مختصر عجائب الدنیا

[ویکی نور] مختصر عجائب الدنیا، از جمله کتب کیهان نگاری عربی به قلم ابراهیم بن وصیف شاه(متوفی 559 ق) می باشد. "عجائب الدنیا" اثر مسعودی است که ابن وصیف شاه آن را خلاصه و ارائه کرده است.
در سه جزء تدوین شده است. اولین جزء مشتمل بر چند بخش بوده و به اختصار آمده است. جزء دوم مفصل تر و آخرین جزء کتاب بخش اعظم مطالب را به خود اختصاص داده است. چینش مطالب کتاب؛ همانند "عجائب الدنیا" می باشد.
در کمتر از پنجاه سال پس از وفات حضرت محمد(ص) توصیف جالبی از معموره زمین، منسوب به عبدالله بن عمرو بن عاص، فاتح معروف مصر رواج یافت که ضمن آن چنین آمده بود: "صورت دنیا بر پنج جزء مشتمل است، چون سر پرنده و دو بال و سینه و دم. سر دنیا چین است، و ماورای چین قومی است به نام واق واق، و آن سوی واق واق چندان اقوام مختلف هست که شمارشان را جز خدا نداند؛ بال راست هند است و ماورای هند دریاست و آن سوی دریا مخلوقی نیست؛ و بال چپ خزر است و ماورای خزر دو قومند به نام مَنشَک و ماشک و آن سوی منشک و ماشک یأجوج و مأجوج است و اقوامی که جز خدا نداند؛ و سینه ی دنیا مکه و حجاز است و شام و عراق و مصر؛ و دم آن از ذاتُ الحمام است تا مغرب؛ بدترین جای پرنده دم است".
این روایت به ویژه در مصر رواج یافت و گروهی و از آن جمله ابن وصیف شاه در صفحه 19 کتاب آن را روایت کرده است. می توان گفت که کتاب در واقع شرح و تفصیل این روایت است، که در برخی موارد به افسانه شبیه تر است؛ به عنوان نمونه در صفحه 69 کتاب در ذکر عجائب مخلوقات یأجوج و مأجوج، به عناق بنت آدم اشاره می کند که دو سر داشته و در هر دست ده انگشت و هر انگشت دو ناخن؛ مانند منجنیق. این حکایت ها با وجود این که به شدت رنگ تخیل دارد؛ اما باید دانست که تصویر زمین به شکل یک پرنده، خاص عرب ها نیست، زیرا سامیان غربی نیز زمین را به شکل یک پرنده بزرگ تصویر کرده اند و همین تصویر به نوبه خود به بعضی از رسائل مسلمانان چینی راه یافته است.
ابن وصیف شاه از مروّجان مطالب داستانی به حساب می آید. گزارش های وی خشک و بی روح است و رنگ افسانه دارد. درباره دوران های قدیم مطالب فراوان دارد که غالب آن محصول تخیل است و از منابع عربی مایه ندارد، بلکه بر تاریخ داستانی رایج در محافل قِبطی، که ظاهراً در محیط شُعوبی نشو و نما یافته بود، تکیه دارد. او د ر رابطه با بلاد مختلف گزارش های جغرافیایی می دهد؛ اما یکی از معایب مهم کار وی این است که حدود را آشفته می گوید، و تعیین جاها به صورت دقیق مشکل و احیاناً محال است.