه اند و گاهی مصراع سوم نیز قافیه دارد و بر وزن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیل می باشد.
دوبیتی، شعری است چهار مصراعی، که مصراع ۱ و ۲ و ۴ آن هم قافیه اند و گاهی مصراع سوم نیز قافیه دارد و بر وزن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیل می باشد. در مناطق مختلف ایران به نام هایی همچون بیت، بایاتی، بید، دو بیتو، کله فریاد، چهارپاره نامیده می شود. دوبیتی جدا از حوزه های شعر و ادب رسمی، در اعماق ذوق مردم عادی کوچه و بازار تولد یافته و از قالب های کهن و خاص ایرانی است. تفاوت آن با رباعی در وزن و درونمایه و محتوای آن است.
دیدگاه ادیبان درباره دوبیتی
با وجود اینکه ادیبان کلاسیک از دو بیتی نفرت داشته اند و سرودن آن را دون شأن خود می دانستند، «بخش مهمی از ادبیات توده و فرهنگ عوام ما در قالب دوبیتی است.» ظاهراً ادیبان، زبان عامه را از جنس زبان فاسد می دانسته اند و شمس قیس در کتاب المعجم آن را وزن ثقیل می نامد و تصریح می کند قصد پرداختن به آن را نداشته و تنها به علت توجه و اشتیاق حیرت انگیز مردم به این نوع شعر، او هم ناچار به بحث درباره آن شده است. جالب است بدانیم که شمس قیس خود از استادان ادب رسمی است و مدافع آن، اما از نفوذ دوبیتی در میان طبقات اجتماع سخن می راند و این نشان از جایگاه ویژه ای است که این قالب در میان عوام یافته بوده است.
دیدگاه صوفیان
برخلاف علمای ادب، صوفیان شیفته دوبیتی بوده اند و خود به سرودن آن علاقه نشان داده اند. ظاهراً دلیل آن باید سادگی باشد که صوفیان آن را در نوشته های خود رعایت می کردند؛ زیرا مخاطبان آنان عامه مردم بودند نه دربارها. محتوای دوبیتی نیز سادگی را می طلبید؛ زیرا برای بیان احساسات بی شائبه و آتشین و عشق های بی ریا به کار می رفت و به تناسب کلمات شکسته و محاوره ای را در خود جای می داد؛ برخلاف رباعی که برای بیان اشعار حکمی و فلسفی و عرفانی به کار می رفت. در دو بیتی کمتر آرایه بدیعی می بینیم؛ حتی در بسیاری از این دوبیتی ها عیب قافیه هم است.
دوبیتی سرایان
...