تاریخ طبری

wikiahlb: ابوجعفر محمد بن جریر طبری ، تاریخی عمومی از آغاز آفرینش تا ۳۰۲ ق می باشد که نام اصلی آن «تاریخ الامم و الرسل و الملوک» بوده و در سال ۳۰۳ ق نوشته شده است.
انگیزه تالیف، بیان تاریخ ملوک گذشته و پیامبران الهی علیه السّلام برای پند گرفتن از سرگذشت آنان می باشد. کتاب به سبب جامعیت بخش تاریخ اسلام ، که نتیجه احاطه، بی طرفی و امانتداری مؤلف است، در بین تواریخ اسلامی بی نظیر بوده و این امر باعث اهمیت کتاب شده است.
ساختار کتاب
کتاب با مقدمه مؤلف آغاز و مطالب در شانزده جلد، در دو بخش تاریخ جهان و اسلام ارائه شده است. بخش تاریخ اسلام، به ترتیب سال شمار هجری و منحصر به رویدادهای سیاسی و شرح جنگ هاست. تاریخ جهان، ترتیب سال شمار نداشته و ترتیب آن، موضوعی است، اگر چه در تنظیم مطالب، تقدم زمانی حفظ شده است. هدف نویسنده، ذکر تاریخ شاهان و پیامبران الهی بوده و مطالب را با بحث درباره زمان و ماهیت و مقدار آن از ابتدای خلق آدم آغاز کرده است؛ در این خصوص، بعد از نقل گزارش های مفصل از راویان اخبار ، به عقاید ادیان و امت های گوناگون و آرای زردشتیان استناد شده است. قسمت اعظم مباحث، مجموعه ای از روایات گوناگون از راویان مختلف است که به شکل معمول روایت خبر، نقل شده است، بدین صورت که ابتدا سلسله راویان و سپس خبر گزارش می شود؛ بنابراین کتاب، صرفا نقلی بوده و مؤلف دخل و تصرفی در منابع خود نکرده و مطالب را بدون در نظر گرفتن صحت و سقم آن ها ضبط نموده است. وی از یک سو با امانتداری کامل و در نوع خود بی نظر، روایات متعدد و متنوع راجع به هر واقعه را آورده است؛ اما از سوی دیگر، مطالب غیر واقعی، افسانه های حماسی و نیز خلط و سهوهایی در کتابش دیده می شود؛ از این رو باید محتوای هر روایت بررسی و با روایات دیگر مقایسه و مختصات و مسائل آن معلوم گردد. شیوه نقل نویسنده، معلوم می دارد که وی از منابع مکتوب استفاده کرده است. او هر گاه از منابعی استفاده کرده که اجازه نقل حدیث از آن ها داشته، با بیان «حدثنا»، «اخبرنا»، «کتب الی» گزارش داده است و هر گاه از منابعی سود جسته که اجازه نقل حدیث نداشته، با ذکر «قالوا»، «حدثوا»، «روی» و «ذکر» گزارش آورده است. وی گاه مطلبی را از یک روایت با ذکر «اما» بیان کرده که احتمالا تفسیر و تعبیر خود او از محتوای یک روایت بوده است. شیوه گزارش و شکل روایات کتاب یکسان نیست که سبب آن، میزان اهمیت و کثرت حوادث، محتوای روایات و تاثیر زمان بر آن ها بوده است. مؤلف در چند جای کتاب توضیح می دهد که چرا از بین همه اقوام و ملل دنیا فقط تاریخ شاهان ایران را نوشته است. او می گوید که اقوام دیگر، تاریخ مشخص و پادشاهی پیوسته نداشته اند تا بتوان بنای تاریخ را بر روزگار ملوکشان نهاد. شیوه تدوین مطالب (کنار هم قرار دادن روایات مختلف و گاه متضاد درباره یک واقعه) ارزش کتاب را برای محقق امروزی به مراتب بیشتر و امکان نقد و ارزیابی را برای او فراهم کرده است. کتاب به سبب تفصیل، قدمت و روش خاص مؤلف، اثری منحصر به فرد و معتبر می باشد.
گزارش محتوا
بخش تاریخ جهان، مشتمل است بر مقدمه ای درباره زمان و حدوث آن، داستان آفرینش، قصص انبیا از حضرت آدم علیه السّلام تا حضرت مسیح علیه السّلام و تاریخ ایرانیان از ابتدا تا پایان دوره ساسانی. در دوره باستانی ایران، تاریخ یمن گنجانده شده است، در بخش راجع به حضرت مسیح علیه السّلام فهرست شاهان روم آمده و در بخش راجع به ساسانیان اقوام و ملوک حیره ذکر شده اند. نویسنده در بحث از آفرینش و پراکنده شدن فرزندان آدم بر روی زمین ، احادیثی از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم نقل کرده و برای تایید آن ها، آیاتی از قرآن کریم آورده و توضیح داده است. وی در این مبحث بیش از هر مبحث دیگری در کتابش، نظر شخصی خود را بیان کرده است. وی داستان آفرینش و تاریخ پیامبران بنی اسرائیل را عمدتا از قول راویان مسلمان و به استناد آیات قرآن شرح داده است. در این بخش، مطالب صرفا صبغه دینی داشته و پاره ای از آرا و عقاید اهل کتاب (اسرائیلیات) اغلب از طریق راویانی؛ مانند «وهب بن منبه در آن راه یافته است. وی همچنین عقاید ایرانیان را درباره آفرینش و این که برخی کیومرث را اولین انسان دانسته اند، به تفصیل بیان کرده است.
← بررسی تاریخ ایران
...