قابوس نامه کتابی است پندی در آیین زندگی، تألیف کیکاووس بن اسکندر به سال ۱۰۸۳م. است.
• «آسودن امروزین رنج فردائین است و رنج امروزین آسودن فردائین.»• «از اژدهای هفت سر مترس، از مردم نمام بترس که هرچه وی به ساعتی بشکافد، به سالی نتوان دوخت.»• «از چراغی، بسیار چراغ ها توان افروخت.»• «از دست زن نادوست و ناکدبانو بگریز که گفته اند: کدخدا رود بود و کدبانو بند.»• «از گرسنگی مردن به که به نان فرومایگان سیر شدن.»• «از ما گفتن بود، برگوینده بیش از گفتار نباشد.»• «اصل مردمی کم آزاری است.»• «اگر تو را دشمنی باشد دلتنگ مشو که هرکه را دشمنی نباشد، بی قدر و بها باشد.»• «اگر خواهی از پشیمانی دراز ایمن گردی به هوای دل کار مکن.»• «اگر خواهی از رنجیدگی دور باشی آنچه نرود مران.»• «اگر خواهی از زیرکان باشی در آئینه کسان مبین.»• «اگر خواهی از شمار
آزادمردان باشی طمع را در دل خویش جای مده.»• «اگر خواهی از شمار دادگران باشی زیردستان را به طاقت خویش نکودار.»• «اگر خواهی از نکوهش عامه دور باشی اثرهای ایشان را ستاینده باش.»• «اگر خواهی اندوهگین نباشی حسود مباش.»• «اگر خواهی با آبرو باشی آزرم را پیشه کن.»• «اگر خواهی برتر از مردمان باشی فراخ نان و نمک باش.»• «اگر خواهی بر دلت جراحتی نرسد که به مرهم به نشود با هیچ
نادان مناظره مکن.»• «اگر خواهی بر قول تو کار کنند، برقول خویش کار کن.»• «اگر خواهی بهترین خلق باشی چیزی از خلق دریغ مدار.»• «اگر خواهی بی رنج توانگر باشی بسنده کار باش.»• «اگر خواهی پرده تو دریده نشود پرده کس مدر.»• «اگر خواهی تمام مرد باشی آنچه به خود نپسندی به دیگران مپسند.»• «اگر خواهی تو را
دیوانه سار نشمرند، آنچه نایافتنی است مجوی.»• «اگر خواهی دراززبان باشی کوتاه دست باش.»• «اگر خواهی در قفای تو نخندند، زیردستان را گرامی دار.»• «اگر خواهی در هر دلی محبوب باشی و مردمان از تو نفور نباشند، برمراد مردمان گوی.»• «اگر خواهی راز تو دشمن نداند با دوست مگوی.»• «اگر خواهی ستوده تر مردمان باشی با آن که خرد از او نهان باشد، نهان خویش آشکار مکن.»• «اگر خواهی فریفته نباشی، آنچه ننهاده ای برمدار.»• «اگر خواهی کم دوست و کم یار نباشی کینه دار مباش.»• «اگر خواهی که قدر تو به جای باشد، قدر مردمان نیکو بشناس.»• «اگر خواهی که مردمان تو را نیکوگوی باشند، نیکوگوی مردمان باش.»• «اگر
شراب ندانی خورد زهر است و اگر بدانی خوردن، پادزهر.»• «اما تو را در طالع، ذرع سخن نیست که نه به پای چون تویی بافته اند.»• «اما چون در
کارزار باشی آنجا سستی و درنگ شرط نباشد چنان کن که پیش از آن که خصم برتو شام خورد تو چاشت خورده باشی براو.»• «اما مرد تا خفته بود در حکم زندگان نباشد چنان که برمرده قلم نیست بر خفته هم نیست.»• «اما هرکه را آزمایی به کردار آزمای نه به گفتار که
گنجشکی به نقد به که
طاووسی به نسیه.»• «با درفش پنجه زدن احمقی باشد.»• «با دوست و دشمن گفتار آهسته دار و با آهستگی چرب گوی باش که چرب سخنی دویم جادویی است.»• «با مردم
بی هنر دوستی مکن که مردم بی هنر نه دوستی را شاید نه دشمنی را.»• «بپرهیز از
نادانی که خود را
دانا شمرد.»• «بجز پیرسالار، لشکر مباد.»• «بسیار گفتن دوم بی خردی است.»• «به حهان فرومایه تر از آن کسی نبود که دیگری را بدو حاجتی بود و تواند اجابت کردن و نکند.»• «به خویشاوندان کم از خویش محتاج بودن مصیبتی عظیم دان که در آب مردن به که از غوک زنهار خواستن.»• «به دست کسان مار باید گرفت.»• «به گزاف مخر تا به گزاف نباید فروخت.»• «بی سیم ز بازار تهی آید مرد.»• «بی شرمی نبود بزرگ تر از آن که به چیزی دعوی کند که بداند و آنگاه بدو دروغ زن باشد.»• «پیر رعنا مباش که گفته اند پیر رعنا بتر از جوان نارعنا.»• «تا رنج کهتری بر خویشتن ننهی به آسایش مهتری نرسی.»• «تا روز و شب آینده و رونده است از گردش حال ها شگفت مدار.»• «تو چنان زی که اگر نیز دروغی گویی// راست گویان جهان را زتو باور گردد.»• «جواب خصم به زبان تیغ توان داد نه به سپر سلامت جویی.»• «جهان دیدگان را به نادیدگان// نکردند یکسان پسندیدگان.»• «چرا ایمن خسبد کسی که با پادشاه آشنایی دارد.»• «چرا دوست خوانی کسی را که دشمن
دوستان تو باشد.»• «چرا دشمن نخوانی کسی را که جوان مردی خود، آزار مردمان داند.»• «چرا زنده شمرد خود را کسی که زندگانی او جز به کام او باشد.»• «چنان که شیخ ابوسعید ابوالخیر گفته است آدمی از چهار چیز ناگزیر بود: اول نانی، دویم خلقانی (جامه کهنه)، سیم ویرانی، چهارم جانانی.»• «چنان که عیب دوستی و یا عیب شخص محتشمی بر تو معلوم شود، زنهار مگویی.»• «چون بزه خواهی کرد باری بزه بی مزه نباشد.»• «چون بوق زدن باشد در وقت هزیمت// مردی که جوانی کند اندر گه پیری»• «چون به گناهی از تو عفو خواهند، عفوکردن را به خویشتن واجب دان اگرچه سخت گناه بود و چون عفو کردی دیگر او را سرزنش مکن و از گناه او یاد میاور که آنگاه هم چنان بود که عفو ناکرده ای.»• «چون چربو از آتش دریغ داری کباب خام آید.»• «چون رنج تو بری، کوش که بَر، هم تو خوری.»• «چون مرگ تو را نیز بخواهد فرسود// بر مرگ کسی چه شادمان باید بود.»• «چون مهمانی کنی از خوبی و بدی خوردنی ها عذر مخواه که این طبع بازاریان باشد. هرساعت مگوی که فلان چیز بخور خوب است، یا چرا نمی خوری، یا من نتوانستم سزای تو کنم که این سخن کسانی است که یک بار مهمانی کنند.»• «چیزی که به دشمنان بمانی بهتر که از دوستان نخواهی.»• «حاجت مندی دوم اسیری است.»• «حق گوی، اگر چه تلخ باشد.»• «حکما گفته اند کوشا باشید تا آبادان باشید و خرسند باشید تا توانگر باشید و فروتن باشید تا بسیاردوست باشید.»• «حکیمی را پرسیدند که دوست بهتر یا برادر؟ گفت برادر نیز دوست به.»• «خاموشی دوم سلامت است.»• «خانه به دو کدبانو نارفته بود.»• «خانه کم آزاران در کوی مردمی است.»• «خردمند باشید تا توانگر باشید.»• «خردنگرش بزرگ زیان باشد.»• «خردنگرش و بزرگ زیان مباش.»• «خفته را به بانگی بیدار نتوان کرد.»• «خفته و مرده از قیاس یکی است.»• «خواب مرگی است جزیی و مرگ خوابی کلی.»• «داد آبادانی بود و بیداد ویرانی.»• «داد از خویش بده تا از دادده مستغنی باشی.»• «دختر دوشیزه را شوی دوشیزه باید.»• «دختر نابوده به، چون ببود، یا به شوی به، یا به گور.»• «دد آزموده به از مردم ناآزموده.»• «در آب مردن به که از غوک زنهار خواستن.»• «دوست را زود دشمن توان کرد، اما دشمن را دوست گردانیدن دشوار بود.»• «شرمگنی نتیجه ایمان است و بینوایی نتیجه شرمگنی است.»• «قناعت دویم بی نیازی است.»• «کاهلی شاگرد بدبختی است.»• «کم همت را نام برنیاید.»• «کوشا باشید تا آبادان باشید.»• «کودک، علم به چوب آموزد نه به شفقت.»• «که پازهر زهر است کافزون شود// وز اندازه خویش بیرون شود.»• «ما را صنما همی بدی پیش آری// از ما تو چرا امید نیکی داری// رو رو جانا همی غلط پنداری// گندم نتوان درود چون جو کاری.»• «مال را عوض بود جان را نبود.»• «مثال پادشاه زادگان مثال مرغابی بود و مرغابی بچه را شنا نباید آموخت.»
