[ویکی فقه] الیمینی (کتاب). یمینی (یا تاریخ عتبی)، کتابی تاریخی به زبان عربی درباره ابومنصور ناصرالدین سبکتگین و محمود غزنوی و اوضاع ایران تا اوایل قرن پنجم هجری.
از این کتاب با عناوین: تاریخ آل سبکتکین، تاریخ العتبی، سیرة الیمینی، تاریخ الیمینی نیز یاد شده است.عتبی این کتاب را در حدود ۴۱۱ ق. نگاشته است.از جمله انگیزه های عتبی که وی را به نگارش این اثر واداشته، علاوه بر انگیزه تمجید و ستایش سلطان محمود، که به باور وی در نشر و گسترش اسلام نقشی به سزا داشته است، از درخواست امیر محمد بن محمود غزنوی از وی برای نگارش چنین اثری و نیز تقرب جستن به وزیر شمس الکفاة ابوالقاسم احمد بن حسن میمندی، وزیر سلطان محمود و دریافت جایزه می توان یاد کرد.
ساختار کتاب
کتاب مشتمل بر مقدمه ای به قلم محقق آقای دکتر احسان ذنون الثامری، مقدمه ای به قلم مولف و فاقد تبویب و تفصیل است.
گزارش محتوا
این کتاب از مهمترین تواریخ عصر غزنوی و از کهن ترین تاریخ نامه های ایرانی است و شامل وقایع مهم تاریخی ایران، به ویژه قلمرو شرقی آن، از دوره امیر رضی نوح بن منصور سامانی (۳۶۶- ۳۸۷ ق.) تا زمان سلطان محمود غزنوی (۳۸۹- ۴۲۱ ق.) می باشد. همچنین دارای مطالبی است، راجع به خلفای عباسی، صفاریان، زیاریان، سیمجوریان، آل بویه، ایلک خانیان (قراخانیان)، افغانیان و حکومت های محلی خراسان؛ مانند فریغونیان و غوریان و شاهان غرجستان و خوارزمشاهیان، که اهمیت ویژه ای دارد. از آن جا که این کتاب به شرح جنگ های سلطان محمود و فتح های وی در هندوستان و اغراق در ستایش او پرداخته است، می توان آن را جزو تاریخنامه های «درباری» دانست. عتبی درباره اوضاع سیاسی، مذهبی، اجتماعی و علمی زمان خود نیز مطالبی آورده است که اهمیت بسیار دارد و از جمله آنهاست مطالبی درباره روابط غزنویان با خلفای بغداد، سرگذشت، برخی از خاندان ها و علمای نامدار و وزرای بزرگ غزنوی، فتنه کرامیه، تبلیغات اسماعیلیه، قحط سالی در نیشابور و موقعیت اجتماعی و فرهنگی غزنه (پایتخت غزنویان). تاریخ یمینی، به سبب آن که مؤلف شاهد برخی رویدادها بوده و به اسناد رسمی دستگاه غزنویان دسترسی داشته است، از منابع بسیار مهم عصر غزنوی به شمار می رود.تاریخ یمینی مشتمل است، بر دیباچه و سپس شرح ظهور امیر ابومنصور ناصرالدین سبکتگین در زمان سامانیان و فتح های او، وقایع دوران نوح بن منصور سامانی و شرح حال قابوس بن وشمگیر زیاری و فخرالدوله بویهی و مناسبات امیر ابومنصور ناصرالدین سبکتگین و خلف بن احمد صفاری، همچنین تفصیل منازعه امرای سامانی بر سر قدرت و منصب سپهسالاری خراسان و سرانجام حمله بغراخان ترک و تقسیم قلمرو سامانیان میان دو سلسله ترک قراخانیان و غرنویان؛ ازینرو نیمه نخست کتاب را می توان «تاریخ نامه سامانیان از هنگام انحطاط تا انقراض» خواند. پس از آن به احوال و اخبار و نبردهای محمود غزنوی پرداخته شده است که نیمه دوم کتاب را تشکیل می دهد. کتاب با رساله ای در رثای امیرنصر بن سبکتگین (والی نیشابور و برادر محمود) و فصلی در بدگویی از امیر ابوالحسن بغوی، به سبب رنجش عتبی از وی، پایان می یابد.نثر عتبی دشوار و ادیبانه و در دیباچه کتاب متکلفانه است؛ با این وصف، در سده های متوالی مطمح نظر ادیبان و سرمشق دبیران بوده است، چنانکه به گفته سبکی مردم خوارزم و آن نواحی، نسبت به تاریخ یمینی و ضبط الفاظ آن اهتمامی همچون توجه مردم مغرب اسلامی به مقامات حریری داشته اند.
وضعیت کتاب
...
از این کتاب با عناوین: تاریخ آل سبکتکین، تاریخ العتبی، سیرة الیمینی، تاریخ الیمینی نیز یاد شده است.عتبی این کتاب را در حدود ۴۱۱ ق. نگاشته است.از جمله انگیزه های عتبی که وی را به نگارش این اثر واداشته، علاوه بر انگیزه تمجید و ستایش سلطان محمود، که به باور وی در نشر و گسترش اسلام نقشی به سزا داشته است، از درخواست امیر محمد بن محمود غزنوی از وی برای نگارش چنین اثری و نیز تقرب جستن به وزیر شمس الکفاة ابوالقاسم احمد بن حسن میمندی، وزیر سلطان محمود و دریافت جایزه می توان یاد کرد.
ساختار کتاب
کتاب مشتمل بر مقدمه ای به قلم محقق آقای دکتر احسان ذنون الثامری، مقدمه ای به قلم مولف و فاقد تبویب و تفصیل است.
گزارش محتوا
این کتاب از مهمترین تواریخ عصر غزنوی و از کهن ترین تاریخ نامه های ایرانی است و شامل وقایع مهم تاریخی ایران، به ویژه قلمرو شرقی آن، از دوره امیر رضی نوح بن منصور سامانی (۳۶۶- ۳۸۷ ق.) تا زمان سلطان محمود غزنوی (۳۸۹- ۴۲۱ ق.) می باشد. همچنین دارای مطالبی است، راجع به خلفای عباسی، صفاریان، زیاریان، سیمجوریان، آل بویه، ایلک خانیان (قراخانیان)، افغانیان و حکومت های محلی خراسان؛ مانند فریغونیان و غوریان و شاهان غرجستان و خوارزمشاهیان، که اهمیت ویژه ای دارد. از آن جا که این کتاب به شرح جنگ های سلطان محمود و فتح های وی در هندوستان و اغراق در ستایش او پرداخته است، می توان آن را جزو تاریخنامه های «درباری» دانست. عتبی درباره اوضاع سیاسی، مذهبی، اجتماعی و علمی زمان خود نیز مطالبی آورده است که اهمیت بسیار دارد و از جمله آنهاست مطالبی درباره روابط غزنویان با خلفای بغداد، سرگذشت، برخی از خاندان ها و علمای نامدار و وزرای بزرگ غزنوی، فتنه کرامیه، تبلیغات اسماعیلیه، قحط سالی در نیشابور و موقعیت اجتماعی و فرهنگی غزنه (پایتخت غزنویان). تاریخ یمینی، به سبب آن که مؤلف شاهد برخی رویدادها بوده و به اسناد رسمی دستگاه غزنویان دسترسی داشته است، از منابع بسیار مهم عصر غزنوی به شمار می رود.تاریخ یمینی مشتمل است، بر دیباچه و سپس شرح ظهور امیر ابومنصور ناصرالدین سبکتگین در زمان سامانیان و فتح های او، وقایع دوران نوح بن منصور سامانی و شرح حال قابوس بن وشمگیر زیاری و فخرالدوله بویهی و مناسبات امیر ابومنصور ناصرالدین سبکتگین و خلف بن احمد صفاری، همچنین تفصیل منازعه امرای سامانی بر سر قدرت و منصب سپهسالاری خراسان و سرانجام حمله بغراخان ترک و تقسیم قلمرو سامانیان میان دو سلسله ترک قراخانیان و غرنویان؛ ازینرو نیمه نخست کتاب را می توان «تاریخ نامه سامانیان از هنگام انحطاط تا انقراض» خواند. پس از آن به احوال و اخبار و نبردهای محمود غزنوی پرداخته شده است که نیمه دوم کتاب را تشکیل می دهد. کتاب با رساله ای در رثای امیرنصر بن سبکتگین (والی نیشابور و برادر محمود) و فصلی در بدگویی از امیر ابوالحسن بغوی، به سبب رنجش عتبی از وی، پایان می یابد.نثر عتبی دشوار و ادیبانه و در دیباچه کتاب متکلفانه است؛ با این وصف، در سده های متوالی مطمح نظر ادیبان و سرمشق دبیران بوده است، چنانکه به گفته سبکی مردم خوارزم و آن نواحی، نسبت به تاریخ یمینی و ضبط الفاظ آن اهتمامی همچون توجه مردم مغرب اسلامی به مقامات حریری داشته اند.
وضعیت کتاب
...
wikifeqh: الیمینی_(کتاب)