[ویکی فقه] همه آنان که از تفسیر موضوعی سخن به میان آورده اند بر اهمیت و ضرورت آن تأکید کرده و وجوه فراوانی در این باره و درباره فواید این تفسیر بیان کرده اند.
خالدی در بیش از ۱۶ محور اهمیت و فواید تفسیر موضوعی را بیان داشته است. به نظر شهید صدر در عصر حاضر مسلمانان نیازمند استخراج و تنظیم نظر اسلام درباره همه رشته ها و شاخه های معرفت انسانی اند، تا در مواجهه با دیدگاه های فراوانی که دانشمندان مغرب زمین در زمینه های مختلف عرضه می کنند، از دیدگاه اسلام باخبر بوده، از آن دفاع کنند؛ همچنین نیازمند آن اند که دیدگاه و حکم اسلام را درباره موضوعات جدید و تجاربی بدانند که بشر در زندگی به آن ها رسیده است و تفسیر موضوعی تنها راهی است که ما را قادر می سازد در برابر موضوعات گوناگون زندگی بشر به نظریه های اساسی اسلام و قرآن دست یابیم. به نظر شهید صدر روش موضوعی در تفسیر برای نوآوری و تطور مناسب است و دائماً از تجربیات بشری ارتزاق و از معلومات هر قرن تغذیه و خود را روز به روز غنی تر کرده، ما را به حصول نظریات اساسی و استنباط قوانین کلی موفق می گرداند. وی با اشاره به این که تفسیر ترتیبی هرگز از فهم مدلول الفاظ و آیات قرآن فراتر نرفته و در تاریخ خود در بسط و گسترش اندیشه های اساسی اسلام درباره موضوعات و زمینه های مختلف زندگی بشری چندان موفق نبوده است، غنا و تعمیق دانش فقه را مرهون نگاه موضوعی فقها به این دانش می داند. شهید صدر با مقایسه میان تفسیر ترتیبی و فقه، رشد و تعمیق و گسترش فقه و رکود نسبی تفسیر را مرهون رویکرد موضوعی به احادیث فقهی و عدم این رویکرد به تفسیر می داند. وی معتقد است که فقه در آغاز به تفسیر احادیث پیامبراکرم و اهل بیت (علیهم السلام) محدود بود و به تدریج فقها به دسته بندی روایات بر حسب موضوعات روی آورده، به استخراج حکم شرعی از آن ها پرداختند. شیوه معهود فقها در مباحث فقهی چنین بود که با نظر به شئون مختلف زندگی و واقعیات اجتماعی نیازها را از واقعیات خارجی گرفته و با عرضه آن ها بر شریعت به استنباط احکام آن ها پرداختند. همین روش روز به روز موجب شکوفایی و تکامل علم فقه شد. حال به کارگیری همین روش در مواجهه با قرآن مفسر را در حصول نظریات اساسی و استنباط قوانین کلی برای پاسخگویی به نیازهای متنوع، گسترده و پیچیده روزگار ما مدد خواهد رساند.
نظر آیت الله مصباح
به نظر آیت الله مصباح در برابر نظام های فکری باطل هرگز نمی توان با تکیه بر تفسیر ترتیبی و بیان مطالب پراکنده، نظام فکری منسجمی ارائه کرد. از آن جا که همه مکتب های انحرافی کوشیده اند تا با ارتباط میان یک سلسله مسائل یک کل منظم و هماهنگ به وجود آورند و اندیشه های باطل خود را منسجم معرفی کنند باید معارف قرآن را به صورت سیستماتیک و منظم عرضه کرد، بنابراین ناگزیر باید معارف قرآن را دسته بندی کرد تا از یک سو آموزش آن برای فراگیران آسان و از سوی دیگر در برابر سایر نظام های فکری قابل عرضه باشد. آیت الله سبحانی با تأکید بر ضرورت رویکرد به تفسیر موضوعی و پرهیز از تکرار تفسیر ترتیبی، تفسیر موضوعی را مجالی برای گشوده شدن آفاق عظیمی در علوم و معارف قرآن دانسته که هیچ گاه این معارف از تفسیر ترتیبی حاصل نمی شوند.
خالدی در بیش از ۱۶ محور اهمیت و فواید تفسیر موضوعی را بیان داشته است. به نظر شهید صدر در عصر حاضر مسلمانان نیازمند استخراج و تنظیم نظر اسلام درباره همه رشته ها و شاخه های معرفت انسانی اند، تا در مواجهه با دیدگاه های فراوانی که دانشمندان مغرب زمین در زمینه های مختلف عرضه می کنند، از دیدگاه اسلام باخبر بوده، از آن دفاع کنند؛ همچنین نیازمند آن اند که دیدگاه و حکم اسلام را درباره موضوعات جدید و تجاربی بدانند که بشر در زندگی به آن ها رسیده است و تفسیر موضوعی تنها راهی است که ما را قادر می سازد در برابر موضوعات گوناگون زندگی بشر به نظریه های اساسی اسلام و قرآن دست یابیم. به نظر شهید صدر روش موضوعی در تفسیر برای نوآوری و تطور مناسب است و دائماً از تجربیات بشری ارتزاق و از معلومات هر قرن تغذیه و خود را روز به روز غنی تر کرده، ما را به حصول نظریات اساسی و استنباط قوانین کلی موفق می گرداند. وی با اشاره به این که تفسیر ترتیبی هرگز از فهم مدلول الفاظ و آیات قرآن فراتر نرفته و در تاریخ خود در بسط و گسترش اندیشه های اساسی اسلام درباره موضوعات و زمینه های مختلف زندگی بشری چندان موفق نبوده است، غنا و تعمیق دانش فقه را مرهون نگاه موضوعی فقها به این دانش می داند. شهید صدر با مقایسه میان تفسیر ترتیبی و فقه، رشد و تعمیق و گسترش فقه و رکود نسبی تفسیر را مرهون رویکرد موضوعی به احادیث فقهی و عدم این رویکرد به تفسیر می داند. وی معتقد است که فقه در آغاز به تفسیر احادیث پیامبراکرم و اهل بیت (علیهم السلام) محدود بود و به تدریج فقها به دسته بندی روایات بر حسب موضوعات روی آورده، به استخراج حکم شرعی از آن ها پرداختند. شیوه معهود فقها در مباحث فقهی چنین بود که با نظر به شئون مختلف زندگی و واقعیات اجتماعی نیازها را از واقعیات خارجی گرفته و با عرضه آن ها بر شریعت به استنباط احکام آن ها پرداختند. همین روش روز به روز موجب شکوفایی و تکامل علم فقه شد. حال به کارگیری همین روش در مواجهه با قرآن مفسر را در حصول نظریات اساسی و استنباط قوانین کلی برای پاسخگویی به نیازهای متنوع، گسترده و پیچیده روزگار ما مدد خواهد رساند.
نظر آیت الله مصباح
به نظر آیت الله مصباح در برابر نظام های فکری باطل هرگز نمی توان با تکیه بر تفسیر ترتیبی و بیان مطالب پراکنده، نظام فکری منسجمی ارائه کرد. از آن جا که همه مکتب های انحرافی کوشیده اند تا با ارتباط میان یک سلسله مسائل یک کل منظم و هماهنگ به وجود آورند و اندیشه های باطل خود را منسجم معرفی کنند باید معارف قرآن را به صورت سیستماتیک و منظم عرضه کرد، بنابراین ناگزیر باید معارف قرآن را دسته بندی کرد تا از یک سو آموزش آن برای فراگیران آسان و از سوی دیگر در برابر سایر نظام های فکری قابل عرضه باشد. آیت الله سبحانی با تأکید بر ضرورت رویکرد به تفسیر موضوعی و پرهیز از تکرار تفسیر ترتیبی، تفسیر موضوعی را مجالی برای گشوده شدن آفاق عظیمی در علوم و معارف قرآن دانسته که هیچ گاه این معارف از تفسیر ترتیبی حاصل نمی شوند.
wikifeqh: ضرورت_تفسیر_موضوعی