مترادف ذات : اصل، جبلت، جوهر، خمیره، سرشت، شخص، طبیعت، طینت، فطرت، کنه، گوهر، نهاد
برابر پارسی : نهاد، سرشت، گوهر، خیم
ذات
مترادف ذات : اصل، جبلت، جوهر، خمیره، سرشت، شخص، طبیعت، طینت، فطرت، کنه، گوهر، نهاد
برابر پارسی : نهاد، سرشت، گوهر، خیم
فارسی به انگلیسی
substance, nature, person(age), individual
essence, genius, nature, substance
فارسی به عربی
ابحر , جوهر , شخص , طبیعة , مسالة
مترادف و متضاد
اصل، جبلت، جوهر، خمیره، سرشت، شخص، طبیعت، طینت، فطرت، کنه، گوهر، نهاد
ماده، جوهر، امر، مطلب، چیز، خیم، جسم، اهمیت، ذات، ماهیت، موضوع، نکته
دوام، خلاصه، ماده، جوهر، استحکام، جسم، جنس، مفهوم، مفاد، ذات، شیی، ماده اصلی
نهاد، خوی، طبع، روح، خیم، سیرت، نوع، گونه، خاصیت، سرشت، طبیعت، خو، فطرت، افرینش، مشرب، خمیره، ذات، ماهیت، گوهر، غریزه، منش
آدم، وجود، تن، شخص، ذات، هیکل، کس، نفر
خلاصه، معنی، فروهر، وجود، هستی، عمده، خمیره، اسانس، ذات، ماهیت، گوهر، عین
آدم، گریز، وجود، یارو، مرد، شخص، ذات، هیکل، کس
ذات، موجود فرضی، حالت تعلیق، پایه یا نگهبان عضو یا چیزی
جوهر، ذات، ماهیت، چیستی
ذات
فرهنگ فارسی
صاحب، مالک، نف وعین وجوهروحقیقت چیزی، ذوات
۱ - مونث [[ ذو ]] بمعنی صاحب : ذات مال ذات مراتب . ۲ - ( اسم ) حقیقت هر چیز نفس هر شئ هستی عین . ۳ - جوهر گوهر . ۴ - جسم . ۵ - جبلت فطرت : بد ذات . ۶ - پیش نزد : از ذات خویش ( از نزد خود من عندی ) . ۷ - هر چیزی که قابل اشاره باشد و در موضوعی نباشد . یا اسم ذات الله مقابل اسمائ صفات .
سخت خبه کردن کسی را . سخت خفه کردن .
۱ - مونث [[ ذو ]] بمعنی صاحب : ذات مال ذات مراتب . ۲ - ( اسم ) حقیقت هر چیز نفس هر شئ هستی عین . ۳ - جوهر گوهر . ۴ - جسم . ۵ - جبلت فطرت : بد ذات . ۶ - پیش نزد : از ذات خویش ( از نزد خود من عندی ) . ۷ - هر چیزی که قابل اشاره باشد و در موضوعی نباشد . یا اسم ذات الله مقابل اسمائ صفات .
سخت خبه کردن کسی را . سخت خفه کردن .
فرهنگ معین
[ ع . ] ۱ - (پش . ) پیشوندی است به معنای صاحب ، دارنده . مؤنثِ «ذو». ۲ - (اِ. ) حقیقت هر چیز.۳ - فطرت ، جبلت . ~۴ - جسم . ۵ - جوهر، گوهر.
لغت نامه دهخدا
ذات. ( ع اِ ) تأنیث ذو. صاحب. مالک. دارا. خداوند. و تثنیه آن ذواتا. و ج ، ذوات : امراءة ذات مال. || مؤلف آنندراج آرد: ذات : بالفتح ، بمعنی صاحب و خداوند و به معنی هستی و حقیقت هر چیز و نفس هر شی و مؤنث ذو. و در اصطلاح سالکان ذات را به اعتبار جمیع صفات واحد گویند و هستی حق تبارک و تعالی پیداتر از هستیها است که او بخود پیداست و پیدائی هستیها بدوست که : اﷲ نور السموات و الارض . حقیقت دلیل هستی او بحقیقت جز او نیست که هیچگونه کثرت را به هستی او راه نیست و دلیل او ناگزیر بود. او لم یکف بربک انه علی کل شی شهید. ( قرآن 53/41 ). حقیقت هستی او تبارک و تعالی نماینده خود است که نمایندگی حقیقی جز از هستی نیاید. به معنی طرف و جانب. و لفظ ذات عربی است و در حقیقت اسم اشارت است که های وقف داخل آن شده است و اصل او، ذاه بود چون ها جزو کلمه گردید بتا مبدل گشت و ذات گفتند ومعنی لفظ ذات مشارالیه است چون هستی هر شی مشارالیه میباشد لهذا به معنی خداوند و هستی هرچیز مستعمل ( است ). ( از شرح نصاب که از مولانا یوسف بن مانع است و کنز ). و خان آرزو در چراغ هدایت نوشته که لفظ ذات به معنی قوم که در عرف مستعمل است غلط است زیرا که بدین معنی لفظ جات است بجیم و آن لفظ هندی الاصل است و سبب غلط بودنش آن باشد که ذال معجمه در هندی نمی آید پس طغرا در دو شعر خود لفظ جات را ذات به ذال معجمه فهمیده ، و آورده است خطا کرد. تم کلامه. و بخاطر مؤلف میرسد که لفظ ذات بمعنی قوم بذال معجمه نوشتن خطا باشد مگر بهتر آن است که ذات به زای معجمه نویسند چرا که ذات مفرس جات باشد که به هندی قوم است به ابدال جیم عربی به زای معجمه و قطع نظر از نیت تفریس جیم جات را به جهت فصاحت به زای معجمه بدل کرده ذات خوانده شود تا اینجا عین عبارت غیاث است. و سپس صاحب آنندراج گوید: و آن هر دو شعر ملاطغرا این است :
گر بساید از قدح نوشی بط می را دهن
ذات مرغابی است خواهد صاحب منقار شد
شوخ سوسن را بگو دل میرباید قشقه ات
ذات رجپوت است ترسم دست بر جمدر کند.
و سبب غلط آن است که ذال و زای معجمه درزبان هندی نیست پس طغرا لفظ جات را ذات به ذال فهمیده و خطا کرده اگرچه در شعر دوم تدارک آن میشود که نظر بر لفظ رجپوت لفظ هندی آورده لیکن در شعر اول علاج پذیر نیست مگر آنکه گویند که طغرا عمداً الفاظ هندیه را در اشعار خود می آرد چنانکه بر متتبع کلام او ظاهراست و چون این وضع به تکلف اختیار نموده تبدیل جیم به ذال از جهت تصرف باشد که بر صاحبان قدرت جایز است و توافق لسانین نیز احتمال دارد لیکن در جای دیگر بدین معنی دیده نشده - انتهی. || وجود. هستی. ( مهذب الاسماء ) ( دستوراللغه ادیب نظنزی ) :
گر بساید از قدح نوشی بط می را دهن
ذات مرغابی است خواهد صاحب منقار شد
شوخ سوسن را بگو دل میرباید قشقه ات
ذات رجپوت است ترسم دست بر جمدر کند.
و سبب غلط آن است که ذال و زای معجمه درزبان هندی نیست پس طغرا لفظ جات را ذات به ذال فهمیده و خطا کرده اگرچه در شعر دوم تدارک آن میشود که نظر بر لفظ رجپوت لفظ هندی آورده لیکن در شعر اول علاج پذیر نیست مگر آنکه گویند که طغرا عمداً الفاظ هندیه را در اشعار خود می آرد چنانکه بر متتبع کلام او ظاهراست و چون این وضع به تکلف اختیار نموده تبدیل جیم به ذال از جهت تصرف باشد که بر صاحبان قدرت جایز است و توافق لسانین نیز احتمال دارد لیکن در جای دیگر بدین معنی دیده نشده - انتهی. || وجود. هستی. ( مهذب الاسماء ) ( دستوراللغه ادیب نظنزی ) :
ذات . (ع اِ) تأنیث ذو. صاحب . مالک . دارا. خداوند. و تثنیه ٔ آن ذواتا. و ج ، ذوات : امراءة ذات مال . || مؤلف آنندراج آرد: ذات : بالفتح ، بمعنی صاحب و خداوند و به معنی هستی و حقیقت هر چیز و نفس هر شی ٔ و مؤنث ذو. و در اصطلاح سالکان ذات را به اعتبار جمیع صفات واحد گویند و هستی حق تبارک و تعالی پیداتر از هستیها است که او بخود پیداست و پیدائی هستیها بدوست که : اﷲ نور السموات و الارض . حقیقت دلیل هستی او بحقیقت جز او نیست که هیچگونه کثرت را به هستی او راه نیست و دلیل او ناگزیر بود. او لم یکف بربک انه علی کل ّ شی ٔ شهید. (قرآن 53/41). حقیقت هستی او تبارک و تعالی نماینده ٔ خود است که نمایندگی حقیقی جز از هستی نیاید. به معنی طرف و جانب . و لفظ ذات عربی است و در حقیقت اسم اشارت است که های وقف داخل آن شده است و اصل او، ذاه بود چون ها جزو کلمه گردید بتا مبدل گشت و ذات گفتند ومعنی لفظ ذات مشارالیه است چون هستی هر شی ٔ مشارالیه میباشد لهذا به معنی خداوند و هستی هرچیز مستعمل (است ). (از شرح نصاب که از مولانا یوسف بن مانع است و کنز). و خان آرزو در چراغ هدایت نوشته که لفظ ذات به معنی قوم که در عرف مستعمل است غلط است زیرا که بدین معنی لفظ جات است بجیم و آن لفظ هندی الاصل است و سبب غلط بودنش آن باشد که ذال معجمه در هندی نمی آید پس طغرا در دو شعر خود لفظ جات را ذات به ذال معجمه فهمیده ، و آورده است خطا کرد. تم کلامه . و بخاطر مؤلف میرسد که لفظ ذات بمعنی قوم بذال معجمه نوشتن خطا باشد مگر بهتر آن است که ذات به زای معجمه نویسند چرا که ذات مفرس جات باشد که به هندی قوم است به ابدال جیم عربی به زای معجمه و قطع نظر از نیت تفریس جیم جات را به جهت فصاحت به زای معجمه بدل کرده ذات خوانده شود تا اینجا عین عبارت غیاث است . و سپس صاحب آنندراج گوید: و آن هر دو شعر ملاطغرا این است :
گر بساید از قدح نوشی بط می را دهن
ذات مرغابی است خواهد صاحب منقار شد
شوخ سوسن را بگو دل میرباید قشقه ات
ذات رجپوت است ترسم دست بر جمدر کند.
و سبب غلط آن است که ذال و زای معجمه درزبان هندی نیست پس طغرا لفظ جات را ذات به ذال فهمیده و خطا کرده اگرچه در شعر دوم تدارک آن میشود که نظر بر لفظ رجپوت لفظ هندی آورده لیکن در شعر اول علاج پذیر نیست مگر آنکه گویند که طغرا عمداً الفاظ هندیه را در اشعار خود می آرد چنانکه بر متتبع کلام او ظاهراست و چون این وضع به تکلف اختیار نموده تبدیل جیم به ذال از جهت تصرف باشد که بر صاحبان قدرت جایز است و توافق لسانین نیز احتمال دارد لیکن در جای دیگر بدین معنی دیده نشده - انتهی . || وجود. هستی . (مهذب الاسماء) (دستوراللغه ٔ ادیب نظنزی ) :
مجوی از وحدت محضش برون از ذات او چیزی
که او عام است و ماهیات خاص اندر همه اشیا.
این عالم مرده سوی من نام است
و آن عالم زنده ذات بس والا.
ای ذات تو شمس و ذاتها انجم
وی ملک تو کّل و ملکها اجزا.
هر که در میدان عشق نیکوان گامی نهاد
چار تکبیری کند بر ذات او لیل و نهار.
ذات او هم بدو توان دانست .
و ذات خویش را فدای آن داشته آید. (کلیله و دمنه ). بقاء ذات تو بدوام تناسل ما متعلق است . (کلیله و دمنه ).
حق ذات پاک اﷲ الصمد
که بود به مار بد از یار بد.
|| ذات واجب . ذات باری . هویت حق :
ذات حق سلطان سلطانان و کعبه دار ملک
مصطفی را شحنه و منشور قرآن دیده اند.
پیشت آرم ذات یزدان را شفیع
کش عطابخش و توانا دیده ام .
|| کنه . حقیقت . مقابل صفت . و منه الحدیث :
تفکروا فی آلأاﷲ و لاتفکروا فی ذاته .
صفات و ذات او هر دو قدیم است
شدن واقف در او سیر عظیم است .
اما سخن درست این باشد
کز ذات و صفات خود فنا گردد.
|| جسم :
سایه با ذات آشنا باشد
سایه از ذات کی جداباشد.
|| پیش . عِند. رای : از ذات خویش نص ّ تنزیل را تأویلی چند می نهند که موجب هدم قواعد دین و دفع معاقد یقین است . (ترجمه ٔ تاریخ یمینی چ طهران ص 398). || معنی . حقیقت :
ذات ایمان نعمت ولوتی است هول
ای قناعت کرده از ایمان بقول .
|| ماهیت . هویّت :
اسلام بذات خود ندارد عیبی
عیبی که در اوست از مسلمانی ماست .
|| جِبِلَّت ، فطرت : بدذات . خوش ذات : ما بالذّات لایتغیر.
- ذات نایافته از هستی بخش ؛ ماهیت معدوم :
ذات نایافته از هستی بخش
کی تواند که شودهستی بخش .
و صاحب کشاف اصطلاحات الفنون گوید: الذات هو یطلق علی معان : منها الماهیّة. بمعنی ما به الشی ٔ هوهو. و قد سبق تحقیقه فی لفظالحقیقة و علی هذا قال فی الانسان الکامل ان ّ مطلق الذّات هو الامر الذی تستند الیه الاسماء و الصّفات فی عینها لا فی وجودها فکل ّ اسم او صفة استند الی شی ٔ فذلک الشی ٔ هو الذّات سواء کان معدوماً کالعنقاء، او موجوداً. و الموجود نوعان : نوع هو موجود محض و هو ذات الباری سبحانه . و نوع هو موجود ملحق بالعدم و هو ذات المخلوقات . و اعلم ان ّ ذات اﷲ تعالی عبارة عن نفسه التی هو بها موجود لانّه قائم بنفسه . و هو الشی ٔ الّذی استحق َّ الاسماء و الصفات بهُویّته ، فیتصوّر بکُل ّ صورة تقتضیها منه کُل ّ معنی فیه ، اعنی اتّصف بکُل صفة تطلبها بکُل ّ نعت و استحق ّ بوجوده کُل ّ اسم دَل ّ علی مفهوم یقتضیه الکمال . و من جملةالکمالات عدم الانتهاء و نفی الادراک فحکم بانها لاتدرک و انّها مدرکة له لاستحالة الجهل علیه تعالی ، فذاته غیب الاحدیة التی کُل ّالعبارات واقعة علیها من کُل ّ وجه غیر مستوفیة لمعناهامن وجوه کثیرة، فهی لاتدرک بمفهوم عبارة و لاتفهم بمعلوم اشارة، لان ّ الشی ٔ انّما یعرف بما یناسبه فیطابقه و بما ینافیه فیضادّه و لیس لذاته فی الوجود مناسب و لامناف و لامضاد فارتفع من حیث الاصطلاح اذا معناه فی الکلام و انتفی لذلک ان یدرک للانام - انتهی . و فی شرح المواقف : للمتکلمین هیهنا مقامان : الاوّل الوقوع ، فذهب جمهورالمحقّقین من الفرق الاسلامیّة و غیرهم الی ان ّ حقیقة اﷲ تعالی غیر معلوم للبشر و قد خالف فیه کثیر من المتکلّمین من اصحاب الاشعری و المعتزلة. و الثّانی الجواز. و فیه خلاف . فمنعه الفلاسفة و بعض اصحابنا کالغزّالی و امام الحرمین . و منهم من توقف کالقاضی ابی بکر و ضراربن عمرو. و کلام الصوفیّة فی الاکثر مُشعرٌ بالامتناع . اعلم انّهم اختلفوا فی ان ّ ذاته تعالی مخالفة لسائرالذّوات . فذهب نفاةالاحوال الی التخالف و هومذهب الاشعری و ابی الحسین البصری فهو منزّه عن المثل و الندّ. و قال قدماءالمتکلمین ذاته مماثلة لسائر الذوات فی الذاتیة و الحقیقة و انّما یمتاز عن سائرالذوات باحوال اربعة: الوجوب . و الحیاة. و العلم التّام و القدرة التّامة. ای الواجبیة و الحییة و العالمیّة و القادریّة التامّتین . هذا عندالجبّائی . و امّا عند ابی هاشم فانّه یمتاز بحالة خامسة، هی موجبة لهذه الاربعة. و هی المسماة بالالهیة. و المذهب الحق ّ هو الاوّل - انتهی . و منها الماهیّة باعتبارالوجود. و اطلاق لفظ الذّات علی هذا المعنی اغلب من الاطلاق الاوّل و قدسبق ایضاً فی لفظ الحقیقة. و منها ما صدق علیه الماهیة من الافراد کما وقع فی شرح التجرید فی لفظالماهیة. و بهذا المعنی یقول المنطقیون ذات الموضوع ما یصدق علیه ذلک الموضوع من الافراد ثم المعتبر عندهم فی ذات الموضوع فی القضیة المحصورة لیس افراده مطلقاً بل الافراد الشخصیة ان کان الموضوع نوعاً او ما یساویه من الخاصة و الفصل و الافراد الشخصیة و النوعیة ان کان جنساً؛ او ما یساویه من العَرَض العام و بعضهم خص ّ ذلک مطلقاً بالافراد الشخصیة و هو قریب الی التحقیق . و تفصیله یطلب من شرح الشمسیة و شرح المطالع فی تحقیق المحصورات . و هذه المعانی الثلاثة تشتمل الجوهر و العرض . و منها ما یقوم بنفسه و هذا لا یشتمل العرض . و تقابله الصفة به معنی ما لایقوم بنفسه . و معنی القیام بالذّات یجیی ٔ فی محله . هکذا ذکر احمدُ جند فی حاشیة شرح الشمسیة فی بحث التصور و التصدیق . و السیّد السند فی حاشیة المطول فی بحث هل ، فی باب الانشاء. و منها مایقوم به غیره سواء کان قائماً بنفسه کزید فی قولنا زیدٌ العالم قائم او لایکون قائماً بنفسه کالسواد فی قولنا رأیت السواد الشدید. و بهذا المعنی وقع فی تعریف النعت بانّه تابع یدل علی ذات . کذا فی چلپی المطوّل فی باب القصر و منها الجسم کما فی الاطول و حاشیةالمطول للسید السند فی بحث الاستفهامیة. و منها المستقل ّ بالمفهومیة ای المفهوم الملحوظ بالذّات . و هذا معنی ما قالوا: الذّات ما یصح ان یعلم و یخبر عنه و تقابله الصّفة بمعنی ما لایستقل ّ بالمفهومیةای مایکون آلة لملاحظة مفهوم آخر فالنسب الحکمیة صفات بهذا المعنی و اطرافها من المحکوم علیه و المحکوم به ذوات لاستقلالهما بالمفهومیة. هکذا ذکر السید الشریف ایضاً فی بحث هل . قال فی الاطول : هذا المعنی للذّات و الصفة الذی ادّعاه السید الشریف لم یثبت فی السنة مشاهیرالانام - انتهی . و قد ذکر الچلبی ایضاً هذاالمعنی فی حاشیةالمطول فی بحث الاستعارة الاصلیة. و منها الموضوع سمی به لانه ملحوظ علی وجه ثبت له الغیر کما هو شأن الذّوات و تقابله الصفة بمعنی المحمول . سمیت به لانها ملحوظ علی وجه الثبوت للغیر. هکذا فی الاطول فی بحث هل . و هکذا فی العضدی حیث قال فی المبادی : المفردان من القضیة التی جعلت جزءالقیاس الاقترانی یسمیها المنطقیون موضوعاً و محمولاً، و المتکلمون ذاتاً و صفةً و الفقهاء محکوماً علیه و محکوماً به و النّحویون مسندالیه و مسنداً - انتهی . قیل ما ذکره من اصطلاح المتکلمین انّما یصح ّ فیما هو موضوع و محمول بالطبع کقولنا الانسان کاتب لا فی عکسه ای الکاتب انسان . واجیب بان ّ المحکوم علیه یراد به ما صدق علیه و هو الذات و المحکوم به یراد به المفهوم و هو الصفة. و ماقیل ان ّ المسندالیه عند النحاة قدیکون سوراً عندالمنطقیین کقولک کل انسان حیوان فجوابه ان ّ المحکوم علیه بحسب المعنی هو الانسان . هکذا ذکر السید الشریف فی حاشیته . و بقی ان ّ ما ذکره من اصطلاح الفقهاء مخالف لما مرّ فی محله فلینظر ثمة. منها الاسم الجامد و تقابله الصفة بمعنی الاسم المشتق . و منها الجزء الدّاخل بان یکون مخفف الذاتی و تقابله الصفة بمعنی الامر الخارج . هکذا ذکر احمد جند فی حاشیة شرح الشمسیة فی بحث التصور والتصدیق و یجیی ٔ ما یتعلق بهذا المقام فی لفظ الذاتی . و باز گوید: ذات ، عبارت از نفس است . و آن اسمی است ناقص که تمام آن ذوات است . نبینی در تثنیه ذواتان میگویند. مانند نواة و نواتان چنین است در بحر الجواهر. و برای همین نکته ما ذات را با لفظ ذاتی و ذات الجنب و غیرآنها در همین باب ضمن اسامی معتل اللام واوی ذکر کرده ایم . - انتهی . در تعریف آن گفته اند: آنچه سزای دانستن و خبردادن از وی باشد. و گفته اند ذات شی ٔ نفس او وعین اوست . جناح . || گوهر. گهر. نهاد. جوهر. جنس :
آنکه خلقش بحسن مشتهر است
و آنکه ذاتش به لطف مذکوراست .
گر پخته ای بعقل می خام خواه ازآنک
رامش نخیزدت مگر از ذات خام می .
ذات تو را زمانه هم بازشناسد از کسان
عقل دَم مسیح را فرق کند ز دُم ّ خر.
ذات زرّش داد ربانیت است
نقش بت بر نقد زر عاریت است .
ما بالذّات لایتغیّر.
|| اَصل .
- اسم ذات ؛ مقابل اسماء صفات اﷲ است و ابن اثیر گوید:و غیرذلک (ای غیر کلمةاﷲ من اسمائه تعالی ) من صفات الربوبیة.
- اسم ذات ؛ عین ، مقابل اسم معنی ، حدث . اسم ذات در تداول ادباء کلمه ای است که معنی آن در خارج موجود باشد. لیکن معنی و مفهوم اسم معنی تنها در ذهن بود.
|| نفس . تن . شخص :
مرد را اول بزرگی نفس باید پس نسب
هست اندر ذات او این هر دو معنی آشکار.
فضائل و هنر ذات او بحیله وجهد
شماره کرد نداند همی ستاره شمر.
چنین گفته اند که از وحی قدیم که ایزد تعالی فرستاد به پیغمبر روزگار آن است که مردم را گفت ذات خویش را بدان چون ذات خویش را بدانستی چیزها را دریافتی . (تاریخ بیهقی ) .
بفکرت حاضر اوقات خود باش
چه باشی با کسان ، با ذات خود باش .
نه چون ذاتش بود کوشنده هر ذات
نه چون عود اوفتد بوینده هر عود.
بذات خویش ندارم درین قصیده سخن
بگفتم آنچه شنیدم ز دولت پدرام .
هنگام حمله خواست که ناگه بذات خویش
بیدست تو برآید تیغ از نیام تو.
با خود گفت اگر نقل این بذات خویش تکفل کنم عمری دراز در آن بشود. (کلیله و دمنه ). وعقل مرد را به هشت خصلت بتوان شناخت ... دوم خویشتن شناسی و صیانت ذات . (کلیله و دمنه ). اگر بذات خویش مقاومت نتواند کرد یاران گیرد. (کلیله و دمنه ). این کافر نعمت ... بذات خویش تکفل کند. (کلیله و دمنه ). و ذات بیهمال خویش را بر نصرت دین اسلام و مراعات مصالح خلق وقف کرد. (کلیله و دمنه ). راحت ما بصحت ذات ملک متعلق است . (کلیله و دمنه ). تن و جان من ... فدای ذات شریف ملک باد. (کلیله و دمنه ). هیچکس بمردم از ذات او نزدیکتر نیست . (کلیله و دمنه ). حالی ذات او از مشقت فاقه ... مسلم گردد. (کلیله و دمنه ). ممکن است که خصم را در قوّت ذات از من بیشتر یابد. (کلیله و دمنه ). و الاّ نفاذ کار و ادراک مطلوب جز بسعادت ذات و مساعدت بخت ملک نتواند بود. (کلیله و دمنه ). بناء کارها بقوت ذات و استیلاء اعوان نیست . (کلیله و دمنه ). و فایده در تعلم حرمت ذات و عزّت نفس است . (کلیله و دمنه ). و هرگاه که متقی در کار این جهان گذرنده تاملی کند مقابح آن را بنظر بصیرت بیند... و پاکیزگی ذات حاصل آید. (کلیله و دمنه ). با آنچه ملک عادل انوشیروان کسری بن قباد را سعادت ذات ... حاصل است می بینم که کارهای زمانه میل بادبار دارد. (کلیله و دمنه ).
دریا هبتی و کوه هیبت
کز ذات تو این و آن ببینم .
کمال ذات شریفش ز شرح مستغنی است
بماهتاب چه حاجت شب تجلی را.
و بذات خویش بحفظ خزانه ٔ جواهر قیام نمود. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی خطی کتابخانه ٔ مؤلف صفحه ٔ 274). جان را وقایه ٔ ذات و فدای نفس شریف او میساخت . (ترجمه ٔ تاریخ یمینی چ طهران ص 440).
آنچه در علم بیش میباید
دانش ذات خویش میباید.
مرکز دائره ٔ دولت و دین ذات تو باد
که از آن دائره ٔ دولت و دین گشت پدید.
- ذات الشی ٔ ؛ قال ابن بری حقیقته و خاصیته . حقیقت چیزی . و نیز گفته اند ذات شی ٔ نفس او و عین اوست .
|| هستی هر چیزی . (دهار) (دستوراللغة ادیب نظنزی ).هستی . (محمودبن عمر ربنجنی ). ج ، ذوات . || خود: الجوهر القائم بالذّات ؛ یعنی آنچه بخود پاید. (مهذّب الاسماء) :
زیرنشین علمت کائنات
ما بتو قائم چو تو قائم بذات .
|| سریره ٔ مضمره : ان ّ اﷲ عَلیم ٌ بذات ِالصدور (قرآن 119/3). || جهت . جانب . سمت . سوی . (دهار):ذات الیمین . ذات الشمال .
گر بساید از قدح نوشی بط می را دهن
ذات مرغابی است خواهد صاحب منقار شد
شوخ سوسن را بگو دل میرباید قشقه ات
ذات رجپوت است ترسم دست بر جمدر کند.
و سبب غلط آن است که ذال و زای معجمه درزبان هندی نیست پس طغرا لفظ جات را ذات به ذال فهمیده و خطا کرده اگرچه در شعر دوم تدارک آن میشود که نظر بر لفظ رجپوت لفظ هندی آورده لیکن در شعر اول علاج پذیر نیست مگر آنکه گویند که طغرا عمداً الفاظ هندیه را در اشعار خود می آرد چنانکه بر متتبع کلام او ظاهراست و چون این وضع به تکلف اختیار نموده تبدیل جیم به ذال از جهت تصرف باشد که بر صاحبان قدرت جایز است و توافق لسانین نیز احتمال دارد لیکن در جای دیگر بدین معنی دیده نشده - انتهی . || وجود. هستی . (مهذب الاسماء) (دستوراللغه ٔ ادیب نظنزی ) :
مجوی از وحدت محضش برون از ذات او چیزی
که او عام است و ماهیات خاص اندر همه اشیا.
ناصرخسرو.
این عالم مرده سوی من نام است
و آن عالم زنده ذات بس والا.
ناصرخسرو.
ای ذات تو شمس و ذاتها انجم
وی ملک تو کّل و ملکها اجزا.
مسعودسعد.
هر که در میدان عشق نیکوان گامی نهاد
چار تکبیری کند بر ذات او لیل و نهار.
سنائی .
ذات او هم بدو توان دانست .
سنائی .
و ذات خویش را فدای آن داشته آید. (کلیله و دمنه ). بقاء ذات تو بدوام تناسل ما متعلق است . (کلیله و دمنه ).
حق ذات پاک اﷲ الصمد
که بود به مار بد از یار بد.
مولوی .
|| ذات واجب . ذات باری . هویت حق :
ذات حق سلطان سلطانان و کعبه دار ملک
مصطفی را شحنه و منشور قرآن دیده اند.
خاقانی .
پیشت آرم ذات یزدان را شفیع
کش عطابخش و توانا دیده ام .
خاقانی .
|| کنه . حقیقت . مقابل صفت . و منه الحدیث :
تفکروا فی آلأاﷲ و لاتفکروا فی ذاته .
صفات و ذات او هر دو قدیم است
شدن واقف در او سیر عظیم است .
ناصرخسرو.
اما سخن درست این باشد
کز ذات و صفات خود فنا گردد.
عطار.
|| جسم :
سایه با ذات آشنا باشد
سایه از ذات کی جداباشد.
سنائی .
|| پیش . عِند. رای : از ذات خویش نص ّ تنزیل را تأویلی چند می نهند که موجب هدم قواعد دین و دفع معاقد یقین است . (ترجمه ٔ تاریخ یمینی چ طهران ص 398). || معنی . حقیقت :
ذات ایمان نعمت ولوتی است هول
ای قناعت کرده از ایمان بقول .
مولوی .
|| ماهیت . هویّت :
اسلام بذات خود ندارد عیبی
عیبی که در اوست از مسلمانی ماست .
؟ (از امثال و حکم ).
|| جِبِلَّت ، فطرت : بدذات . خوش ذات : ما بالذّات لایتغیر.
- ذات نایافته از هستی بخش ؛ ماهیت معدوم :
ذات نایافته از هستی بخش
کی تواند که شودهستی بخش .
جامی .
و صاحب کشاف اصطلاحات الفنون گوید: الذات هو یطلق علی معان : منها الماهیّة. بمعنی ما به الشی ٔ هوهو. و قد سبق تحقیقه فی لفظالحقیقة و علی هذا قال فی الانسان الکامل ان ّ مطلق الذّات هو الامر الذی تستند الیه الاسماء و الصّفات فی عینها لا فی وجودها فکل ّ اسم او صفة استند الی شی ٔ فذلک الشی ٔ هو الذّات سواء کان معدوماً کالعنقاء، او موجوداً. و الموجود نوعان : نوع هو موجود محض و هو ذات الباری سبحانه . و نوع هو موجود ملحق بالعدم و هو ذات المخلوقات . و اعلم ان ّ ذات اﷲ تعالی عبارة عن نفسه التی هو بها موجود لانّه قائم بنفسه . و هو الشی ٔ الّذی استحق َّ الاسماء و الصفات بهُویّته ، فیتصوّر بکُل ّ صورة تقتضیها منه کُل ّ معنی فیه ، اعنی اتّصف بکُل صفة تطلبها بکُل ّ نعت و استحق ّ بوجوده کُل ّ اسم دَل ّ علی مفهوم یقتضیه الکمال . و من جملةالکمالات عدم الانتهاء و نفی الادراک فحکم بانها لاتدرک و انّها مدرکة له لاستحالة الجهل علیه تعالی ، فذاته غیب الاحدیة التی کُل ّالعبارات واقعة علیها من کُل ّ وجه غیر مستوفیة لمعناهامن وجوه کثیرة، فهی لاتدرک بمفهوم عبارة و لاتفهم بمعلوم اشارة، لان ّ الشی ٔ انّما یعرف بما یناسبه فیطابقه و بما ینافیه فیضادّه و لیس لذاته فی الوجود مناسب و لامناف و لامضاد فارتفع من حیث الاصطلاح اذا معناه فی الکلام و انتفی لذلک ان یدرک للانام - انتهی . و فی شرح المواقف : للمتکلمین هیهنا مقامان : الاوّل الوقوع ، فذهب جمهورالمحقّقین من الفرق الاسلامیّة و غیرهم الی ان ّ حقیقة اﷲ تعالی غیر معلوم للبشر و قد خالف فیه کثیر من المتکلّمین من اصحاب الاشعری و المعتزلة. و الثّانی الجواز. و فیه خلاف . فمنعه الفلاسفة و بعض اصحابنا کالغزّالی و امام الحرمین . و منهم من توقف کالقاضی ابی بکر و ضراربن عمرو. و کلام الصوفیّة فی الاکثر مُشعرٌ بالامتناع . اعلم انّهم اختلفوا فی ان ّ ذاته تعالی مخالفة لسائرالذّوات . فذهب نفاةالاحوال الی التخالف و هومذهب الاشعری و ابی الحسین البصری فهو منزّه عن المثل و الندّ. و قال قدماءالمتکلمین ذاته مماثلة لسائر الذوات فی الذاتیة و الحقیقة و انّما یمتاز عن سائرالذوات باحوال اربعة: الوجوب . و الحیاة. و العلم التّام و القدرة التّامة. ای الواجبیة و الحییة و العالمیّة و القادریّة التامّتین . هذا عندالجبّائی . و امّا عند ابی هاشم فانّه یمتاز بحالة خامسة، هی موجبة لهذه الاربعة. و هی المسماة بالالهیة. و المذهب الحق ّ هو الاوّل - انتهی . و منها الماهیّة باعتبارالوجود. و اطلاق لفظ الذّات علی هذا المعنی اغلب من الاطلاق الاوّل و قدسبق ایضاً فی لفظ الحقیقة. و منها ما صدق علیه الماهیة من الافراد کما وقع فی شرح التجرید فی لفظالماهیة. و بهذا المعنی یقول المنطقیون ذات الموضوع ما یصدق علیه ذلک الموضوع من الافراد ثم المعتبر عندهم فی ذات الموضوع فی القضیة المحصورة لیس افراده مطلقاً بل الافراد الشخصیة ان کان الموضوع نوعاً او ما یساویه من الخاصة و الفصل و الافراد الشخصیة و النوعیة ان کان جنساً؛ او ما یساویه من العَرَض العام و بعضهم خص ّ ذلک مطلقاً بالافراد الشخصیة و هو قریب الی التحقیق . و تفصیله یطلب من شرح الشمسیة و شرح المطالع فی تحقیق المحصورات . و هذه المعانی الثلاثة تشتمل الجوهر و العرض . و منها ما یقوم بنفسه و هذا لا یشتمل العرض . و تقابله الصفة به معنی ما لایقوم بنفسه . و معنی القیام بالذّات یجیی ٔ فی محله . هکذا ذکر احمدُ جند فی حاشیة شرح الشمسیة فی بحث التصور و التصدیق . و السیّد السند فی حاشیة المطول فی بحث هل ، فی باب الانشاء. و منها مایقوم به غیره سواء کان قائماً بنفسه کزید فی قولنا زیدٌ العالم قائم او لایکون قائماً بنفسه کالسواد فی قولنا رأیت السواد الشدید. و بهذا المعنی وقع فی تعریف النعت بانّه تابع یدل علی ذات . کذا فی چلپی المطوّل فی باب القصر و منها الجسم کما فی الاطول و حاشیةالمطول للسید السند فی بحث الاستفهامیة. و منها المستقل ّ بالمفهومیة ای المفهوم الملحوظ بالذّات . و هذا معنی ما قالوا: الذّات ما یصح ان یعلم و یخبر عنه و تقابله الصّفة بمعنی ما لایستقل ّ بالمفهومیةای مایکون آلة لملاحظة مفهوم آخر فالنسب الحکمیة صفات بهذا المعنی و اطرافها من المحکوم علیه و المحکوم به ذوات لاستقلالهما بالمفهومیة. هکذا ذکر السید الشریف ایضاً فی بحث هل . قال فی الاطول : هذا المعنی للذّات و الصفة الذی ادّعاه السید الشریف لم یثبت فی السنة مشاهیرالانام - انتهی . و قد ذکر الچلبی ایضاً هذاالمعنی فی حاشیةالمطول فی بحث الاستعارة الاصلیة. و منها الموضوع سمی به لانه ملحوظ علی وجه ثبت له الغیر کما هو شأن الذّوات و تقابله الصفة بمعنی المحمول . سمیت به لانها ملحوظ علی وجه الثبوت للغیر. هکذا فی الاطول فی بحث هل . و هکذا فی العضدی حیث قال فی المبادی : المفردان من القضیة التی جعلت جزءالقیاس الاقترانی یسمیها المنطقیون موضوعاً و محمولاً، و المتکلمون ذاتاً و صفةً و الفقهاء محکوماً علیه و محکوماً به و النّحویون مسندالیه و مسنداً - انتهی . قیل ما ذکره من اصطلاح المتکلمین انّما یصح ّ فیما هو موضوع و محمول بالطبع کقولنا الانسان کاتب لا فی عکسه ای الکاتب انسان . واجیب بان ّ المحکوم علیه یراد به ما صدق علیه و هو الذات و المحکوم به یراد به المفهوم و هو الصفة. و ماقیل ان ّ المسندالیه عند النحاة قدیکون سوراً عندالمنطقیین کقولک کل انسان حیوان فجوابه ان ّ المحکوم علیه بحسب المعنی هو الانسان . هکذا ذکر السید الشریف فی حاشیته . و بقی ان ّ ما ذکره من اصطلاح الفقهاء مخالف لما مرّ فی محله فلینظر ثمة. منها الاسم الجامد و تقابله الصفة بمعنی الاسم المشتق . و منها الجزء الدّاخل بان یکون مخفف الذاتی و تقابله الصفة بمعنی الامر الخارج . هکذا ذکر احمد جند فی حاشیة شرح الشمسیة فی بحث التصور والتصدیق و یجیی ٔ ما یتعلق بهذا المقام فی لفظ الذاتی . و باز گوید: ذات ، عبارت از نفس است . و آن اسمی است ناقص که تمام آن ذوات است . نبینی در تثنیه ذواتان میگویند. مانند نواة و نواتان چنین است در بحر الجواهر. و برای همین نکته ما ذات را با لفظ ذاتی و ذات الجنب و غیرآنها در همین باب ضمن اسامی معتل اللام واوی ذکر کرده ایم . - انتهی . در تعریف آن گفته اند: آنچه سزای دانستن و خبردادن از وی باشد. و گفته اند ذات شی ٔ نفس او وعین اوست . جناح . || گوهر. گهر. نهاد. جوهر. جنس :
آنکه خلقش بحسن مشتهر است
و آنکه ذاتش به لطف مذکوراست .
مسعودسعد.
گر پخته ای بعقل می خام خواه ازآنک
رامش نخیزدت مگر از ذات خام می .
مسعودسعد.
ذات تو را زمانه هم بازشناسد از کسان
عقل دَم مسیح را فرق کند ز دُم ّ خر.
مجیر بیلقانی .
ذات زرّش داد ربانیت است
نقش بت بر نقد زر عاریت است .
مولوی .
ما بالذّات لایتغیّر.
|| اَصل .
- اسم ذات ؛ مقابل اسماء صفات اﷲ است و ابن اثیر گوید:و غیرذلک (ای غیر کلمةاﷲ من اسمائه تعالی ) من صفات الربوبیة.
- اسم ذات ؛ عین ، مقابل اسم معنی ، حدث . اسم ذات در تداول ادباء کلمه ای است که معنی آن در خارج موجود باشد. لیکن معنی و مفهوم اسم معنی تنها در ذهن بود.
|| نفس . تن . شخص :
مرد را اول بزرگی نفس باید پس نسب
هست اندر ذات او این هر دو معنی آشکار.
فرخی .
فضائل و هنر ذات او بحیله وجهد
شماره کرد نداند همی ستاره شمر.
فرخی .
چنین گفته اند که از وحی قدیم که ایزد تعالی فرستاد به پیغمبر روزگار آن است که مردم را گفت ذات خویش را بدان چون ذات خویش را بدانستی چیزها را دریافتی . (تاریخ بیهقی ) .
بفکرت حاضر اوقات خود باش
چه باشی با کسان ، با ذات خود باش .
ناصرخسرو.
نه چون ذاتش بود کوشنده هر ذات
نه چون عود اوفتد بوینده هر عود.
ابوالفرج رونی .
بذات خویش ندارم درین قصیده سخن
بگفتم آنچه شنیدم ز دولت پدرام .
مسعودسعد.
هنگام حمله خواست که ناگه بذات خویش
بیدست تو برآید تیغ از نیام تو.
مسعودسعد.
با خود گفت اگر نقل این بذات خویش تکفل کنم عمری دراز در آن بشود. (کلیله و دمنه ). وعقل مرد را به هشت خصلت بتوان شناخت ... دوم خویشتن شناسی و صیانت ذات . (کلیله و دمنه ). اگر بذات خویش مقاومت نتواند کرد یاران گیرد. (کلیله و دمنه ). این کافر نعمت ... بذات خویش تکفل کند. (کلیله و دمنه ). و ذات بیهمال خویش را بر نصرت دین اسلام و مراعات مصالح خلق وقف کرد. (کلیله و دمنه ). راحت ما بصحت ذات ملک متعلق است . (کلیله و دمنه ). تن و جان من ... فدای ذات شریف ملک باد. (کلیله و دمنه ). هیچکس بمردم از ذات او نزدیکتر نیست . (کلیله و دمنه ). حالی ذات او از مشقت فاقه ... مسلم گردد. (کلیله و دمنه ). ممکن است که خصم را در قوّت ذات از من بیشتر یابد. (کلیله و دمنه ). و الاّ نفاذ کار و ادراک مطلوب جز بسعادت ذات و مساعدت بخت ملک نتواند بود. (کلیله و دمنه ). بناء کارها بقوت ذات و استیلاء اعوان نیست . (کلیله و دمنه ). و فایده در تعلم حرمت ذات و عزّت نفس است . (کلیله و دمنه ). و هرگاه که متقی در کار این جهان گذرنده تاملی کند مقابح آن را بنظر بصیرت بیند... و پاکیزگی ذات حاصل آید. (کلیله و دمنه ). با آنچه ملک عادل انوشیروان کسری بن قباد را سعادت ذات ... حاصل است می بینم که کارهای زمانه میل بادبار دارد. (کلیله و دمنه ).
دریا هبتی و کوه هیبت
کز ذات تو این و آن ببینم .
خاقانی .
کمال ذات شریفش ز شرح مستغنی است
بماهتاب چه حاجت شب تجلی را.
ظهیر فاریابی .
و بذات خویش بحفظ خزانه ٔ جواهر قیام نمود. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی خطی کتابخانه ٔ مؤلف صفحه ٔ 274). جان را وقایه ٔ ذات و فدای نفس شریف او میساخت . (ترجمه ٔ تاریخ یمینی چ طهران ص 440).
آنچه در علم بیش میباید
دانش ذات خویش میباید.
اوحدی .
مرکز دائره ٔ دولت و دین ذات تو باد
که از آن دائره ٔ دولت و دین گشت پدید.
سلمان ساوجی .
- ذات الشی ٔ ؛ قال ابن بری حقیقته و خاصیته . حقیقت چیزی . و نیز گفته اند ذات شی ٔ نفس او و عین اوست .
|| هستی هر چیزی . (دهار) (دستوراللغة ادیب نظنزی ).هستی . (محمودبن عمر ربنجنی ). ج ، ذوات . || خود: الجوهر القائم بالذّات ؛ یعنی آنچه بخود پاید. (مهذّب الاسماء) :
زیرنشین علمت کائنات
ما بتو قائم چو تو قائم بذات .
نظامی .
|| سریره ٔ مضمره : ان ّ اﷲ عَلیم ٌ بذات ِالصدور (قرآن 119/3). || جهت . جانب . سمت . سوی . (دهار):ذات الیمین . ذات الشمال .
فرهنگ عمید
عین و جوهر و حقیقت چیزی، نَفْس.
دانشنامه عمومی
ذات در مقابل عرض، از اصطلاحات فلسفه و منطق است.
هر محمولی که تمام اجزای ذات یا جزء داخل در حقیقت ذات موضوع آن باشد و مفهوم ماهیت موضوع از آن نشأت یافته باشد، به سبب مقایسه با ذات موضوع ذاتی نامیده می شود. مثل «ناطق» که مقوم انسان است و اگر «ناطق» نباشد، انسان نخواهد بود، پس «نطق» ذاتی انسان است. همچنین جسم بودن و سیال بودن ذاتی آب است و تحقق یافتن آب در خارج بدون این دو خصوصیت امکان پذیر نیست.
ذات معانی مختلفی دارد که از جمله آن ها می توان به ذیل اشاره کرد:
۱ـ ذات به معنی ماهیت شئ.
هر محمولی که تمام اجزای ذات یا جزء داخل در حقیقت ذات موضوع آن باشد و مفهوم ماهیت موضوع از آن نشأت یافته باشد، به سبب مقایسه با ذات موضوع ذاتی نامیده می شود. مثل «ناطق» که مقوم انسان است و اگر «ناطق» نباشد، انسان نخواهد بود، پس «نطق» ذاتی انسان است. همچنین جسم بودن و سیال بودن ذاتی آب است و تحقق یافتن آب در خارج بدون این دو خصوصیت امکان پذیر نیست.
ذات معانی مختلفی دارد که از جمله آن ها می توان به ذیل اشاره کرد:
۱ـ ذات به معنی ماهیت شئ.
wiki: ذات
دانشنامه آزاد فارسی
ذات (essence)
اصطلاحی در فلسفه و منطق. عنصر بنیادی یا نخستین در هر چیز، یعنی آنچه که بدون آن، یک چیز همان چیزی نخواهد بود که هست. به این معنی، همان ماهیت است، در واقع ماهیتی که در خارج تحقق یابد، ذات خوانده می شود. از این رو ماهیت تحقق نیافته در خارج، مثل عنقا، ماهیت دارد، اما فاقد ذات است. با ازدست رفتن ذات یک چیز، وجود آن چیز هم تمام می شود. ذات به دو معنا به کار می رود، به معنی خود شیء، نفس و عین شیء و دوم در مقابل عرض؛ که در این جا میان کیفیات و صفات ذاتی و عَرَضی تمایز قائل می شوند. این تمایز در فلسفه یونانی و فلسفه اسلامی اهمیت بسیار دارد، ولی در فلسفه مدرن به ویژه در نظریه کواین کنار گذاشته شده است. در منطق به موضوع قضیه دربرابر محمول آن ذات می گویند.
اصطلاحی در فلسفه و منطق. عنصر بنیادی یا نخستین در هر چیز، یعنی آنچه که بدون آن، یک چیز همان چیزی نخواهد بود که هست. به این معنی، همان ماهیت است، در واقع ماهیتی که در خارج تحقق یابد، ذات خوانده می شود. از این رو ماهیت تحقق نیافته در خارج، مثل عنقا، ماهیت دارد، اما فاقد ذات است. با ازدست رفتن ذات یک چیز، وجود آن چیز هم تمام می شود. ذات به دو معنا به کار می رود، به معنی خود شیء، نفس و عین شیء و دوم در مقابل عرض؛ که در این جا میان کیفیات و صفات ذاتی و عَرَضی تمایز قائل می شوند. این تمایز در فلسفه یونانی و فلسفه اسلامی اهمیت بسیار دارد، ولی در فلسفه مدرن به ویژه در نظریه کواین کنار گذاشته شده است. در منطق به موضوع قضیه دربرابر محمول آن ذات می گویند.
wikijoo: ذات
فرهنگ فارسی ساره
خیم، نهاد، سرشت
دانشنامه اسلامی
[ویکی فقه] ذات، از اصطلاحات علم منطق بوده و به معنی شیء قائم به خود، یا حقیقت شیء یا ماهیت آن، می باشد.
ذات، از اصطلاحات علم منطق بوده و به معنی شیء قائم به خود، یا حقیقت شیء یا ماهیت آن، می باشد.
ذات در منطق و فلسفه
در منطق و فلسفه، ذات به چند معنا به کار رفته است:
← شیء قائم به خود
ذات در سایر علوم هم به معانی مختلفی بکار رفته است.
← شیءِ مقوّمِ شیء دیگر
...
ذات، از اصطلاحات علم منطق بوده و به معنی شیء قائم به خود، یا حقیقت شیء یا ماهیت آن، می باشد.
ذات در منطق و فلسفه
در منطق و فلسفه، ذات به چند معنا به کار رفته است:
← شیء قائم به خود
ذات در سایر علوم هم به معانی مختلفی بکار رفته است.
← شیءِ مقوّمِ شیء دیگر
...
wikifeqh: فصل به یک معنا است )
معنی کَلِمَةٍ: کلمه (نوع خاصی از کلمه، در قرآن فعل خدا را کلمه نامیده برای این است که فعل او بر وجود او دلالت میکند درست شبیه کلمه که بر وجود صاحب خود دلالت می کند . لذا نامیدن حضرت مسیح علی نبینا و علیه السلام،درقرآن کریم به عنوان کلمه خدا این است که چون آفرینش ا...
معنی کَلِمَتُنَا: کلمه ما( در قرآن فعل خدا را کلمه نامیده برای این است که فعل او بر وجود او دلالت میکند درست شبیه کلمه که بر وجود صاحب خود دلالت می کند . لذا نامیدن حضرت مسیح علی نبینا و علیه السلام،درقرآن کریم به عنوان کلمه خدا این است که چون آفرینش او بر ذات خدای ت...
معنی مَّعِینٍ: آب جاری بر روی زمین (در عبارت"وَءَاوَیْنَاهُمَا إِلَیٰ رَبْوَةٍ ذَاتِ قَرَارٍ وَمَعِینٍ:هر دو را به سرزمینی بلند که جایی هموار و چشمه سار بود منزل دادیم ")-زلال (کلمه معین در نوشیدنیها به معنای آن نوشیدنی است که از پشت ظرف دیده شود ، مانند آب و شرا...
تکرار در قرآن: ۳۰(بار)
«ذات» که مذکر آن «ذو» می باشد، در اصل به معنای «صاحب» آمده است; هر چند در تعبیرات فلاسفه به معنای عین و حقیقت و گوهر اشیاء به کار می رود. اما به گفته «راغب» در «مفردات» این اصطلاحی است که در کلام عرب وجود ندارد. و به این ترتیب جمله «إِنَّهُ عَلِیْمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ» در سوره «شوری» مفهومش این است که خداوند از افکار و عقائدی که حاکم بر دلهاست و گویی صاحب و مالک آن شده، با خبر است و این اشاره لطیفی است، به حاکمیت و استقرار افکار، بر قلوب و ارواح انسان ها (دقت کنید). و «ذاتِ الصُّدُور» در سوره «حدید» اشاره به نیات و اعتقاداتی است که قلوب انسان ها را در اختیار خود گرفته است، و بر آن حاکم است (دقت کنید).
مؤنث ذو است به معنی صاحب نحو ، موصوف آن جمع است لذا مؤنث آمده یعنی: خدا به چیزهائی که در سینههاست و مصاحب سینه هاست داناست. اسن کلمه 30 بار در قرآن آمده است . چون سماءِ مؤنث است لذا وصف آن ذات آمده. تثنیه آن ذواتان و جمعش ذوات است نحو . هر که از مقام پروردگار خویش بترسد دو بهشت دارد... هر دو دارای شاخه هاست. اما جمع آن در کلام مجید بکار نرفته است. ناگفته نماند: ذات گاهی به معنی طرف، حال و نفس الشیی آمده نحو . یعنی از کهف آنها بطرف راست میل میکند و نحو . یعنی حالیکه در میان خویش دارید اصلاح کنید. در اقرب الموارد پس از شمردن موارد استعمال آن میگوید در اکثر این عبارات راجع آن است که ذات همان ذات به معنای صاحب باشد.
معنی کَلِمَةٍ: کلمه (نوع خاصی از کلمه، در قرآن فعل خدا را کلمه نامیده برای این است که فعل او بر وجود او دلالت میکند درست شبیه کلمه که بر وجود صاحب خود دلالت می کند . لذا نامیدن حضرت مسیح علی نبینا و علیه السلام،درقرآن کریم به عنوان کلمه خدا این است که چون آفرینش ا...
معنی کَلِمَتُنَا: کلمه ما( در قرآن فعل خدا را کلمه نامیده برای این است که فعل او بر وجود او دلالت میکند درست شبیه کلمه که بر وجود صاحب خود دلالت می کند . لذا نامیدن حضرت مسیح علی نبینا و علیه السلام،درقرآن کریم به عنوان کلمه خدا این است که چون آفرینش او بر ذات خدای ت...
معنی مَّعِینٍ: آب جاری بر روی زمین (در عبارت"وَءَاوَیْنَاهُمَا إِلَیٰ رَبْوَةٍ ذَاتِ قَرَارٍ وَمَعِینٍ:هر دو را به سرزمینی بلند که جایی هموار و چشمه سار بود منزل دادیم ")-زلال (کلمه معین در نوشیدنیها به معنای آن نوشیدنی است که از پشت ظرف دیده شود ، مانند آب و شرا...
تکرار در قرآن: ۳۰(بار)
«ذات» که مذکر آن «ذو» می باشد، در اصل به معنای «صاحب» آمده است; هر چند در تعبیرات فلاسفه به معنای عین و حقیقت و گوهر اشیاء به کار می رود. اما به گفته «راغب» در «مفردات» این اصطلاحی است که در کلام عرب وجود ندارد. و به این ترتیب جمله «إِنَّهُ عَلِیْمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ» در سوره «شوری» مفهومش این است که خداوند از افکار و عقائدی که حاکم بر دلهاست و گویی صاحب و مالک آن شده، با خبر است و این اشاره لطیفی است، به حاکمیت و استقرار افکار، بر قلوب و ارواح انسان ها (دقت کنید). و «ذاتِ الصُّدُور» در سوره «حدید» اشاره به نیات و اعتقاداتی است که قلوب انسان ها را در اختیار خود گرفته است، و بر آن حاکم است (دقت کنید).
مؤنث ذو است به معنی صاحب نحو ، موصوف آن جمع است لذا مؤنث آمده یعنی: خدا به چیزهائی که در سینههاست و مصاحب سینه هاست داناست. اسن کلمه 30 بار در قرآن آمده است . چون سماءِ مؤنث است لذا وصف آن ذات آمده. تثنیه آن ذواتان و جمعش ذوات است نحو . هر که از مقام پروردگار خویش بترسد دو بهشت دارد... هر دو دارای شاخه هاست. اما جمع آن در کلام مجید بکار نرفته است. ناگفته نماند: ذات گاهی به معنی طرف، حال و نفس الشیی آمده نحو . یعنی از کهف آنها بطرف راست میل میکند و نحو . یعنی حالیکه در میان خویش دارید اصلاح کنید. در اقرب الموارد پس از شمردن موارد استعمال آن میگوید در اکثر این عبارات راجع آن است که ذات همان ذات به معنای صاحب باشد.
wikialkb: ریشه_ذات
واژه نامه بختیاریکا
تَه بُن؛ تُهم و تِدرگ؛ سووِه
پیشنهاد کاربران
این واژه پارسی اوستایی است؛ ولی با اینکه شادروان دهخدا بسیار پژوهشگر بوده، چون دسترسی خوبی به واژه های اوستا نداشته، ذات را عربی داتسته. اینک به این واژه های اوستایی بخوبی بنگرید:
خْوَذاتَ xvazãta ( ذات از خود، هستی از خود، خود آفریده، قائم بالذات )
تَرَذاتَ tarazãta ذات برتر، اشرف مخلوقات، برترین آفریده
دوژ نیذاتَ duž nizãta زن بدسرشت ـ بد ذات
دوژ نیذاتو duž nizãtu مرد بدسرشت ـ بد ذات
سْتیذاتَ stizãta هستی بخش، خالق ذات
مَزدَذاتَ mazdazãta ذات مزدا داده، آفریده ـ مخلوق مزدا
هوذاتَ huzãta زن یا ماده خوش ذات
خْوَذاتَ xvazãta ( ذات از خود، هستی از خود، خود آفریده، قائم بالذات )
تَرَذاتَ tarazãta ذات برتر، اشرف مخلوقات، برترین آفریده
دوژ نیذاتَ duž nizãta زن بدسرشت ـ بد ذات
دوژ نیذاتو duž nizãtu مرد بدسرشت ـ بد ذات
سْتیذاتَ stizãta هستی بخش، خالق ذات
مَزدَذاتَ mazdazãta ذات مزدا داده، آفریده ـ مخلوق مزدا
هوذاتَ huzãta زن یا ماده خوش ذات
ذات همان عربی شده زاد میباشد وقتی میگوییم ذاتش اینه یعنی زادش اینه مثلا میگیم شیر ذاتش شکارچیه یعنی برای شکار زاده شده
در گویش اوستایی ذ اول واژه نداریم
پس دات واژه ای عربی است
به چمار ( معنی ) نهاد - سرشت
پس دات واژه ای عربی است
به چمار ( معنی ) نهاد - سرشت
هویت
نفس
واژه " زاتو " در اوستا و " زاد" در پارسی به زبان تازی راه یافته و به گونه " ذات " در آمده و امروزه واژه های : زادآوری ، زادن ، زایش و . . . از آن گرفته شده و به معنای ژن ، نسل ، سرشت ، خوی می باشد و از این دست واژگان در اوستا : وی زاتو به معنای ضد زندگی و ضد نسل و زایش آمده وبا واژه ژنوسید لاتین به معنای نسل کشی برابر است .
ذات:دارای ( مونث )
ذو:دارای ( مذکر )
ذو:دارای ( مذکر )
خوی
واژه ی هندوایرانی ذات که در سنسکریت به شکل सत् sat و در مانای essence، اسانس, ذات, ماهیت, گوهر, خمیره آمده که به غَلَت آنرا اربی پنداشته اند.
واژه ی پارسی آریایی ذات که در سنسکریت به شکل सत् sat و در مانای essence، اسانس, ذات, ماهیت, گوهر, خمیره و لغت اوستایی ْهواذاتاو= hv�z�t�v ( = هوذاَت ) به چَمِ زن یا ماده خوش ذات ـ نیکوسرشت ـ خوب آفریده شده به خوبی نشان می دهد که لغت ذات اربی نیست!
علاوه بر تعاریف ارائه شده ، شاید منظور از واژه ذات ، نام باشد. ما انسان ها موجودات زنده و غیر زنده را با زبان های مختلف نامگذاری میکنیم، اما از آنجاییکه این موجودات طبیعی ، تولیدات طبیعت می باشند، این احتمال وجود خواهد داشت که خود طبیعت هم با زبان خویش برای این تولیدات نام هایی را برگزیده باشد که برای ما انسان ها از آنجاییکه زبان طبیعت را یاد نگرفته ایم ، قابل دست رسی نباشد. به عنوان مثال اگر یک درخت خشک گردید و توسط انسان اره گردید و مورد سوخت قرار گرفت و از آن چیزی جزء خاکستر و دود باقی نماند، با این وجود ذات یا نام آن در خاطره طبیعت حفظ خواهد گردید.
همانطور که ما انسان ها تولیدات مصنوعی را نامگذاری میکنیم، شاید طبیعت هم مصنوعات خودرا نام گذاری کرده باشد و آن نام ها توسط انسان به ذات اشیاء و موجودات لقب یافته است. شاید نام ما ها هم در خاطر خداوند ثبت شده باشد و هرگاه که بخواهد ( البته در چهارچوب روابط علت و معلول ) با صدا زدن نام یا ذات ما مارا را به وجود احضار نماید. یکی از پیامبران قوم یهود یک روز در پیرامون پدیده مرگ به فکر ژرف فرو رفته بود تا اینکه به سان عارفان شاهد دریافت یک وحی درونی یا القاء باطنی میشود که به او گفته میشود : غمگین مباش که نام تو در کتاب نام ها جاودانه ثبت و ظبط گردیده است و بعد از مرگ ، من نام ترا دوباره در مکان و زمان خاص تو، صدا میزنم و تو دوباره در بر مادر شکل خواهی گرفت. گرچه نام ها را والدین به ما اعطاء نموده اند، احتمالا ماهیت و ذات و جوهر ما همین نام ها باشند.
همانطور که ما انسان ها تولیدات مصنوعی را نامگذاری میکنیم، شاید طبیعت هم مصنوعات خودرا نام گذاری کرده باشد و آن نام ها توسط انسان به ذات اشیاء و موجودات لقب یافته است. شاید نام ما ها هم در خاطر خداوند ثبت شده باشد و هرگاه که بخواهد ( البته در چهارچوب روابط علت و معلول ) با صدا زدن نام یا ذات ما مارا را به وجود احضار نماید. یکی از پیامبران قوم یهود یک روز در پیرامون پدیده مرگ به فکر ژرف فرو رفته بود تا اینکه به سان عارفان شاهد دریافت یک وحی درونی یا القاء باطنی میشود که به او گفته میشود : غمگین مباش که نام تو در کتاب نام ها جاودانه ثبت و ظبط گردیده است و بعد از مرگ ، من نام ترا دوباره در مکان و زمان خاص تو، صدا میزنم و تو دوباره در بر مادر شکل خواهی گرفت. گرچه نام ها را والدین به ما اعطاء نموده اند، احتمالا ماهیت و ذات و جوهر ما همین نام ها باشند.
برابر نهاد واژه <<ذات>> همان <<سرشت، گوهر و هستومند>> می باشد.
درون
جنم. . .
کلمات دیگر: