سی لحن باربد یکی از ترتیب های اجرای آهنگ ها در موسیقی قدیم ایران بوده که ایجادش را به باربد، موسیقی دان دورهٔ ساسانیان نسبت می دهند.
گنج بادآورد: به نقل از برهان قاطع، اشاره به گنجی دارد که خسرو پرویز در یکی از جنگ هایش به چنگ آورد، زمانی که باد کشتی هایی که قیصر روم در آن پناه گرفته بود را به سمت سپاهیان خسرو پرویز راند.
گنج گاو: به نقل از برهان قاطع، گنجی است که توسط بهرام گور کشف شد، به این شرح که یک دهقان در زمان آبیاری زمین به سوراخی رسید که همهٔ آب ها به درونش می رفت و ندایی از درون آن بیرون می آمد و وقتی خبر به بهرام رسید دستور داد آن سوراخ را کندند و به عمارتی عالی رسیدند که در آن دو گاو زرین نیز بود.
شادروان مروارید: نام اولیه اش شادًروان بود، چرا که در شادروان (به معنی ایوانِ سلطان) ساخته شده بود. روزی باربد آن را برای خسرو پرویز می نوازد که این چنان پادشاه را مسرور می کند که وی به باربد یک طبق مروارید هدیه می دهد و از آن زمان نام این لحن به شادروان مروارید تغییر می کند.
تخت طاقدیس: اشاره به تختی چند طبقه دارد که از فریدون به خسرو پرویز رسیده بوده است.
ناقوسی و اورنگی: نام آن وجه تمثیلی دارد به این معنا که وقتی باربد این الحان را می نواخته اورنگ (تخت) پادشاه همچون ناقوس به جنبش در می آمده است.
مشک دانه: نام یکی کنیزان شیرین بوده است.
مهرگانی: برای بزرگداشت مهرگان ساخته شده است. منوچهری دامغانی از آن با نام مهرگانی بزرگ و کوچک یاد کرده که ممکن است ریشهٔ نام مقام های بزرگ و کوچک باشد.
راه شبدیز: شبدیز نام اسب مورد علاقهٔ خسرو پرویز بوده است. زمانی که این اسب پیر شد و نهایتاً درگذشت، از باربد خواستند که با ساز خود این خبر را به شاه برساند.
کین سیاوش: در سوگ سیاوش سروده شده است.
باغ شیرین: خسرو پرویز به شیرین وعده داده بوده که برای وی کاخی بسازد که در جویهای آن شراب روان باشد اما او این وعدهٔ خود را فراموش می کند. شیرین باربد را مأمور می کند که این وعدهٔ خسرو پرویز را به وی یادآوری کند و باربد با ساختن و اجرای این لحن وظیفه اش را انجام می دهد.
سی لحن را نظامی گنجوی در منظومهٔ خسرو و شیرین نام برده است؛ همچنین در برهان قاطع نیز نام آن ها آمده است. داریوش صفوت، نام آن ها را به این شکل و ترتیب آورده است:
برای نام برخی از این سی لحن ریشه هایی ذکر شده است:
گنج بادآورد: به نقل از برهان قاطع، اشاره به گنجی دارد که خسرو پرویز در یکی از جنگ هایش به چنگ آورد، زمانی که باد کشتی هایی که قیصر روم در آن پناه گرفته بود را به سمت سپاهیان خسرو پرویز راند.
گنج گاو: به نقل از برهان قاطع، گنجی است که توسط بهرام گور کشف شد، به این شرح که یک دهقان در زمان آبیاری زمین به سوراخی رسید که همهٔ آب ها به درونش می رفت و ندایی از درون آن بیرون می آمد و وقتی خبر به بهرام رسید دستور داد آن سوراخ را کندند و به عمارتی عالی رسیدند که در آن دو گاو زرین نیز بود.
شادروان مروارید: نام اولیه اش شادًروان بود، چرا که در شادروان (به معنی ایوانِ سلطان) ساخته شده بود. روزی باربد آن را برای خسرو پرویز می نوازد که این چنان پادشاه را مسرور می کند که وی به باربد یک طبق مروارید هدیه می دهد و از آن زمان نام این لحن به شادروان مروارید تغییر می کند.
تخت طاقدیس: اشاره به تختی چند طبقه دارد که از فریدون به خسرو پرویز رسیده بوده است.
ناقوسی و اورنگی: نام آن وجه تمثیلی دارد به این معنا که وقتی باربد این الحان را می نواخته اورنگ (تخت) پادشاه همچون ناقوس به جنبش در می آمده است.
مشک دانه: نام یکی کنیزان شیرین بوده است.
مهرگانی: برای بزرگداشت مهرگان ساخته شده است. منوچهری دامغانی از آن با نام مهرگانی بزرگ و کوچک یاد کرده که ممکن است ریشهٔ نام مقام های بزرگ و کوچک باشد.
راه شبدیز: شبدیز نام اسب مورد علاقهٔ خسرو پرویز بوده است. زمانی که این اسب پیر شد و نهایتاً درگذشت، از باربد خواستند که با ساز خود این خبر را به شاه برساند.
کین سیاوش: در سوگ سیاوش سروده شده است.
باغ شیرین: خسرو پرویز به شیرین وعده داده بوده که برای وی کاخی بسازد که در جویهای آن شراب روان باشد اما او این وعدهٔ خود را فراموش می کند. شیرین باربد را مأمور می کند که این وعدهٔ خسرو پرویز را به وی یادآوری کند و باربد با ساختن و اجرای این لحن وظیفه اش را انجام می دهد.
سی لحن را نظامی گنجوی در منظومهٔ خسرو و شیرین نام برده است؛ همچنین در برهان قاطع نیز نام آن ها آمده است. داریوش صفوت، نام آن ها را به این شکل و ترتیب آورده است:
برای نام برخی از این سی لحن ریشه هایی ذکر شده است:
wiki: سی لحن باربد