سفرنامه فرهاد میرزا

[ویکی نور] «هدایه السبیل و کفایه الدلیل» که به نام سفرنامه فرهاد میرزا مشهور است، کتابی است به زبان فارسی که موضوع آن گزارش دقیق و روزانه سفر نویسنده به مکه معظمه است.
تالیف این کتاب از چهارشنبه هفتم شعبان سال 1292ق. آغاز و روز پنج شنبه دوم ربیع الثانی سال بعد( به مدت 233 روز) به پایان می رسد.
کتاب دارای یک مقدمه و نیز یک اختتام و یک تکمله به قلم مولف و فاقد فصل بندی و تبویب است. محتوای کتاب تنها بر اساس نام شهرها و اماکنی که مولف به آنها سفر کرده، تنظیم گردیده است.
فرهاد میرزا روز سه شنبه ششم شعبان 1292ق. به حضور ناصرالدین شاه رسید و با دریافت اجازه سفر به مکه از شاه، در فردای آن روز راهی مکه شد. مسافرت او همانند دیگر حجاج ایرانی آن روزگار از بندرانزلی با کشتی آغاز شد و پس از چند روز وارد بادکوبه گردید و از آنجا به گنجه، شماخی و تفلیس رفت؛ در تفلیس به کشتی نشست و از طریق دریا وارد خاک عثمانی شد. در استانبول با اعضای سفارت ایران، ایرانیان ساکن در آن شهر و برخی بزرگان دولت عثمانی دیدار کرد. پس از توقف چند روزه در استانبول راهی مصر شد و از مصر از طریق دریای سرخ راهی بندر جدّ ه شد؛ اما در سواحل بین راه پیاده شد و ابتدا راهی مدینه گشت. روز هفدهم ذی قعده 1292ق. وارد مدینه شد و پس از زیارت مرقد منور پیامبر اکرم(ص) چون می خواست مدینه را ترک کند مثنوی مقاله احمدیه را که در مدینه سروده بود با صدای بلند در آنجا خواند. روز بیست و ششم ذی قعده، مدینه را به قصد مکه ترک کرد و روز پنجم ذی حجه به مکه معظمه رسید.
مولف در این کتاب که با نثری ساده، روان و شیرین نگاشته شده هر جا لازم می بیند، در ثبت تاریخ وقایع علاوه بر تاریخ هجری، برابری آن را با تاریخ میلادی و نیز ماه های شمسی ذکر می کند.