کلمه جو
صفحه اصلی

میر علی هروی

دانشنامه عمومی

میر علی سادات حسینی هروی (درگذشت: ۹۵۱ه‍/۱۵۴۴م) معروف به میر علی هروی و میرجان و ملقب به کاتب سلطانی از سرآمدان نستعلیقنویسی و از خوشنویسان بزرگ قرن دهم هجری است که خط او از نظر رعایت اصول، استحکام و همواری، صفا و شأن، تا زمان خود بی همتا بوده و شاید پس از او نیز جز میر عماد کسی یارای برابری با او نداشته باشد. خط او حتی بر سلطان علی مشهدی برتری دارد. او بر روی خوشنویسان پس از خود تأثیر به سزایی گذاشته است.
میر محمد باقر فرزند میرعلی، خطاط دربار عبدالرحیم خان خانان و همایون شاه و اکبرشاه از امپراتوران گورکانی هند
خواجه محمود شهابی که مدتی مدتی کلانتر هرات بود و به بخارا و بلخ مهاجرت کرد
میرسیداحمد مشهدی کاتب و ملازم شاه تهماسب
میرحسین بخارایی یا میرحسین کلنگی بخاری
مالک دیلمی استاد میرعماد
میرحیدر بخارایی یا میرحیدر حسینی تبریزی
میرچَلَمه یا اسکندر چلمه بخاری، که گفته می شود وقتی ترقی کرد و میرعلی به وی اجازه داد که در قطعاتش عنوان «کتبه میرعلی» را رقم کند، میرچلمه به استاد پرخاش کرد و میرعلی آزرده شد و وی را نفرین کرد و چلمه پس از اندک زمانی نابینا شد.
میر علی هروی پسر میر محمد باقر ذوالکمالین از خوشنویسان شهیر عصر گورکانی بوده است. ابتدا در هرات به کسب علوم و فضائل پرداخت و در خدمت پدرش که جامع معقول و منقول بود در اغلب رشته های ادبی اطلاعاتی کسب نمود و آنگاه به تعلیم و تعلم خط پرداخت تا کار به جایی رسید که از هنرمندان هم عصر خود گوی سبقت را ربود.ملا میرعلی هروی زندگی متلاطمی داشت و در دوران پرآشوبی می زیست. او از سادات حسینی و از اهالی هرات بود. به علت اقامت طولانی در مشهد گاهی او را مشهدی هم خوانده اند. خانواده آن ها در ۱۵۰۶م/۹۱۱ه‍.ق به مشهد کوچ کردند ولی به زودی به هرات بازگشتند و در همان جا ماندگار شدند.
او شاگرد زین الدین محمد از شاگردان بی واسطه سلطان علی مشهدی بود ولی معلوم نیست که خود او هم نزد سلطان علی مشهدی مشق کرده باشد. اما آنچه مسلم است این که خط او از هر دو استاد پیشی گرفت و شاگردان زیادی تربیت کرد.
میرعلی در جوانی در دارلانشاء حکام هرات به کتابت احکام مشغول بود. پس از آن به دربار سلطان حسین میرزا بایقرا راه یافت و از مقربان دربار این پادشاه هنرپرور شد و لقب سلطانی و کاتب السلطانی را از او دریافت کرد. چنان که او برخی از آثارش را با امضاء «میرعلی الکاتب السلطانی» رقم زده است. او تا سال ۱۹۱۱ یعنی زمان درگذشت سلطان حسین بایقرا در هرات بود و پس از آن گاهی در مشهد و گاهی در هرات بسر می برد. تا سال ۹۱۹ه‍.ق شاه اسماعیل اول صفوی هرات را فتح کرد و میر علی تحت حمایت کریم الدین حبیب الله ساوجی درآمد. پس از کشته شدن حبیب الله، در زمانی که سام میرزا صفوی از طرف برادرش شاه تهماسب فرمانروای خراسان بود و و پیشکارش حسن خان شاملو بود، میرعلی سه سال در هرات بود. تا اینکه در سال ۱۵۲۸م/۹۳۵ه‍.ق عبیدالله یا عبیدخان ازبک برادرزاده محمد خان شیبانی مؤسس سلسله ازبکیه، این شهر را برای مدت کوتاهی تسخیر کرد و میرعلی هروی را با خود به مقر خود بخارا برد و میر علی را به معلمی عبدالعزیز خان فرزند خود گماشت و به کار کتابت مشغول کرد. او نزدیک به ۱۶ سال در بخارا بود و نتوانست از آنجا خارج شود و با افسردگی روزگار می گذرانید تا در همان شهر درگذشت. گویا تا سدهٔ گذشته نیز سنگ مزار او در بخارا هنوز قابل رؤیت بوده است. میرعلی هروی تا هنگام مرگش در حدود ۱۵۴۴م/۹۵۰ه‍.ق در این شهر کار می کرده است.

دانشنامه آزاد فارسی

میرعلی هِرَوی ( ـ بخارا ۹۵۱ق)
خوشنویس ایرانی. معروف ترین خوشنویس پیش از میرعماد بود. شاگرد زین الدین محمود، از شاگردان سلطان علی مشهدی، بود. در نستعلیق نویسی ـ از جلی، خفی، کتابت، و کتیبه نگاری عمارات ـ به درجۀ اعلی رسید. در هرات به تحصیل دانش و کسب هنر پرداخت و به کتابت احکام مشغول شد؛ سپس به دربار سلطان حسین بایقرا راه یافت و به «سلطان» و «کاتب سلطانی» ملقب شد. تا ۹۱۱ق در هرات بود؛ سپس به مشهد رفت و در ۹۳۵ق به اجبار به بخارا فرستاده شد و در همان شهر درگذشت. هروی رساله ای با نام مدادالخطوط در آداب خوشنویسی نوشته است. بیشتر آثار به جا مانده از او در کتابخانه ها و مجموعه های خصوصی ایران و خارج از کشور یافت می شوند، ازجمله هفت اورنگ جامی و جام جم اوحدی محفوظ در کتابخانۀ موزۀ گلستان. در ظرافتِ خط از سلطان علی مشهدی پیشی گرفت. خواجه محمود شهابی سیاوشانی و سیداحمد مشهدی از شاگردان ممتاز او بودند. میرعلی در پایان خطوط خود رقم (نام) های گوناگونی را نوشته است، ازجمله علی هروی، علی حسینی هروی، و میرعلی.

دانشنامه اسلامی

[ویکی اهل البیت] میر علی سادات حسینی هروی (م بعد از 957 ه) ملقب به کاتب السلطان از خوشنویسان بزرگ قرن دهم هجری است از سرآمدان نستعلیق نویسی است. استاد خط او سلطانعلی مشهدی بود و برخی خط وی را بر استادش ترجیح داده اند.
میر علی اصلاً از مردم هرات و از سادات حسینی آنجاست . ظهور او با ایامی مقارن شده است که استادی خط نستعلیق در سراسر خراسان سلطانعلی مشهدی را مسلم بوده و این استاد خوش شیوه و شاگردان او در مشهد و سایر بلاد خراسان و ماوراءالنهر به تعلیم این خط مشغول بوده اند.
هرچند برخی از دست نبشته ها و اسناد مربوط به قبل از زمان میرعلی تبریزی به خطی بسیار نزدیک به نستعلیق به دست آمده است ولی میرعلی از لحاظ فنّی این خط را به صورت مستقلی عرضه نمود از این رو استادان بعدی، ابداع خط نستعلیق را به او نسبت داده اند.
میرعلی که در بغداد در دربار سلطان احمد جلایر (783-813 هجری) بود کلیات فارسی "خواجوی کرمانی" را در سنهٔ ۷۹۸ به خط نستعلیق در بغداد نوشت و حال آنکه زبان اهل بغداد همیشه عربی بوده است. و این نسخه کلیات مصوّر خواجوی کرمانی در موزه لندن موجود می باشد.
نمونه های خط نستعلیق میرعلی هروی بشکل کتاب و قطعه بالنسبه زیاد در دست است ، کتبی که بخط اوست غالباً مثنویات شعرای مشهور است مانند مثنویات جامی و روضةالانوار خواجوو گوی و چوگان عارفی و قطعات غالباً از اشعار خود اوست . از جمله ٔ نفایس خط میرعلی پنج مثنوی است از سبعه ٔ جامی که آن را او در سال 928 بانجام رسانده و در آخر آن «علی الحسین الهروی » رقم کرده است . این نسخه ٔ بسیار نفیس در کتابخانه ٔ گلستان طهران موجود است .
یک نسخه ٔ گرانبهای دیگر از خط دست میرعلی ایضاً در کتابخانه ٔ گلستان هست که رقم آخر آن بجهاتی برای روشن ساختن ترجمه ٔ احوال این خوشنویس زبردست اهمیت دارد و آن نسخه که روضةالانوار خواجو است در آخر چنین رقم دارد:
«به تاریخ سنه ٔ سبع و عشرین و تسعمائه کتبه العبدالمذنب علی الکاتب السلطانی غفر ذنوبه ببلدة هراة».
از این نوشته مسلم می شود که در سال 927 میرعلی هنوز در هرات میزیسته و در آن تاریخ به لقب «الکاتب السلطانی » نیز ملقب بوده است . این لقب را ظاهراً سلطان حسین میرزا بایقرا به میرعلی داده بود زیرا که در این ایام کسی دیگر را نمیشناسیم که در سرزمین خراسان و مشرق ایران به لقب سلطانی خوانده شود.


کلمات دیگر: