فتوح البلدان

فتوح البُلدان کتابی نوشته احمد بن یحیی بلاذری است. بخش مهمی از این کتاب مربوط به ایران است.
دانلود کتاب فتوح البلدان از کتابخانه تاریخ فا
کتاب فتوح البلدان، آخرین کتابی عمده ای است که دربارهٔ فتوحات مسلمانان به دست ما رسیده است. برخی این کتاب را از همه کتاب هایی که در اطراف این موضوع نوشته شده است، برتر می دانند. چنانکه مسعودی در مروج الذهب می گوید:
در باب فتوح، کتابی بهتر از کتاب بلاذری نمی شناسیم.
بلاذری از بیشتر کتاب هایی که قبل از او نوشته شده بودند و نیز از گروه بیشماری از بزرگان، دانشمندان و راویان یاری گرفته است. مهم ترین مراجع او حسین بن اسود کوفی، قاسم بن سلام، محمد بن سعد کاتب واقدی، علی بن محمد مدائنی، عمرو بن محمد ناقد و عباس بن هشام کلبی بوده اند.

فُتوحُ البُلدان
نوشتۀ احمد بن یحیی بَلاذُری ( ـ ح ۲۷۹ق)، کتابی به عربی در فتوحات مسلمانان. این کتاب، آخرین و به گفتۀ برخی مورخان، معتبرترین کتابی است که در این باره نوشته شده است. او اثر خود را با استفاده از اغلب کتاب هایی که پیش از وی تألیف یافته و نیز با کسب خبر و اطلاع از گروهی بی شمار از بزرگان، دانشمندان، راویان و نیز افراد ناشناخته و گمنامی که در هنگام سفر و حَضَر با آنان گفت وگو داشته، نوشته و درستی اخبار و روایات و تلخیص روایات مشابه را نیز از نظر دور نداشته است. بلاذری، کتابش را به چند باب تقسیم کرده و هر باب را به فتح شهر یا کشوری اختصاص داده و ضمن آن، حوادثی را که از ابتدای فتح تا زمان خود او در آن شهر رخ داده بیان کرده است. وی چند باب کوتاه نیز بر کتاب خود افزوده و به شرح برخی از مظاهر رایج تمدن اسلامی نیز، چون کاغذ، خط، برگرداندن دیوان فارسی به عربی و حکم زمین های خراج، پرداخته است. تاریخ نگارش کتاب معلوم نیست، اما قطعاً بعد از ۲۵۵ق بوده است. محمد توکل این کتاب را به فارسی ترجمه کرد (تهران، ۱۳۳۷ش) و آذرتاش آذرنوش نیز بخش مربوط به ایران آن را ترجمه کرده است (تهران، چاپ دوم: ۱۳۶۴ش).

[ویکی نور] فتوح البلدان یا کتاب البلدان الصغیر تألیف احمد بن یحیی بلاذری است.این اثر از مهم ترین کتاب هایی است که دربارۀ فتوحات مسلمانان از زمان هجرت پیامبر(ص) به دست ما رسیده است؛ ظاهرا تفصیل آن، اثر بزرگتر و ناتمامی از او در همین موضوع به نام کتاب البلدان الکبیر است که مؤلف مجال اتمام آن را نیافته است. مسعودی این کتاب را در باب فتوح از بهترین کتاب ها می داند.
این کتاب دربارۀ جنگ های پیامبر(ص)، اخبار ردّه، فتوح شام، قبرس، جزیره، ارمنستان، مصر، مغرب، افریقیه، اندلس، فتح عراق (سواد)، ایران، سند و سرانجام مباحثی؛ چون احکام زمین های خراج، عطا در خلافت عمر، خاتم، نقود و خط است. بلاذری با استفاده از آثار مورخان و راویان و سفرهای شخصی و معمولا با تحقیقاتی دربارۀ آنها، روایت های متعادلی پدید آورده و از آوردن گزارش های مکرر یا متناقض از رویدادی واحد خودداری ورزیده است. در این کتاب، ملاحظاتی که برای تاریخ فرهنگ و اوضاع اجتماعی اهمیت دارد، با روایات تاریخی درآمیخته است؛ مثلا مؤلف دربارۀ تغییر زبان رسمی دیوان های دولتی از یونانی و فارسی به عربی بحث کرده، یا از منازعۀ اعراب و رومیان شرقی بر سر استعمال عبارات مذهبی مسلمانان در بالای نامه هایی که از مصر می رسید، و نیز از حکم دربارۀ زمین های خراج، استعمال مهر و ضرب و نشر مسکوکات، و تاریخ خط عربی و برگرداندن دیوان فارسی به تازی سخن به میان آورده است که اطلاعات گسترده ای از امور فرهنگی و اجتماعی آن زمان به دست می دهد. فتوح البلدان برای تاریخچۀ فتح ایران و سرزمین های همسایۀ ایرانی در قفقاز، افغانستان و آسیای مرکزی بیشترین اهمیت را دارد و اغلب، با اطلاعات جدید، مطالب تاریخ طبری را تکمیل می کند. در این کتاب بخش های جداگانه ای به تسخیر عراق، جبال، ری، قومس، آذربایجان، گرگان، طبرستان، اهواز، فارس، کرمان، سیستان، کابل، خراسان و ماوراءالنهر با شرح و تفصیل بیشتر اختصاص دارد. یکی از منابع دست اول او، نوشته های ابوعبیده معتبر بن مثنی، لغوی معروف، است که اطلاعات او در دیگر منابع موجود نیست؛ مانند مطلبی دربارۀ اعراب که نخستین بار در دورۀ خلافت عثمان و در زمان حکومت عبدالله بن عامر بن کریز در خراسان از جیحون عبور کردند.
این کتاب، نخستین بار، به کوشش میخائیل یان دخویه با مقدمه ای سودمند به زبان لاتینی، در 1863 - 1866 در لیدن به چاپ رسید. ترجمۀ آن را فیلیپ خوری حتی F.K.Hitti و مورگوتن F.C.Murgotten انجام دادند و با نام آغاز حکومت اسلامی The origirs the Islamic State در نیویورک بین سال های 1916 و 1924 انتشار یافت. در چاپ دیگر این ترجمه که در 1966 در بیروت منتشر شد، نام مترجم؛ یعنی مورگوتن حذف شده و کتاب تنها تا صفحۀ 316 از متن تصحیح شدۀ دخویه را در بر دارد؛ و در هیچ جای کتاب هم اشاره ای به حذف مطالب نشده است. ترجمۀ آلمانی فتوح البلدان که فقط تا صفحۀ 239 از چاپ دخویه ادامه یافت به وسیلۀ رشر Rescherدر لایپزیگ در سال های 1917 - 1923 منتشر شد. چاپ های دیگری از این کتاب را در 1956 صلاح الدین منجد، در 1957 عبدالله انیس الطبّاع و عمر انیس الطبّاع در بیروت، و در 1959 محمد رضوان در قاهره به چاپ رسانده اند.
دو ترجمه از این کتاب به فارسی در دست است: نخست ترجمۀ بخش مربوط به ایران توسط آذرتاش آذرنوش (1364ش) و دیگری ترجمۀ کامل کتاب با مقدمه و فهارس به قلم محمد توکل (1367ش).
مطالعه کتاب فتوح البلدان در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور