اساس الاقتباس

اساس الاقتباس کتابی ست در زمینهٔ دانش منطق که توسط خواجه نصیرالدین طوسی به زبان فارسی نوشته شده است. شرح همهٔ فنون منطق بر اساس آراء پیشینیان و خود خواجه نصیرالدین در این کتاب، باعث جامعیت و اهمیت آن شده است.
اساس الاقتباس در سایت کتابخانه دیجیتال نور
هدف خواجه نصیرالدین طوسی از تألیف این کتاب، آنطور که خودش در مقدمه ذکر می کند، ارائهٔ اثری فنی و تحقیقی و جامع در علم منطق بوده که هم آموخته های او را از دیگران دربرگیرد و هم شامل آراء و اندیشه های شخصیِ خودِ او در این علم باشد.
پس از منطق شفا و شرح ابن رشد بر منطق ارسطو، اساس الاقتباس جامع ترین کتاب در این حوزه است.نگارش کتاب به زبان فارسی و با نثری روان و پرهیز از بیان قیل وقال های بی حاصل، از دیگر نقاط قوّت کتاب به حساب می آید.
این کتاب مباحث منطق را به روش ۹ بخشی ارائه داده است. در این روش مباحث منطق در ۹ بخش با عناوین زیر قرار می گیرند:

اَساس الاِقتِباس
تألیف خواجه نصیرالدین طوسی، در ۶۲۴ق، کتابی به فارسی، در منطق. اساس الاقتباس مهم ترین و جامع ترین اثر در علم منطق به زبان فارسی است، بر مبنای شفا و در نُه مقاله سامان داده شده است: مدخل یا ایساغوجی؛ مقولات یا قاطیغوریاس؛ عبارات یا بحث قضایا؛ قیاس یا انولوطیقای اول؛ برهان یا انولوطیقای دوم؛ جدل یا طوبیقا؛ مغالطه یا سوفسطیقا؛ خطابه یا ریطوریقا؛ و شعر یا بیطوریقا. از مباحث توجه برانگیز این کتاب، بحث مستوفای صناعات خمس، قیاس های شرطی و مختلطات است که در کمتر نوشتار منطقی بدین بسط و شرح پرداخته شده است. علامه حلّی شاگرد طوسی بر بنیاد همین اثر کتاب جوهرالنضید را در شرح تجریدالمنطق نوشته است. ترجمۀ عربی اساس الاقتباس به قلم رکن الدین محمد جرجانی، در روزگاری نزدیک به زمان طوسی، در دست است. این اثر نخستین بار به تصحیح مدرس رضوی (تهران، ۱۳۵۴ش) و سپس با ویراستی مجدد و تعلیقه ای مبسوط به کوشش عبدالله انوار منتشر شد (تهران، ۱۳۷۵ش).

[ویکی اهل البیت] اساس الاقتباس کتابی است از خواجه نصیر طوسی در علم منطق که به فارسی نوشته شده است. این کتاب پس از منطق شفا بزرگترین و مهمترین کتابی است که در این علم تالیف شده است.
مؤلف کتاب محمد بن محمد بن حسن طوسی مکنا به ابوجعفر و ملقب به نصیرالدین و مشهور به محقق طوسی و خواجه طوسی است که یکی از پرآوازه ترین شخصیت های علمی در تاریخ اسلام است.
او در یازدهم جمادی الاول در سال 597 هـ.ق در شهر طوس متولد شد و در هیجدهم ذی الحجه سال 672 هـ.ق در سن هفتاد و پنج سالگی بر اثر بیماری در شهر بغداد درگذشت و بنا به وصیتش در عتبه مقدسه کاظمین علیهماالسلام مدفون گردید.
طبق تصریح مؤلف کتاب در مقدمه آن نام کتاب اساس الاقتباس است و در وجه نامیدن آن به این نام می گوید و چون این علم به نسبت با دیگر علوم خاصه اقسام حکمت به مثابت قاعده و بنیاد است، این مجموع را بر اساس الاقتباس موسوم کرد.
با این حال جای شگفتی است که مصحح دانشمند کتاب، مرحوم مدرس رضوی در مورد وجه تسمیه کتاب به اساس الاقتباس با وجود تصریح مصنف آن هم در مقدمه کتاب، می گوید.
وجه تسمیه این کتاب به اساس الاقتباس بدرستی معلوم نیست و شاید از آن روی که این کتاب در فن منطق است و منطق هم اساس اقتباس و کسب علوم می باشد. خواجه طوسی این نام را برای این کتاب مناسب دیده و تألیف خود را بدین نام نامیده است.
مؤلف کتاب در مورد انگیزه تألیف اساس الاقتباس در مقدمه چنین آورده است در تحریر این مجموع شروع کرده آمد، بر عزم آن که طرفی صالح از آنچه از اهل علم منطق در این فن استفاده کرده است یا بحسب قواعد و اصول این صناعت استنباط نموده بر وجهی که او را روشن شده است ایراد کند و از ابطال مذاهب باطل در هر بابی که مؤدی باشد به اطناب بقدر امکان احتراز کند و اگر در بعضی مواضع بذکر مذهبی فاسد احتیاج باشد به اشارتی موجز اقتصار کند و...
بنابراین غرض مؤلف از تألیف این کتاب ارزشمند، ارائه اثری فنی و تحقیقی و جامع در علم منطق بوده که هم آموخته های او را از دیگران در برگیرد و هم بر آرا و اندیشه های شخصی او در این علم مشتمل باشد.