مترادف حس : ادراک، دریافت، درک، احساس، عاطفه، حساسیت
برابر پارسی : دریافت، اندریافت، سُهِش، سهش
حس
مترادف حس : ادراک، دریافت، درک، احساس، عاطفه، حساسیت
برابر پارسی : دریافت، اندریافت، سُهِش، سهش
فارسی به انگلیسی
Sense, feeling, go, energy
faculty, feeling, sensation, sense
فارسی به عربی
احساس , شعور
مترادف و متضاد
۱. ادراک، دریافت، درک
۲. احساس، عاطفه
۳. حساسیت
توانایی، نیرو، زور، انرژی، کارمایه، قوه فعلیه، حس
معنی، جهت، احساس، هوش، مفهوم، مفاد، مضمون، حس، شعور، حس تشخیص، حواس پنجگانه
احساس، حس
تاثیر، ظاهر، احساس، شور، حس
دلهره، حس، عقیده قبلی نسبت به چیزی، روشن بینی قبلی، احساس وقوع امری از پیش
ادراک، دریافت، درک
احساس، عاطفه
حساسیت
فرهنگ فارسی
حرکت وصوت مخفی که ازگذشتن چیزی، بگوش برسد، درک، ادراک، دریافت امری
۱ - ( مصدر ) دریافتن ادراک کردن . ۲ - ( اسم ) دریافت ادراک کردن . ۳ - ( اسم ) دریافت درک ادراک . ۴- قوتی است که بدان محسوسات ادراک میشود. ابتدا اشیائ توسط حواس ظاهره ادراک میشوند و عملیات فکری و عقلی بدنبال آن انجام میگردد . توضیح حس انعکاس ذهنی تاثر بدنی است دریافت . یا حس باصره . حسی که اشیائ را رویت میکنند و عضو آن چشم است حس بینایی بیننده . یا حس باطن ٠ هریک از قوای مدرک. باطنی مقابل حس ظاهر ٠ یا حس بساوایی ٠ یا حس بویایی ٠ یا حس بینایی ٠ یا حس چشایی ٠ یا حس ذایقه ٠ حسی که طعم اشیائ را درک میکند و عضو آن زبان است حس چشایی ٠ یا حس سامعه ٠ حسی که صوت اشیائ را درک میکند و عضو آن گوش است حس شنوایی ٠ یا حس شامه ٠ حسی که بوی اشیائ را درک میکند و عضو آن بینی است حس بویایی٠ یا حس شنوایی٠ یا حس لامسه ۱ ٠ - نزد قدما حسی مرکب از حواس مختلف است فشار خشونت و لینت گرما و سرما و غیره ۲ ٠ - نزد معاصران حسی است که ما را از تماس و فشار آگهی میدهد وعضو این حس را بطور مبهم پوست بدن میدانند ٠ یا حس مشترک٠ قوتی است مودع در مقدم دماغ و آن عبارت از قوت نفسانیه است که استعداد حصول آن در مقدم دماغ است و بلکه در روح مصبوب در آنست زیرا صور محسوسات ظاهری ابتدا همه بدان مانند جاسوسانند که اخبار نواحی را بوزیر ملک رسانند و بالجمله حس مشترک مجمع محصولات هم. حواس ظاهری و مخزن آنهاست ٠
جائی نزدیک الحسائ
۱ - ( مصدر ) دریافتن ادراک کردن . ۲ - ( اسم ) دریافت ادراک کردن . ۳ - ( اسم ) دریافت درک ادراک . ۴- قوتی است که بدان محسوسات ادراک میشود. ابتدا اشیائ توسط حواس ظاهره ادراک میشوند و عملیات فکری و عقلی بدنبال آن انجام میگردد . توضیح حس انعکاس ذهنی تاثر بدنی است دریافت . یا حس باصره . حسی که اشیائ را رویت میکنند و عضو آن چشم است حس بینایی بیننده . یا حس باطن ٠ هریک از قوای مدرک. باطنی مقابل حس ظاهر ٠ یا حس بساوایی ٠ یا حس بویایی ٠ یا حس بینایی ٠ یا حس چشایی ٠ یا حس ذایقه ٠ حسی که طعم اشیائ را درک میکند و عضو آن زبان است حس چشایی ٠ یا حس سامعه ٠ حسی که صوت اشیائ را درک میکند و عضو آن گوش است حس شنوایی ٠ یا حس شامه ٠ حسی که بوی اشیائ را درک میکند و عضو آن بینی است حس بویایی٠ یا حس شنوایی٠ یا حس لامسه ۱ ٠ - نزد قدما حسی مرکب از حواس مختلف است فشار خشونت و لینت گرما و سرما و غیره ۲ ٠ - نزد معاصران حسی است که ما را از تماس و فشار آگهی میدهد وعضو این حس را بطور مبهم پوست بدن میدانند ٠ یا حس مشترک٠ قوتی است مودع در مقدم دماغ و آن عبارت از قوت نفسانیه است که استعداد حصول آن در مقدم دماغ است و بلکه در روح مصبوب در آنست زیرا صور محسوسات ظاهری ابتدا همه بدان مانند جاسوسانند که اخبار نواحی را بوزیر ملک رسانند و بالجمله حس مشترک مجمع محصولات هم. حواس ظاهری و مخزن آنهاست ٠
جائی نزدیک الحسائ
فرهنگ معین
(حِ سّ ) [ ع . ] ۱ - (مص ل . ) دریافتن ، ادراک کردن . ۲ - (اِمص . ) دریافت ، ادراک .
لغت نامه دهخدا
حس . [ ح َ ] (اِخ ) جائی نزدیک الحساء. ابن مسکویه گوید: و وردالخبر بخروج ابی طاهر بنفسه یوم الاربعاء لثلاث عشرة لیلة بقیت من شهر رمضان فنزل فی الموضع المعروف بالحس و بینه و بین الحساء مسیرة یومین ... (تجارب الامم چ گراوری ج 2 ص 288).
حس . [ ح َ س س ] (ع صوت ) آخ ! اُخ ! اوخ ! اوف !کلمه ای است که در گاه ناگهان خلیدن خار به تن و سوختن به اخگر و جز آن بر زبان رانند، اظهار تالم را.
حس. [ ح َ س س ] ( ع مص ) حیله ای که حذاقت و جودت نظر و قدرت بر تصرف باشد. ( منتهی الارب ). حیله کردن. || ائت به من حسک و بسک ؛ ای من حیث شئت. ( منتهی الارب ). یقال جاء من حسه و بسه ؛ ای من حیث شاء. ( مهذب الاسماء ). || حس بخبر؛ یقین دانستن آن را و بی گمان شدن. || بخشودن بر. بخشودن. ( تاج المصادر بیهقی ). || حس بَرد کَلارا؛ سوختن سرما نبات را. اب انستاس کرملی این کلمه را از ریشه «ایس » در زبان انگلیسی و آلمانی شمرده است. ( نشوءاللغه ص 73 ). || حس شی ٔ؛ دریافتن حس و حرکت آن شی ٔ. || انداختن بر آتش تا بپزد؛ چنانکه گوشت را. || حس نار؛ گستردن آتش بر بالای کوماج و کباب و مانند آن تا پخته شود و آن است مثل مشهور: لولا الحس ما بالیت بالدس. || گوشت بر آتش افکندن. ( تاج المصادر بیهقی ). || به حیلة کشتن. بکشتن.( تاج المصادر بیهقی ). کشتن. ( مهذب الاسماء ) ( ترجمان عادل ). || از خانمان برکندن کسی را. از میخ برکندن. || ستور خاریدن به شانه ستورخار و افشاندن خاک از آن. بشانه کردن ستور. ( تاج المصادر بیهقی ). تیمار کردن. || کشتن سرما ملخ را. || آتش به چوبی گردانیدن. || حرکت. جنبش. حرکت کردن. || آواز نرم. گذشتن چیزی که در گوش خورد و بدیدن نیاید، آواز نرم کردن : پس سلام بداد [ ابن سماک ] که چراغ دیده بود و حس مردم شنیده ، روی بگردانید و گفت سلام علیکم. ( تاریخ بیهقی ص 524 ). وچون سنجاق و بابخونویین از دجله بگذشتند بغدادیان حس ایشان بیافتند پنداشتند پادشاه هلاکوست که به آن طرف گردید. ( جهانگشای جوینی ). || پس درد. و آن دردی است که بعد از ولادت طفل حادث شود زنان را. پس درد زچه. دردی که زنان را بعد از وضع حمل حادث شود.وجعی که نفسا را دست دهد پس از بار نهادن. درد از پس زه. دردی که زاهو را باشد پس از ولادت بچه. آواز و دردی که بعد از ولادت طفل حادث شود زنان را. ( اقرب الموارد ) ( کشاف اصطلاحات الفنون ). || سرما که گیاه را بسوزاند. برودت سخت که نبات را بسوزد. ( تاج المصادر بیهقی ). سرما که کشت و گیاه را بسوزد. ( مهذب الاسماء ). || یقین کردن به چیزی. || بخشیدن. مهربان شدن. بخشودن. ( زوزنی ). مهربان گشتن. ( زوزنی ). بخشودن. ( تاج المصادر بیهقی ). || تنگدلی نمودن بر کسی. || چیز: الحق الحس بالاس ؛ یعنی اذا جائک شی من ناحیة فافعل مثله.
حس. [ ح ِ س س ] ( ع اِ ) دریافت. دریافتن. تأثر. آگاه شدن. اندریاب. ( دهار ). درک. ادراک. بیافتن. و برخی آن را معرب هوش دانسته اند. یافتن. دریافتن به یکی از حواس خمسه ظاهرة. دانستن. دانش. آگاهی یافتن. ( ذخیره خوارزمشاهی ). و معنی آگاهی یافتن است و به تازی ادراک گویند و شعور نیز گویند. ( ذخیره خوارزمشاهی ). || قوه مدرکة .حساسة. قوه حساسة. تهانوی گوید: به کسر حاء و تشدید سین مهمله. عبارتست از قوه مدرکه نفسانیة. و حواس مجموع مشاعر پنجگانه است که باصره ، سامعه ، ذائقه ، شامه و لامسه میباشد. چنانکه در بحرالجواهر و منتخب اللغات ذکر کرده. و اینکه حواس را به همین پنج حس انحصار داده اند. برای آن است که علماء لغت غیر از این مشاعر پنجگانه حواس دیگری را نمیشناختند. همچنانکه متکلمان نیز پیروی لغویان را کرده اند. اما حواس پنجگانه باطنه که عبارتست از حس مشترک ، خیال ، وهم ، حافظه و متصرفه از مخترعات فلاسفه است. پس اگر کسی گوید که تعریف حس به قوه مدرکه بنابر مذهب فلاسفه تعریف جامعی نیست ، زیرا خیال و حافظه و متصرفه مدرکه نیستند، بلکه معین و کمک در ادراک میباشند. جواب گوئیم که مراد به مدرکه بودن بر مذهب فلاسفه ، قوه ای است که ادراک رابوجود آورد. خواه بالذات و بلاواسطه باشد و خواه بواسطه و کمک باشد. بدانکه حکما و متکلمان گفته اند که عقل بالضروره حکم به وجود حواس پنجگانه ظاهره کرده و انحصار آن به عدد پنج ، نه برای این است که بیش از آن جائز نیست ، زیرا ممکن است حس دیگری در بعضی از حیوانات باشد که ما بدان پی نبرده ایم. چنانکه کور مادرزاد از نیروی باصره بی اطلاع میباشد. سپس شکی نیست که هریک از حواس برای ادراک شی مخصوصی ساخته شده ، چنانکه سامعه برای ادراک اصوات ، ذائقه برای ادراک طعمها، شامه برای ادراک بویها، بنحوی که از هیچیک خصوصیات دیگری مقدور نیست ، بعمل آید. و در اینکه آیا ممکن است از یکی از این حواس پنجگانه عملی که از چهار حس دیگر به ظهور میرسد بروز کند یا خیر، مورد اختلاف است. حکما و معتزله بالاجماع به عدم جواز این امر رأی داده اند. ولی اهل سنت به جواز آن قائل شده و گفته اند این امر مربوط به اسرار خلقت میباشد و حواس را تأثیری در نفی یا اثبات آن نیست. چه محال بنظر نیاید که آفریدگار برای باصرة ادراک اصوات بیافریند، ولکن بالاجماع اتفاق کرده اند که این امر بالفعل جائز نیست. پس اگر گفته شود که ذائقه ، حرارت و شیرینی هر دو را باهم ادراک میکند جواب گوئیم ادراک حلاوت با نیروی ذائقه وادراک حرارت با نیروی لامسه است که اولی نیرویش در دهان و دومی نیرویش در زبان است... و اما حواس باطنه ،حکما گفته اند مفهومات یا کلی هستند و یا جزئی ، و جزئی یا از جنس صورت است. و آن چیزیست که به یکی از حواس پنجگانه ظاهر احساس شود، و یا از جنس معانی است و آن امور جزئیه ای است که از صور محسوسه انتزاع شده است. برای هریک از این اقسام سه گانه ، مدرک و حافظی باشد. پس مدرک کلی و آنچه در حکم کلی است از جزئیات مجرد از عوارض مادی عقل است و حافظ آن مبداء فیاض باشد. و مدرک صور، حس مشترک است و حافظ آن خیال باشد. ومدرک معانی ، وهم است و حافظ آن ذاکره باشد. و ناگزیر باید نیروی دیگری در وجود آدمی باشد که متصرفه باشد و متفکره و متخیله نیز نامیده میشود. و یا این امور هفتگانه ادراک اشیاء به رشته نظم و ترتیب درآید. این بود اجمال آنچه در باب حواس باید بیان شود....
حس. [ ح ِ س س ] ( ع اِ ) دریافت. دریافتن. تأثر. آگاه شدن. اندریاب. ( دهار ). درک. ادراک. بیافتن. و برخی آن را معرب هوش دانسته اند. یافتن. دریافتن به یکی از حواس خمسه ظاهرة. دانستن. دانش. آگاهی یافتن. ( ذخیره خوارزمشاهی ). و معنی آگاهی یافتن است و به تازی ادراک گویند و شعور نیز گویند. ( ذخیره خوارزمشاهی ). || قوه مدرکة .حساسة. قوه حساسة. تهانوی گوید: به کسر حاء و تشدید سین مهمله. عبارتست از قوه مدرکه نفسانیة. و حواس مجموع مشاعر پنجگانه است که باصره ، سامعه ، ذائقه ، شامه و لامسه میباشد. چنانکه در بحرالجواهر و منتخب اللغات ذکر کرده. و اینکه حواس را به همین پنج حس انحصار داده اند. برای آن است که علماء لغت غیر از این مشاعر پنجگانه حواس دیگری را نمیشناختند. همچنانکه متکلمان نیز پیروی لغویان را کرده اند. اما حواس پنجگانه باطنه که عبارتست از حس مشترک ، خیال ، وهم ، حافظه و متصرفه از مخترعات فلاسفه است. پس اگر کسی گوید که تعریف حس به قوه مدرکه بنابر مذهب فلاسفه تعریف جامعی نیست ، زیرا خیال و حافظه و متصرفه مدرکه نیستند، بلکه معین و کمک در ادراک میباشند. جواب گوئیم که مراد به مدرکه بودن بر مذهب فلاسفه ، قوه ای است که ادراک رابوجود آورد. خواه بالذات و بلاواسطه باشد و خواه بواسطه و کمک باشد. بدانکه حکما و متکلمان گفته اند که عقل بالضروره حکم به وجود حواس پنجگانه ظاهره کرده و انحصار آن به عدد پنج ، نه برای این است که بیش از آن جائز نیست ، زیرا ممکن است حس دیگری در بعضی از حیوانات باشد که ما بدان پی نبرده ایم. چنانکه کور مادرزاد از نیروی باصره بی اطلاع میباشد. سپس شکی نیست که هریک از حواس برای ادراک شی مخصوصی ساخته شده ، چنانکه سامعه برای ادراک اصوات ، ذائقه برای ادراک طعمها، شامه برای ادراک بویها، بنحوی که از هیچیک خصوصیات دیگری مقدور نیست ، بعمل آید. و در اینکه آیا ممکن است از یکی از این حواس پنجگانه عملی که از چهار حس دیگر به ظهور میرسد بروز کند یا خیر، مورد اختلاف است. حکما و معتزله بالاجماع به عدم جواز این امر رأی داده اند. ولی اهل سنت به جواز آن قائل شده و گفته اند این امر مربوط به اسرار خلقت میباشد و حواس را تأثیری در نفی یا اثبات آن نیست. چه محال بنظر نیاید که آفریدگار برای باصرة ادراک اصوات بیافریند، ولکن بالاجماع اتفاق کرده اند که این امر بالفعل جائز نیست. پس اگر گفته شود که ذائقه ، حرارت و شیرینی هر دو را باهم ادراک میکند جواب گوئیم ادراک حلاوت با نیروی ذائقه وادراک حرارت با نیروی لامسه است که اولی نیرویش در دهان و دومی نیرویش در زبان است... و اما حواس باطنه ،حکما گفته اند مفهومات یا کلی هستند و یا جزئی ، و جزئی یا از جنس صورت است. و آن چیزیست که به یکی از حواس پنجگانه ظاهر احساس شود، و یا از جنس معانی است و آن امور جزئیه ای است که از صور محسوسه انتزاع شده است. برای هریک از این اقسام سه گانه ، مدرک و حافظی باشد. پس مدرک کلی و آنچه در حکم کلی است از جزئیات مجرد از عوارض مادی عقل است و حافظ آن مبداء فیاض باشد. و مدرک صور، حس مشترک است و حافظ آن خیال باشد. ومدرک معانی ، وهم است و حافظ آن ذاکره باشد. و ناگزیر باید نیروی دیگری در وجود آدمی باشد که متصرفه باشد و متفکره و متخیله نیز نامیده میشود. و یا این امور هفتگانه ادراک اشیاء به رشته نظم و ترتیب درآید. این بود اجمال آنچه در باب حواس باید بیان شود....
حس . [ ح َ س س ] (ع مص ) حیله ای که حذاقت و جودت نظر و قدرت بر تصرف باشد. (منتهی الارب ). حیله کردن . || ائت به من حسک و بسک ؛ ای من حیث شئت . (منتهی الارب ). یقال جاء من حسه و بسه ؛ ای من حیث شاء. (مهذب الاسماء). || حس بخبر؛ یقین دانستن آن را و بی گمان شدن . || بخشودن بر. بخشودن . (تاج المصادر بیهقی ). || حس بَرد کَلارا؛ سوختن سرما نبات را. اب انستاس کرملی این کلمه را از ریشه ٔ «ایس » در زبان انگلیسی و آلمانی شمرده است . (نشوءاللغه ص 73). || حس شی ٔ؛ دریافتن حس و حرکت آن شی ٔ. || انداختن بر آتش تا بپزد؛ چنانکه گوشت را. || حس نار؛ گستردن آتش بر بالای کوماج و کباب و مانند آن تا پخته شود و آن است مثل مشهور: لولا الحس ما بالیت بالدس . || گوشت بر آتش افکندن . (تاج المصادر بیهقی ). || به حیلة کشتن . بکشتن .(تاج المصادر بیهقی ). کشتن . (مهذب الاسماء) (ترجمان عادل ). || از خانمان برکندن کسی را. از میخ برکندن . || ستور خاریدن به شانه ٔ ستورخار و افشاندن خاک از آن . بشانه کردن ستور. (تاج المصادر بیهقی ). تیمار کردن . || کشتن سرما ملخ را. || آتش به چوبی گردانیدن . || حرکت . جنبش . حرکت کردن . || آواز نرم . گذشتن چیزی که در گوش خورد و بدیدن نیاید، آواز نرم کردن : پس سلام بداد [ ابن سماک ] که چراغ دیده بود و حس مردم شنیده ، روی بگردانید و گفت سلام علیکم . (تاریخ بیهقی ص 524). وچون سنجاق و بابخونویین از دجله بگذشتند بغدادیان حس ایشان بیافتند پنداشتند پادشاه هلاکوست که به آن طرف گردید. (جهانگشای جوینی ). || پس درد. و آن دردی است که بعد از ولادت طفل حادث شود زنان را. پس درد زچه . دردی که زنان را بعد از وضع حمل حادث شود.وجعی که نفسا را دست دهد پس از بار نهادن . درد از پس زه . دردی که زاهو را باشد پس از ولادت بچه . آواز و دردی که بعد از ولادت طفل حادث شود زنان را. (اقرب الموارد) (کشاف اصطلاحات الفنون ). || سرما که گیاه را بسوزاند. برودت سخت که نبات را بسوزد. (تاج المصادر بیهقی ). سرما که کشت و گیاه را بسوزد. (مهذب الاسماء). || یقین کردن به چیزی . || بخشیدن . مهربان شدن . بخشودن . (زوزنی ). مهربان گشتن . (زوزنی ). بخشودن . (تاج المصادر بیهقی ). || تنگدلی نمودن بر کسی . || چیز: الحق الحس بالاس ؛ یعنی اذا جائک شی ٔ من ناحیة فافعل مثله .
حس . [ ح ِ س س ] (ع اِ) دریافت . دریافتن . تأثر. آگاه شدن . اندریاب . (دهار). درک . ادراک . بیافتن . و برخی آن را معرب هوش دانسته اند. یافتن . دریافتن به یکی از حواس ّ خمسه ٔ ظاهرة. دانستن . دانش . آگاهی یافتن . (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ). و معنی آگاهی یافتن است و به تازی ادراک گویند و شعور نیز گویند. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ). || قوه ٔ مدرکة .حساسة. قوه ٔ حساسة. تهانوی گوید: به کسر حاء و تشدید سین مهمله . عبارتست از قوه ٔ مدرکه ٔ نفسانیة. و حواس مجموع مشاعر پنجگانه است که باصره ، سامعه ، ذائقه ، شامه و لامسه میباشد. چنانکه در بحرالجواهر و منتخب اللغات ذکر کرده . و اینکه حواس را به همین پنج حس انحصار داده اند. برای آن است که علماء لغت غیر از این مشاعر پنجگانه حواس دیگری را نمیشناختند. همچنانکه متکلمان نیز پیروی لغویان را کرده اند. اما حواس پنجگانه باطنه که عبارتست از حس مشترک ، خیال ، وهم ، حافظه و متصرفه از مخترعات فلاسفه است . پس اگر کسی گوید که تعریف حس به قوه ٔ مدرکه بنابر مذهب فلاسفه تعریف جامعی نیست ، زیرا خیال و حافظه و متصرفه مدرکه نیستند، بلکه معین و کمک در ادراک میباشند. جواب گوئیم که مراد به مدرکه بودن بر مذهب فلاسفه ، قوه ای است که ادراک رابوجود آورد. خواه بالذات و بلاواسطه باشد و خواه بواسطه و کمک باشد. بدانکه حکما و متکلمان گفته اند که عقل بالضروره حکم به وجود حواس پنجگانه ظاهره کرده و انحصار آن به عدد پنج ، نه برای این است که بیش از آن جائز نیست ، زیرا ممکن است حس دیگری در بعضی از حیوانات باشد که ما بدان پی نبرده ایم . چنانکه کور مادرزاد از نیروی باصره بی اطلاع میباشد. سپس شکی نیست که هریک از حواس برای ادراک شی ٔ مخصوصی ساخته شده ، چنانکه سامعه برای ادراک اصوات ، ذائقه برای ادراک طعمها، شامه برای ادراک بویها، بنحوی که از هیچیک خصوصیات دیگری مقدور نیست ، بعمل آید. و در اینکه آیا ممکن است از یکی از این حواس پنجگانه ٔ عملی که از چهار حس دیگر به ظهور میرسد بروز کند یا خیر، مورد اختلاف است . حکما و معتزله بالاجماع به عدم جواز این امر رأی داده اند. ولی اهل سنت به جواز آن قائل شده و گفته اند این امر مربوط به اسرار خلقت میباشد و حواس را تأثیری در نفی یا اثبات آن نیست . چه محال بنظر نیاید که آفریدگار برای باصرة ادراک اصوات بیافریند، ولکن بالاجماع اتفاق کرده اند که این امر بالفعل جائز نیست . پس اگر گفته شود که ذائقه ، حرارت و شیرینی هر دو را باهم ادراک میکند جواب گوئیم ادراک حلاوت با نیروی ذائقه وادراک حرارت با نیروی لامسه است که اولی نیرویش در دهان و دومی نیرویش در زبان است ... و اما حواس باطنه ،حکما گفته اند مفهومات یا کلی هستند و یا جزئی ، و جزئی یا از جنس صورت است . و آن چیزیست که به یکی از حواس پنجگانه ٔ ظاهر احساس شود، و یا از جنس معانی است و آن امور جزئیه ای است که از صور محسوسه انتزاع شده است . برای هریک از این اقسام سه گانه ، مدرک و حافظی باشد. پس مدرک کلی و آنچه در حکم کلی است از جزئیات مجرد از عوارض مادی عقل است و حافظ آن مبداء فیاض باشد. و مدرک صور، حس مشترک است و حافظ آن خیال باشد. ومدرک معانی ، وهم است و حافظ آن ذاکره باشد. و ناگزیر باید نیروی دیگری در وجود آدمی باشد که متصرفه باشد و متفکره و متخیله نیز نامیده میشود. و یا این امور هفتگانه ادراک اشیاء به رشته ٔ نظم و ترتیب درآید. این بود اجمال آنچه در باب حواس باید بیان شود....
اما وجود حواس باطنه را برخی از فلاسفه اثبات کرده اند. و مسلمانان آن را منکر میباشند. و توضیح آن بنابر آنچه مولوی عبدالحکیم در حاشیه ٔ خیالی در ضمن بیان اسباب علم بیان کرده آن است که محققین اتفاق کرده اند که مدرک کلیات و جزئیات نفس ناطقه است و نسبت ادراک به قوای مدرکه مانند نسبت قطع و بریدن است بسوی دشنه ، و در اینکه آیا صور جزئیات مادی در نفس ناطقه ارتسام مییابد یا در آلات نفس ناطقه ؟ جماعتی گویند: نفس صور کلیات را در خود و صور جزئیات مادی را در آلات خود مترسم میسازد، بنابر اینکه نفس بسیط و مجرد است ،و اتصاف آن بصور جزئی منافی بساطت آن خواهد بود، پس ادراک نفس مر آن صور را به اعتبار ارتسام صور در آلات نفس ناطقه باشد، و در اینجا تصور نرود که دو ارتسام است ؛ یکی ارتسام بالذات در آلات و دیگری ارتسام بواسطه در نفس . و گروهی دیگر بسوی آن رفته اند که همه ٔ صور کلی و جزئی در نفس ارتسام مییابد. زیرا نفس مدرک اشیاء میباشد. جز اینکه ادراک نفس مر جزئیات مادی رابواسطه است نه باصالت . و این امر منافی ارتسام صور در نفس ناطقه نخواهد بود و حواس پنجگانه واسطه ٔ آن است تا چشم باز نشود. ادراک بینائی جزئیات صورت نبندد، و صور در آن ارتسام پیدا نکند. و همین که دیدگان باز گردیدند، صور اشیا در آن نقش بندد پس دسته ٔ نخستین حواس باطنی را پذیرفته اند و دسته ٔ دوم آنرا نفی کرده اند... حواس خمسه به حیوان اختصاص دارد و در غیرحیوان از نبات و معادن یافت نشود. و نیز لامسه جمیع حیوانات را شامل است و بقاء آن نیرو بسته به اعتدال مزاج حیوان باشد از این رو باید از کیفیاتی که موجب تباهی نیروی لامسه باشد احتراز واجب شمرد، و از این جهت باشد که نیروی لامسه در جمیع اعضاء بدن آدمی پراکنده است ، و نیز به این جهت است که ملموسات را نخستین محسوسات نام نهاده اند، و اما سایر حواس را این خصوصیات نباشد و چه بسا حیوانی که فاقد حواس پنجگانه جز لامسه باشد مانند کرمهائی قرمزرنگ که موقع باران از زیر زمین بیرون آیند. (کشاف اصطلاحات الفنون ).
دکتر سیاسی می آورد: بدن انسان همواره در معرض تحریک و تنبیه عوامل خارجی مانند ارتعاشات هوا، امواج اتر و برخورد و فشار دیگر چیزها قرار داشته همواره از آنها بیش و کم متأثر میباشد. این تأثر بدنی در روان انعکاسی پیدا میکند که احساس نام دارد. مثلاً ارتعاشات هوا به گوش رسیده متأثرش میکند و در نتیجه احساس صوت حاصل میشود یا ذراتی بسیار ریز به بینی برخورد کرده احساس دست میدهد، و همچنین ... بنابراین هر احساسی دارای دو مقدمه است ، یکی تحریک خارجی و دیگر تأثر عضوی . چنانکه در مورد صوت ارتعاشهای هوا تحریک خارجی و جنبشی که گوش را دست داده است ، تأثر عضوی میباشد و در مورد بو، رسیدن ذرات ریز، تحریک خارجی است ، و تغییری که در بینی روی داده تأثر عضوی است . و پس از حصول این دو مقدمه در مغز انعکاسی (که چگونگیش نامعلوم است ) پیدا میشود که احساس نام دارد. پس احساس بجز تحریک خارجی و تأثر عضوی است ، بلکه انعکاس ذهنی تأثری است که یکی از اعضای بدن را عارض شده ، و از اینرو درست نیست گفته شود: «اعصاب و پی ها احساسات را بمغز منتقل میکنند» یا اینکه : «مغز احساسات را ضبط مینماید» و مانند آن . زیرا آنچه بواسطه ٔ پی ها انتقال مییابد و در مغز ضبط و نگاهداری میشود، تأثرات عضوی یعنی تغییرات بدنی و مادی هستند نه خود احساس . هر عضوی از بدن که تأثر آن موجب احساس مخصوصی بشود اندام آن حس به شمار میرود. از زمانی بس قدیم تا چندی پیش حکماء تنها پنج عضو را دارای این خاصیت میدانستند و از این رو به پنج گونه احساس قائل بودند، و آنها را به پنج حس بینائی و شنوائی و بساوائی و چشائی و بویائی نسبت میدادند و بهمین جهت در بسیاری اززبانها حواس ظاهره را حواس پنجگانه خوانده اند، در صورتی که این بیان درست نیست زیرا که شماره ٔ حواس ظاهره خیلی بیش از پنج حس است و حقیقت این نکته پس از پژوهشهای تازه ، هم از لحاظ کالبدشناسی مسلم گردیده و هم از لحاظ روانشناسی . الف : کالبدشناسی آشکار ساخته است که آنچه تاکنون حس لامسه خوانده میشد در واقع عبارت از چندین حس مختلف است که هرکدام در پوست بدن دارای عضوی خاص میباشد و آنچه منحصراً عضو حس سامعه بشمار میرفت یعنی گوش ، مشتمل بر دو اندام متفاوت است که یکی واسطه ٔ احساس صوت میباشد و دیگری «مجاری نیم دایره ٔ گوش داخلی » که حس تعادل و توازن را به ما میدهد.ب : از لحاظ روانشناسی هم واضح است که دو احساس نامبرده از یکدیگر متمایز هستند زیرا برای شعور ما حس گرمی مثلاً با حس فشار و تماس به همان اندازه فرق دارد که یک احساس بصری از یک احساس سمعی دور میباشد. با رعایت این مقدمه میتوان حواس ظاهر را ده گونه دانست و آنها را به قرار زیر شماره نمود: 1- احساسات بصری یاحس بینائی . 2- احساسات سمعی یا حس شنوائی . 3- احساسات لمسی یا حس بساوائی . 4- احساسات سردی و گرمی یا حس گرما و سرما. 5- احساسات المی یا حس رنج جسمانی . 6- احساسات وضعی و عضلانی یا حس جنبش . 7- احساسات تعادلی یا حس تعادل و جهت یابی . 8- احساسات ذوقی یا حس چشائی . 9- احساسات شمی یا حس بویائی . 10- احساسات داخلی یا حس درونی . البته نباید این شماره و تقسیم را قطعی پنداشت زیرا همچنان که استقلال بعضی از حواس ده گانه ٔ بالا را به تازگی پی برده و مدتها از این نکته غافل بوده ایم شاید توسعه ٔ علوم بعدها در این زمینه حقایق دیگری مکشوف بدارد و تجدیدنظر را در تقسیم فوق ایجاب کند. (روانشناسی پرورشی دکتر سیاسی صص 38-40). || قوه ٔ مدرکه ٔ ظاهر، در برابر عقل :
هرگونه پیش عقل رهی کرد حس را
او بی گمان ز دین و ز دانش جدا شده است .
باز نور نور دل نور خداست
کو ز نور عقل و حس پاک و جداست .
|| و گاه کلمه ٔ حس را در اشعار فارسی در مقابل وهم که خود نیز یکی از پنج حس باطنی است بکار برده اند :
خدای مبدع هرچ آن ترا به وهم و به حس
محاط و مدرک و معلوم و مبصر است و مشار.
|| قوه ٔ لامسه . گاه از کلمه ٔ حس فقط یکی از پنج حس را که حس لامسه است خواهند: بی حس کردن عضو بدن برای انجام عملیات جراحی ؛ یعنی قوه ٔ لمس را از کار انداختن تا در حین عمل احساس درد نکند. و در آن موارد غالباًبی تشدید بکار رود :
سمع و بصر و ذوق و شم و حس که بدو یافت
جوینده ز نایافتن خیر امان را.
در هزاران لقمه یک خاشاک خرد
چون درآمد حس زنده پی ببرد
صحت این حس بجوئید از طبیب
صحت آن حس بجوئید از حبیب .
|| قوه ٔ مدرکه ٔ باطنی . حس مشترک . بنطاسیا . در این معنی نیز گاه با سین مشدد و گاه بی تشدید بکار رفته است :
گوش جان و چشم جان جز این حس است
گوش عقل و گوش حس آن مفلس است .
پس محل وحی گردد گوش جان
وحی چبودگفتن از حس نهان .
- اهل حس ؛ فلاسفه ای که حس را منشاء علم بشر میدانند. حسیون . حسیان . مقابل عقلیون . اهل ظاهر. رجوع به حسیان شود. عرفای اشراقی مشرب ، فلاسفه ٔ مشائی مسلک را اهل حس میخوانند :
علمهای اهل حس شود پوزبند
تا نگیرد شیر از آن علم بلند.
- بی حس کردن ؛ لمس کردن ، با وسائل علمی عضوی را از احساس درد بازداشتن :
بی حس و بی گوش و بی فکرت شوید
تا خطاب ارجعی را بشنوید.
- پنج حس ؛ حواس خمس (شنوائی ، بینائی ، بویائی ، چشائی ، بساوائی ).
گفتم که چیست ناطقه را پنج حس او
گفتا مرا دو ذهن و ذکا فطنت و نظر.
محسوس بود هرچه در این پنج حس آید
محسوس جز این را دان معقول جز آن را.
یگانه ٔ دو سرا و سه بعد و چار ارکان
اسیر پنج حس و شش جهات و هفت اختر.
نشاط من همه زی آشیان نه فلک است
اگرچه در قفس پنج حس گرفتارم .
- حس باصره ؛ رجوع به همین ماده شود. حس باطن .
- حس بویائی ؛ رجوع به ماده ٔ «حس شامه » شود.
- حس ذائقه ؛ رجوع به همین ماده شود.
- حس سامعه ؛رجوع به همین ماده شود.
- حس کردن ؛ رجوع به همین ماده شود.
- حس مشترک ؛ رجوع به همین ماده شود.
- حس مورچه ای ؛ رجوع به ماده ٔ «حس نملی » شود.
- حس نملی . رجوع به همین ماده شود.
اما وجود حواس باطنه را برخی از فلاسفه اثبات کرده اند. و مسلمانان آن را منکر میباشند. و توضیح آن بنابر آنچه مولوی عبدالحکیم در حاشیه ٔ خیالی در ضمن بیان اسباب علم بیان کرده آن است که محققین اتفاق کرده اند که مدرک کلیات و جزئیات نفس ناطقه است و نسبت ادراک به قوای مدرکه مانند نسبت قطع و بریدن است بسوی دشنه ، و در اینکه آیا صور جزئیات مادی در نفس ناطقه ارتسام مییابد یا در آلات نفس ناطقه ؟ جماعتی گویند: نفس صور کلیات را در خود و صور جزئیات مادی را در آلات خود مترسم میسازد، بنابر اینکه نفس بسیط و مجرد است ،و اتصاف آن بصور جزئی منافی بساطت آن خواهد بود، پس ادراک نفس مر آن صور را به اعتبار ارتسام صور در آلات نفس ناطقه باشد، و در اینجا تصور نرود که دو ارتسام است ؛ یکی ارتسام بالذات در آلات و دیگری ارتسام بواسطه در نفس . و گروهی دیگر بسوی آن رفته اند که همه ٔ صور کلی و جزئی در نفس ارتسام مییابد. زیرا نفس مدرک اشیاء میباشد. جز اینکه ادراک نفس مر جزئیات مادی رابواسطه است نه باصالت . و این امر منافی ارتسام صور در نفس ناطقه نخواهد بود و حواس پنجگانه واسطه ٔ آن است تا چشم باز نشود. ادراک بینائی جزئیات صورت نبندد، و صور در آن ارتسام پیدا نکند. و همین که دیدگان باز گردیدند، صور اشیا در آن نقش بندد پس دسته ٔ نخستین حواس باطنی را پذیرفته اند و دسته ٔ دوم آنرا نفی کرده اند... حواس خمسه به حیوان اختصاص دارد و در غیرحیوان از نبات و معادن یافت نشود. و نیز لامسه جمیع حیوانات را شامل است و بقاء آن نیرو بسته به اعتدال مزاج حیوان باشد از این رو باید از کیفیاتی که موجب تباهی نیروی لامسه باشد احتراز واجب شمرد، و از این جهت باشد که نیروی لامسه در جمیع اعضاء بدن آدمی پراکنده است ، و نیز به این جهت است که ملموسات را نخستین محسوسات نام نهاده اند، و اما سایر حواس را این خصوصیات نباشد و چه بسا حیوانی که فاقد حواس پنجگانه جز لامسه باشد مانند کرمهائی قرمزرنگ که موقع باران از زیر زمین بیرون آیند. (کشاف اصطلاحات الفنون ).
دکتر سیاسی می آورد: بدن انسان همواره در معرض تحریک و تنبیه عوامل خارجی مانند ارتعاشات هوا، امواج اتر و برخورد و فشار دیگر چیزها قرار داشته همواره از آنها بیش و کم متأثر میباشد. این تأثر بدنی در روان انعکاسی پیدا میکند که احساس نام دارد. مثلاً ارتعاشات هوا به گوش رسیده متأثرش میکند و در نتیجه احساس صوت حاصل میشود یا ذراتی بسیار ریز به بینی برخورد کرده احساس دست میدهد، و همچنین ... بنابراین هر احساسی دارای دو مقدمه است ، یکی تحریک خارجی و دیگر تأثر عضوی . چنانکه در مورد صوت ارتعاشهای هوا تحریک خارجی و جنبشی که گوش را دست داده است ، تأثر عضوی میباشد و در مورد بو، رسیدن ذرات ریز، تحریک خارجی است ، و تغییری که در بینی روی داده تأثر عضوی است . و پس از حصول این دو مقدمه در مغز انعکاسی (که چگونگیش نامعلوم است ) پیدا میشود که احساس نام دارد. پس احساس بجز تحریک خارجی و تأثر عضوی است ، بلکه انعکاس ذهنی تأثری است که یکی از اعضای بدن را عارض شده ، و از اینرو درست نیست گفته شود: «اعصاب و پی ها احساسات را بمغز منتقل میکنند» یا اینکه : «مغز احساسات را ضبط مینماید» و مانند آن . زیرا آنچه بواسطه ٔ پی ها انتقال مییابد و در مغز ضبط و نگاهداری میشود، تأثرات عضوی یعنی تغییرات بدنی و مادی هستند نه خود احساس . هر عضوی از بدن که تأثر آن موجب احساس مخصوصی بشود اندام آن حس به شمار میرود. از زمانی بس قدیم تا چندی پیش حکماء تنها پنج عضو را دارای این خاصیت میدانستند و از این رو به پنج گونه احساس قائل بودند، و آنها را به پنج حس بینائی و شنوائی و بساوائی و چشائی و بویائی نسبت میدادند و بهمین جهت در بسیاری اززبانها حواس ظاهره را حواس پنجگانه خوانده اند، در صورتی که این بیان درست نیست زیرا که شماره ٔ حواس ظاهره خیلی بیش از پنج حس است و حقیقت این نکته پس از پژوهشهای تازه ، هم از لحاظ کالبدشناسی مسلم گردیده و هم از لحاظ روانشناسی . الف : کالبدشناسی آشکار ساخته است که آنچه تاکنون حس لامسه خوانده میشد در واقع عبارت از چندین حس مختلف است که هرکدام در پوست بدن دارای عضوی خاص میباشد و آنچه منحصراً عضو حس سامعه بشمار میرفت یعنی گوش ، مشتمل بر دو اندام متفاوت است که یکی واسطه ٔ احساس صوت میباشد و دیگری «مجاری نیم دایره ٔ گوش داخلی » که حس تعادل و توازن را به ما میدهد.ب : از لحاظ روانشناسی هم واضح است که دو احساس نامبرده از یکدیگر متمایز هستند زیرا برای شعور ما حس گرمی مثلاً با حس فشار و تماس به همان اندازه فرق دارد که یک احساس بصری از یک احساس سمعی دور میباشد. با رعایت این مقدمه میتوان حواس ظاهر را ده گونه دانست و آنها را به قرار زیر شماره نمود: 1- احساسات بصری یاحس بینائی . 2- احساسات سمعی یا حس شنوائی . 3- احساسات لمسی یا حس بساوائی . 4- احساسات سردی و گرمی یا حس گرما و سرما. 5- احساسات المی یا حس رنج جسمانی . 6- احساسات وضعی و عضلانی یا حس جنبش . 7- احساسات تعادلی یا حس تعادل و جهت یابی . 8- احساسات ذوقی یا حس چشائی . 9- احساسات شمی یا حس بویائی . 10- احساسات داخلی یا حس درونی . البته نباید این شماره و تقسیم را قطعی پنداشت زیرا همچنان که استقلال بعضی از حواس ده گانه ٔ بالا را به تازگی پی برده و مدتها از این نکته غافل بوده ایم شاید توسعه ٔ علوم بعدها در این زمینه حقایق دیگری مکشوف بدارد و تجدیدنظر را در تقسیم فوق ایجاب کند. (روانشناسی پرورشی دکتر سیاسی صص 38-40). || قوه ٔ مدرکه ٔ ظاهر، در برابر عقل :
هرگونه پیش عقل رهی کرد حس را
او بی گمان ز دین و ز دانش جدا شده است .
ناصرخسرو.
باز نور نور دل نور خداست
کو ز نور عقل و حس پاک و جداست .
مولوی .
|| و گاه کلمه ٔ حس را در اشعار فارسی در مقابل وهم که خود نیز یکی از پنج حس باطنی است بکار برده اند :
خدای مبدع هرچ آن ترا به وهم و به حس
محاط و مدرک و معلوم و مبصر است و مشار.
ناصرخسرو.
|| قوه ٔ لامسه . گاه از کلمه ٔ حس فقط یکی از پنج حس را که حس لامسه است خواهند: بی حس کردن عضو بدن برای انجام عملیات جراحی ؛ یعنی قوه ٔ لمس را از کار انداختن تا در حین عمل احساس درد نکند. و در آن موارد غالباًبی تشدید بکار رود :
سمع و بصر و ذوق و شم و حس که بدو یافت
جوینده ز نایافتن خیر امان را.
ناصرخسرو.
در هزاران لقمه یک خاشاک خرد
چون درآمد حس زنده پی ببرد
صحت این حس بجوئید از طبیب
صحت آن حس بجوئید از حبیب .
مولوی .
|| قوه ٔ مدرکه ٔ باطنی . حس مشترک . بنطاسیا . در این معنی نیز گاه با سین مشدد و گاه بی تشدید بکار رفته است :
گوش جان و چشم جان جز این حس است
گوش عقل و گوش حس آن مفلس است .
مولوی .
پس محل وحی گردد گوش جان
وحی چبودگفتن از حس نهان .
مولوی .
- اهل حس ؛ فلاسفه ای که حس را منشاء علم بشر میدانند. حسیون . حسیان . مقابل عقلیون . اهل ظاهر. رجوع به حسیان شود. عرفای اشراقی مشرب ، فلاسفه ٔ مشائی مسلک را اهل حس میخوانند :
علمهای اهل حس شود پوزبند
تا نگیرد شیر از آن علم بلند.
مولوی .
- بی حس کردن ؛ لمس کردن ، با وسائل علمی عضوی را از احساس درد بازداشتن :
بی حس و بی گوش و بی فکرت شوید
تا خطاب ارجعی را بشنوید.
مولوی .
- پنج حس ؛ حواس خمس (شنوائی ، بینائی ، بویائی ، چشائی ، بساوائی ).
گفتم که چیست ناطقه را پنج حس او
گفتا مرا دو ذهن و ذکا فطنت و نظر.
ناصرخسرو.
محسوس بود هرچه در این پنج حس آید
محسوس جز این را دان معقول جز آن را.
ناصرخسرو (دیوان ص 26).
یگانه ٔ دو سرا و سه بعد و چار ارکان
اسیر پنج حس و شش جهات و هفت اختر.
خاقانی .
نشاط من همه زی آشیان نه فلک است
اگرچه در قفس پنج حس گرفتارم .
خاقانی .
- حس باصره ؛ رجوع به همین ماده شود. حس باطن .
- حس بویائی ؛ رجوع به ماده ٔ «حس شامه » شود.
- حس ذائقه ؛ رجوع به همین ماده شود.
- حس سامعه ؛رجوع به همین ماده شود.
- حس کردن ؛ رجوع به همین ماده شود.
- حس مشترک ؛ رجوع به همین ماده شود.
- حس مورچه ای ؛ رجوع به ماده ٔ «حس نملی » شود.
- حس نملی . رجوع به همین ماده شود.
فرهنگ عمید
صدای آهسته.
درک، ادراک، دریافت امری.
درک، ادراک، دریافت امری.
صدای آهسته.
درک؛ ادراک؛ دریافت امری.
دانشنامه عمومی
حس گنجایش فیزیولوژیک یک موجود زنده برای ادراک است. مطالعه احساس در حیطه های گوناگون علمی، چون عصب شناسی، روان شناسی شناختی، علوم شناختی یا فلسفه ادراک می گنجد، اما جنبه زیستی آن در دستگاه حسی تعریف می شود. حواس برای بقای انسان ضروری اند و ما را قادر می کند تا به وجود محرک ها پی ببریم و با تنظیم مداوم شرایط بدن در پاسخ به تغییرات محیطی نظم و هماهنگی بدن حفظ شود.
سایت حس
English Wikipedia
Medicine and the Five Senses By William F. Bynum , Cambridge University Press 1993
حس ششم چیست --ویکی-ورسیتی
تعریف حس درد -- ویکی پدیای انگلیسی
بر اساس تعریف سنتی که ریشهٔ آن به ارسطو برمی گردد، در انسان، پنج حس وجود دارد: بینایی، شنوایی، بویایی، چشایی، و لامسه. به این پنج حس «حواس پنجگانه» می گویند. اما بر اساس تعاریف نوین، در انسان حواس دیگری هم وجود دارد، مثل حس حفظ تعادل، حس درد، ادراک زمان، ادراک دما، و حس ضعیف جهت یابی (هر چند این حس در حیوانات مثل پرندگان یا حشرات قوی تر از انسان است و بر اساس درک میدان مغناطیسی عمل می کند. حس بویایی نیز نمونهٔ دیگری از حواسی است که در انسان ضعیف تر از بسیاری دیگر از حیوانات دریافت می شود). به علاوه، برخی درک محرک های داخلی، مثل گرسنگی یا تشنگی، تغییر سطح دی اکسید کربن خون در مغز، و یا درک تحریک حسگرهای شیمیایی را انواع دیگری از حواس تعریف می کنند.
تعریف مورد قبول عموم برای حس عبارت است از «سیستمی متشکل از گروهی از سلولهای حسگر که به وقایع پاسخ می دهند و به قسمتهای خاصی از مغز که علائم (سیگنالها) را دریافت و تعبیر می کنند مربوطند». این در حالی است که به دلیل وجود تعاریف و معیارهای متفاوت، توافق واحدی برای تعداد حواس وجود ندارد.
حواس به طور کلی به دو گروه حواس بیرونی و حواس درونی تقسیم بندی می شوند. ادراکات بیرونی عبارتند از درک موقعیت فیزیکی، حرکتی، و حالت بدن. حواس بینایی، شنوایی، چشایی، بویایی، لامسه، درک تعادل، و درک دما از این گروه حواس هستند. حواس درونی عبارتند از حواسی که از تحریک اعضای داخلی بدن ناشی می شوند، مثل حس گرسنگی برای تأمین انرژی بدن، تحریک حسگرهای کشش ریوی برای کنترل فعالیت ششها و تنفس، و کشش عضلانی مثل کشش عضلات روده برای دفع گاز که می تواند به درد روده منجر شود.
سایت حس
English Wikipedia
Medicine and the Five Senses By William F. Bynum , Cambridge University Press 1993
حس ششم چیست --ویکی-ورسیتی
تعریف حس درد -- ویکی پدیای انگلیسی
بر اساس تعریف سنتی که ریشهٔ آن به ارسطو برمی گردد، در انسان، پنج حس وجود دارد: بینایی، شنوایی، بویایی، چشایی، و لامسه. به این پنج حس «حواس پنجگانه» می گویند. اما بر اساس تعاریف نوین، در انسان حواس دیگری هم وجود دارد، مثل حس حفظ تعادل، حس درد، ادراک زمان، ادراک دما، و حس ضعیف جهت یابی (هر چند این حس در حیوانات مثل پرندگان یا حشرات قوی تر از انسان است و بر اساس درک میدان مغناطیسی عمل می کند. حس بویایی نیز نمونهٔ دیگری از حواسی است که در انسان ضعیف تر از بسیاری دیگر از حیوانات دریافت می شود). به علاوه، برخی درک محرک های داخلی، مثل گرسنگی یا تشنگی، تغییر سطح دی اکسید کربن خون در مغز، و یا درک تحریک حسگرهای شیمیایی را انواع دیگری از حواس تعریف می کنند.
تعریف مورد قبول عموم برای حس عبارت است از «سیستمی متشکل از گروهی از سلولهای حسگر که به وقایع پاسخ می دهند و به قسمتهای خاصی از مغز که علائم (سیگنالها) را دریافت و تعبیر می کنند مربوطند». این در حالی است که به دلیل وجود تعاریف و معیارهای متفاوت، توافق واحدی برای تعداد حواس وجود ندارد.
حواس به طور کلی به دو گروه حواس بیرونی و حواس درونی تقسیم بندی می شوند. ادراکات بیرونی عبارتند از درک موقعیت فیزیکی، حرکتی، و حالت بدن. حواس بینایی، شنوایی، چشایی، بویایی، لامسه، درک تعادل، و درک دما از این گروه حواس هستند. حواس درونی عبارتند از حواسی که از تحریک اعضای داخلی بدن ناشی می شوند، مثل حس گرسنگی برای تأمین انرژی بدن، تحریک حسگرهای کشش ریوی برای کنترل فعالیت ششها و تنفس، و کشش عضلانی مثل کشش عضلات روده برای دفع گاز که می تواند به درد روده منجر شود.
wiki: حس
دانشنامه آزاد فارسی
در استعمال اسمی به معنای حرکت و صدای آهسته و در استعمال فعلی، عمدتاً به معنی ادراک توسط یکی از حواس به کار می رود. فیلسوفان پیشین نفس را دارای دو نوع حواس می دانستند: ۱. حواس ظاهری، مشتمل بر پنج گونۀ بینایی، شنوایی، چشایی، بویایی، و بساوایی. امروزه با شناخت نظام عصبی، حس هایی همچون حس توازن و حرکت را بدان افزوده اند؛ ۲. حواس باطنی. مشتمل بر پنج گونه به حصر ذیل: مفهومات ادراکی نفس یا کلی است یا جزئی. جزئی یا از جنس صورت است یا معانی. در هر سه صورت، نفس دارای قوۀ نگهدارندۀ صورت ادراکی است. قوۀ مُدرِک کلیات «عقل» است و قوۀ مدرک صور جزئی «حس مشترک» و حافظ صور حس مشترک «خیال» و مدرِک معانی جزئی «واهمه» و حافظ صور آن «ذاکره». دراین میان «قوۀ متصرفه» در نفس موجب ترکیب صور و معانی است که هرگاه در اختیار عقل باشد آن را «مفکّره» نامند و هرگاه در اختیار وهم باشد بدان «متخیله» گویند.
wikijoo: حس
دانشنامه اسلامی
[ویکی فقه] ادراک و دریافتن چیزی با یکی از حواس پنج گانه را حسّ گویند. این عنوان در بابهای شهادات، قصاص و دیات به کار رفته است.
به آنچه به وسیلۀ یکی از حواس بینایی، بویایی، چشایی، شنوایی و بساوایی درک می شود، محسوس و به ادراک و دریافت آن توسط حواس یاد شده، حسّ گویند.
به آنچه به وسیلۀ یکی از حواس بینایی، بویایی، چشایی، شنوایی و بساوایی درک می شود، محسوس و به ادراک و دریافت آن توسط حواس یاد شده، حسّ گویند.
wikifeqh: علم منطق بوده و به معنای قوّه مدرک محسوسات یا ابزار آن قوّه است.
حس در لغت عبارت است از: حرکت، صدای خفیف، صدای چیزی که از نزدیک انسان عبور کند و انسان آن را نبیند، صدای شدید و…، و در علوم، گاهی بر یکی از قوای نفس اطلاق می شود که مدرک محسوسات است و گاهی برای آلات قوه مُدرِکه به کار رفته است و گاهی نیز در فعل این قوّه، یعنی احساس، استعمال می شود. قضایایی که به کمک یکی از حواس پنج گانه ظاهری حاصل شود، «حسّیات» نام دارد. حواس باطنی در نظر فیلسوفان مسلمان عبارت است از: حس مشترک، خیال، وهم، حافظه و متصرِّفه (متخیّله).
دیدگاه ارسطو
در نظر ارسطو، حواس عبارت است از: آلات ادراک پنج گانه، یعنی بینایی (باصره)، شنوایی (سامعه)، بویایی (شامه)، لمسایی (لامسه) و چشایی (ذائقه) که به حواس ظاهری یا قوای ادراکی ظاهری و خارجی معروف اند. برخی، تعداد حواس ظاهری را هشت حس و یا بیشتر دانسته اند با این توجیه که لامسه، محل چهار حس است و با این حس؛ درشتی (زبری) و نرمی، سردی و گرمی و مانند آن (درد و فشار) دریافت می شود؛ افزون بر اینکه امروزه به حس تعادل و حس حرکت نیز معتقدند.
دیدگاه ابن سینا
ابن سینا می گوید: «حس، شیء خارج از خود را در می یابد، اما ذات خود و ابزار خود و احساس خود را در نمی یابد» و نیز گفته است: «حس، اشیای جزئی و مشخص را در می یابد».
نکته
...
حس در لغت عبارت است از: حرکت، صدای خفیف، صدای چیزی که از نزدیک انسان عبور کند و انسان آن را نبیند، صدای شدید و…، و در علوم، گاهی بر یکی از قوای نفس اطلاق می شود که مدرک محسوسات است و گاهی برای آلات قوه مُدرِکه به کار رفته است و گاهی نیز در فعل این قوّه، یعنی احساس، استعمال می شود. قضایایی که به کمک یکی از حواس پنج گانه ظاهری حاصل شود، «حسّیات» نام دارد. حواس باطنی در نظر فیلسوفان مسلمان عبارت است از: حس مشترک، خیال، وهم، حافظه و متصرِّفه (متخیّله).
دیدگاه ارسطو
در نظر ارسطو، حواس عبارت است از: آلات ادراک پنج گانه، یعنی بینایی (باصره)، شنوایی (سامعه)، بویایی (شامه)، لمسایی (لامسه) و چشایی (ذائقه) که به حواس ظاهری یا قوای ادراکی ظاهری و خارجی معروف اند. برخی، تعداد حواس ظاهری را هشت حس و یا بیشتر دانسته اند با این توجیه که لامسه، محل چهار حس است و با این حس؛ درشتی (زبری) و نرمی، سردی و گرمی و مانند آن (درد و فشار) دریافت می شود؛ افزون بر اینکه امروزه به حس تعادل و حس حرکت نیز معتقدند.
دیدگاه ابن سینا
ابن سینا می گوید: «حس، شیء خارج از خود را در می یابد، اما ذات خود و ابزار خود و احساس خود را در نمی یابد» و نیز گفته است: «حس، اشیای جزئی و مشخص را در می یابد».
نکته
...
wikifeqh: حس_(منطق)
جدول کلمات
ادراک
پیشنهاد کاربران
feel
فهم
با فتحه ح و ساکن س
حس
به زبان پارسی باستان خوانساری
حیاط
حس
به زبان پارسی باستان خوانساری
حیاط
یَا بَنِیَّ اذْهَبُوا فَتَحَسَّسُوا مِنْ یُوسُفَ وَأَخِیهِ �قرآن مجید�
اى پسرانم بروید و از یوسف و برادرش جستجو کنید
فَلَمَّا أَحَسَّ عِیسَى مِنْهُمُ الْکُفْرَ �قرآن مجید�
چون عیسى کفر آنان را یافت/جُست/دید
هَلْ تُحِسُّ مِنْهُمْ مِنْ أَحَدٍ �قرآن مجید�
آیا کسى از آنان را میجویی/می یابى/میبینی؟
واژه ایرانی هس→ئس ( مانند ئوش←هوش ) که عرب آنرا حس مینویسد از ریشه پیشاهندواروپایی ayǝs - به معنای جستجو look for به دست آمده که همریشه است با واژه искать ( جستجو ) در روسیه و ask ( پرسیدن ) در انگلیس و aich ( کاوش investigation تفتیش ) در ارمنستان وiccháti در هندی کهن به معنای کوششstrive همانطور که لغت انگلیسی sense ( حس ) از ریشه پیشاهندواروپایی sent - به معنای کوشش برای یافتن چیزی strive after ساخته شده است. دیگر شکلهای ثبت شده از واژه هس در زیر آمده است:
- در اوستایی:
isā* =دریافتن - پی بردن
درک کردن ** - ištaupa=perceive
دیدبانی کردن ** - ištapaiti=observe
جستجو ***=seek išaiti
کاوش ***iš=searching
- در هیتی:
نمایان ساختن ***isijahh - =indicate - announce
- در هندی کهن:
آرزو داشتن***eṣá - = wish
- در آذری: ایستک=آرزو شده
بدینسان روشن میشود که عرب از ریشه فرضی حس س واژگان جعلی احساس محسوس احساسات حساس حساسیت را به دست آورده است.
حسگر=هسگر - sensor
محسوس=هسرس ( مانند فهمرس=مفهوم و چمرس=معقول )
حساس=هسمند - هسنده - تیزهس ( مانند هوشمند - گزنده - تیزهوش ) - sensitive
احساس=هسیاد ( مانند بنیاد از پسوند آد - هاد که مانند باب افعال حالت گذرایی/متعدی به واژه میدهد )
حساسیت=هسندگی ( مانند گزندگی ) - sensitivity
پیرسها:
*فرهنگ واژگان اوستایی: شادروان احسان بهرامی - فریدون جُنیدی
** Avesta Reader: Texts, notes, glossary and index by Hans Reichelt.
*** Archeology of the Mind: Digging Out The Visual Roots of Ideology by Dr. Fee - Alexandra Haase
اى پسرانم بروید و از یوسف و برادرش جستجو کنید
فَلَمَّا أَحَسَّ عِیسَى مِنْهُمُ الْکُفْرَ �قرآن مجید�
چون عیسى کفر آنان را یافت/جُست/دید
هَلْ تُحِسُّ مِنْهُمْ مِنْ أَحَدٍ �قرآن مجید�
آیا کسى از آنان را میجویی/می یابى/میبینی؟
واژه ایرانی هس→ئس ( مانند ئوش←هوش ) که عرب آنرا حس مینویسد از ریشه پیشاهندواروپایی ayǝs - به معنای جستجو look for به دست آمده که همریشه است با واژه искать ( جستجو ) در روسیه و ask ( پرسیدن ) در انگلیس و aich ( کاوش investigation تفتیش ) در ارمنستان وiccháti در هندی کهن به معنای کوششstrive همانطور که لغت انگلیسی sense ( حس ) از ریشه پیشاهندواروپایی sent - به معنای کوشش برای یافتن چیزی strive after ساخته شده است. دیگر شکلهای ثبت شده از واژه هس در زیر آمده است:
- در اوستایی:
isā* =دریافتن - پی بردن
درک کردن ** - ištaupa=perceive
دیدبانی کردن ** - ištapaiti=observe
جستجو ***=seek išaiti
کاوش ***iš=searching
- در هیتی:
نمایان ساختن ***isijahh - =indicate - announce
- در هندی کهن:
آرزو داشتن***eṣá - = wish
- در آذری: ایستک=آرزو شده
بدینسان روشن میشود که عرب از ریشه فرضی حس س واژگان جعلی احساس محسوس احساسات حساس حساسیت را به دست آورده است.
حسگر=هسگر - sensor
محسوس=هسرس ( مانند فهمرس=مفهوم و چمرس=معقول )
حساس=هسمند - هسنده - تیزهس ( مانند هوشمند - گزنده - تیزهوش ) - sensitive
احساس=هسیاد ( مانند بنیاد از پسوند آد - هاد که مانند باب افعال حالت گذرایی/متعدی به واژه میدهد )
حساسیت=هسندگی ( مانند گزندگی ) - sensitivity
پیرسها:
*فرهنگ واژگان اوستایی: شادروان احسان بهرامی - فریدون جُنیدی
** Avesta Reader: Texts, notes, glossary and index by Hans Reichelt.
*** Archeology of the Mind: Digging Out The Visual Roots of Ideology by Dr. Fee - Alexandra Haase
وقتی کاری انجام میگردد و ما به ان تصور خوب و بد داریم حس است
سُهِش
یَا بَنِیَّ اذْهَبُوا فَتَحَسَّسُوا مِنْ یُوسُفَ وَأَخِیهِ �قرآن مجید�
اى پسرانم بروید و از یوسف و برادرش جستجو کنید
فَلَمَّا أَحَسَّ عِیسَى مِنْهُمُ الْکُفْرَ �قرآن مجید�
چون عیسى کفر آنان را یافت/جُست/دید
هَلْ تُحِسُّ مِنْهُمْ مِنْ أَحَدٍ �قرآن مجید�
آیا کسى از آنان را میجویی/می یابى/میبینی؟
.
واژه ایرانی هس→ئس ( مانند ئوش←هوش ) که ارب آنرا حس مینویسد از ریشه پیشاهندواروپایی ayǝs - به مانای جستجو look for به دست آمده که همریشه است با واژه искать ( جستجو ) در روسیه و ask ( پرسیدن ) در انگلیس و aich ( کاوش investigation تفتیش ) در ارمنستان وiccháti در هندی کهن به مانای کوششstrive همانطور که لغت انگلیسی sense ( حس ) از ریشه پیشاهندواروپایی sent - به مانای کوشش برای یافتن چیزی strive after ساخته شده است. دیگر شکلهای ثبت شده از واژه هس در زیر آمده است:
- در اوستایی:
isā* =دریافتن - پی بردن
درک کردن ** - ištaupa=perceiv
دیدبانی کردن ** - ištapaiti=observe
جستجو ***=seek išaiti
کاوش ***iš=searching
- در هیتی:
نمایان ساختن ***isijahh - =indicate - announce
- در هندی کهن:
آرزو داشتن***eṣá - = wish
- در آذری: ایستک=آرزو شده
بدینسان روشن میشود که ارب از ریشه فرضی حس س واژگان جعلی احساس، محسوس، احساسات، حساس و حساسیت را به دست آورده است.
حسگر=هسگر - sensor
محسوس=هسرس ( مانند فهمرس=مفهوم و چمرس=معقول )
حساس=هسمند - هسنده - تیزهس ( مانند هوشمند - گزنده - تیزهوش ) - sensitive
احساس=هسیاد ( مانند بنیاد از پسوند آد - هاد که مانند باب افعال هالت گذرایی/متعدی به واژه میدهد )
حساسیت=هسندگی ( مانند گزندگی ) - sensitivity
پیرسها ( منابع ) :
*فرهنگ واژگان اوستایی: شادروان احسان بهرامی - فریدون جُنیدی
** Avesta Reader: Texts, notes, glossary and index by Hans Reichelt.
*** Archeology of the Mind: Digging Out The Visual Roots of Ideology by Dr. Fee - Alexandra Haase
کلمات دیگر: