نور

نور. (اِخ ) محمدنوربخش اکبرآبادی ، متخلص به نور. از پارسی گویان هندوستان است . ظاهراً در قرن سیزدهم هجری می زیسته و با مؤلف صبح گلشن معاصر بوده است . او راست :
ای اشک دم به دم رخم از گرد غم مشوی
کاین خاک بر جبین من از آستانه ای است .

(از صبح گلشن ص 557).

نور. (اِخ ) نورمحمدهادی . از پارسی گویان هند است . او راست :
ای زلف مسلسل که طراز سر دوشی
تا چند به آزار من دلشده کوشی ؟

(از صبح گلشن ص 599).

و رجوع به فرهنگ سخنوران شود.

نور. [ ن َ ] (ع اِ) شکوفه . (منتهی الارب ) (آنندراج ) (مهذب الاسماء). زهر. (اقرب الموارد). غنچه . (منتهی الارب ) (آنندراج ). شکوفه ٔ سفید. (منتهی الارب ) (غیاث اللغات ) (از اقرب الموارد). شکوفه ٔ درخت . (دهار). واحد آن نَورة است . (ازاقرب الموارد). ج ، انوار : نور حدقه ٔ بینش ، نَور حدیقه ٔ آفرینش . (ترجمه ٔ محاسن اصفهان ص 5).
برمثال کواکب گردون
باغ از نَور، نور کیوان شد.

؟ (از ترجمه ٔ محاسن اصفهان ).

- نور ابیض ؛ برگ نو. (یادداشت مؤلف ).
|| (مص ) روشن شدن . (دهار) (زوزنی ) (تاج المصادر بیهقی ). روشن گردیدن . (از منتهی الارب ) (اقرب الموارد) (آنندراج ). نیار. (از اقرب الموارد). || شکست خوردن قوم . (آنندراج ) (از ناظم الاطباء). منهزم شدن . نیار. (اقرب الموارد). || گریختن از تهمت و دور شدن و ترسیدن . (آنندراج ). رمیدن . (تاج المصادر بیهقی ). رمیدن و دوری جستن از ریبت . نوار. (از اقرب الموارد). || دور داشتن از تهمت و گریزانیدن . (آنندراج ). رمانیدن . (تاج المصادر بیهقی ). پرهیزاندن و رماندن واعظ زن را از ریبت .نوار. (از اقرب الموارد). || پدید آمدن ومنتشر شدن فتنه . (از اقرب الموارد) (ناظم الاطباء). || نشان گذاشتن بر ناقه . (از منتهی الارب ).داغ کردن و نشان گذاشتن بر شتر. نیار. (از اقرب الموارد). نشان و علامت بر جامه قرار دادن . (از ناظم الاطباء). || آتش را از دور دیدن . نیار. (از اقرب الموارد).

نور. (اِخ ) از شاعران قرن نهم هجری و از معاصران امیر علیشیر نوائی است . او راست :
تو را نیلوفری پیراهن و من مانده حیرانش
که سر برمی زند خورشید هر روز از گریبانش .

(از صبح گلشن ص 558) (مجالس النفایس ترجمه ٔ فخری ص 100).

نور. (اِخ ) نامی از نامهای خدای تعالی . (مهذب الاسماء). از نامهای خدای تعالی است ،به حکم آیت : اﷲ نور السموات و الارض . (از فرهنگ مصطلحات عرفا ص 404 از شرح گلشن راز ص 5 و اصطلاحات صوفیه ، نسخه ٔ خطی ). || از جمله سی ودو نام قرآن یکی نور است که حق تعالی فرمود: اتبعوا النور الذی ... (از نفایس الفنون ). || سوره ٔ بیست وچهارم است از قرآن ، و آن 64 آیت است و مدنی است و بدین آیت آغاز میشود: سورة انزلناها و فرضناها :
نور و حج و انفال مدینی می دان
با لم یکن و زلزله احزاب همان .

(نصاب الصبیان ).

|| نام آیتی است از قرآن و آغاز آن این است : اﷲ نور السموات و الارض . (یادداشت مؤلف ). || نام رسول است در فرقان . رجوع به حبیب السیر چ تهران ج 1 ص 101 و منتهی الارب شود. لقب پیغامبر اسلام است نزد مسلمانان . (از اقرب الموارد). || نام دعائی است . (یادداشت مؤلف ). || لقب مسیح است نزدترسایان . (از اقرب الموارد).

نور. (ع اِ) روشنائی . (ترجمان علامه ٔ جرجانی ص 102) (مهذب الاسماء) (آنندراج ). روشنی هرچه باشد، یا شعاع روشنی . (منتهی الارب ) (از اقرب الموارد). ضیاء. سنا. ضوء. شید. فروغ . (یادداشت مؤلف ). کیفیتی که بوسیله ٔ حس بینائی درک میشود و به وساطت آن اشیا دیده می شود. (از اقرب الموارد) (از تعریفات ). روشنی . مقابل تیرگی و تاریکی و ظلمت . ج ، انوار، نیران :
ملک ابا هزل نکرد انتساب
نور ز ظلمت نکند اقتباس .

محمدبن وصیف .

به هر جا که بُد نور نزدیک راند
جز ایوان کسری که تاریک ماند.

فردوسی .

کجا نور و ظلمت بدو اندر است
ز هر گوهری گوهرش برتر است .

فردوسی .

زمین پوشد از نور پیراهنا
شود تیره گیتی بدو روشنا.

فردوسی .

یکی ظلی که هم ظل است و هم نور
یکی نوری که هم نور است و هم ظل .

منوچهری .

ابر شد نقاش چین و باد شد عطار روم
باغ شد ایوان نور و راغ شد دریای گنگ .

منوچهری .

چراغی است در پیش چشم خرد
که دل ره به نورش به یزدان برد.

اسدی .

گر از ابر دیدار گیتی فروز
بپوشد نماند نهان نور روز.

اسدی .

این ردای آب و خاک آمد سوی مردم خرد
گرچه نور آمد به سوی عام نامش یا ضیا.

ناصرخسرو.

روز پرنور عطائی است ولیکن پس ِ روز
شب تیره ببرد پاک همه نور و بهاش .

ناصرخسرو.

به خانه در ز نور قرص خورشید
همان بینی که برتابد ز روزن .

ناصرخسرو.

تو آفتابی شاها جهان شاهی را
سپهر دولت و دین از تو یافت نور و ضیا.

مسعودسعد.

و نیز نور ادب دل را زنده کند. (کلیله و دمنه ). صبح صادق عرصه ٔ گیتی را به نور جمال خویش منور گردانید. (کلیله و دمنه ).
عشق خوبان و سینه ٔ اوباش
نور خورشید و دیده ٔ خفاش ؟

ظهیر.

همی تابد ز نور روی و رایت
جهان ملک را نور علی نور.

رونی .

نور خود زآفتاب نبریده ست
نور در آینه ست و در دیده ست .

سنائی .

جنبش نور سوی نور بود
نور کی زآفتاب دور بود؟

سنائی .

نور خورشید در جهان فاش است
آفت از ضعف چشم خفاش است .

سنائی .

هرکه در من دید چشمش خیره ماند
زآنکه من نور تجلی دیده ام .

خاقانی .

نور علمت خلق را پیش از اجل
داده در کشف المحن عین الیقین .

خاقانی .

او نور و بدخواهانْش خاک از ظلمت خاکی چه باک
آن را که حصن جان پاک از نور انوار آمده .

خاقانی .

نور مه آلوده کی گردد ابد
گر زند آن نور بر هر نیک و بد.

مولوی .

نور گیتی فروز چشمه ٔ هور
زشت باشد به چشم موشک کور.

سعدی .

پرتو نور از سرادقات جمالش
ازعظمت ماورای فکرت دانا.

سعدی .

هر کجا نوری است در عالم قرین ظلمت است .

شهاب الدین سمرقندی .

آفتاب از نور و کوه از سایه کی گردد جدا؟

سلمان ساوجی .

|| تابندگی . جلاء. رونق . جلوه : کوکبه ٔ بزرگ و نقیب علویان نیز با جمله سادات بیامدند و نداشت نوری بارگاه و مشتی اوباش در هم شده بودند. (تاریخ بیهقی ص 565).
ز بیم آنکه کار از نور می شد
به صد مردی ز مردم دور می شد.

نظامی .

تازگی و نور روی ولی از دل اوست . (انیس الطالبین ص 6). || سو. (یادداشت مؤلف ). قوه ٔ بینائی در چشم :
لاجرمش نور نظر هیچ نیست
دیده هزار است و بصر هیچ نیست .

نظامی .

هنگام وداع تو ز بس گریه که کردم
دور از رخ تو چشم مرا نور نمانده ست .

حافظ.

نور حدقه ٔ بینش ، نَور حدیقه ٔ آفرینش . (ترجمه ٔ محاسن اصفهان ص 5).
- نور دیده ، نور دو دیده ، نور چشم ؛ قوه ٔ باصره و بینائی . و نیز رجوع به «نور چشم » و «نوردیده » شود.
|| (ص ) آنکه آشکار و بیان کند چیزی را. (منتهی الارب ) (از اقرب الموارد). روشن کننده . (مهذب الاسماء). منوِّر. (از اقرب الموارد). || (اِ) ج ِ نار. رجوع به نار شود. || ج ِ نوار. رجوع به نوار شود. || ج ِ نوور. رجوع به نوور شود. || به لغت اکسیریان زیبق است . (تحفه ٔ حکیم مؤمن ). در اصطلاح کیمیاگران ، سیماب . جیوه . (یادداشت مؤلف ). || (اصطلاح فیزیک ) تابش مرئی الکترومغناطیس است که در خلأ با سرعت 298000 کیلومتر در ثانیه انتشار پیدا می کند. رنگ نور بستگی به طول موج آن دارد. طول موج را برحسب انگستروم اندازه می گیرند. رجوع به فرهنگ اصطلاحات علمی ص 574 شود. || در اصطلاح صوفیان و عارفان ، نور عبارت است از تجلی حق به اسم الظاهر، که مراد وجود عالم ظاهر است در لباس جمیع صور اکوانیه از جسمانیات و روحانیات ،و به روایت کشاف : نور نزد صوفیان عبارت از وجود حق است به اعتبار ظهور او فی نفسه . مشایخ صوفیه گویند مراد از نور در آیه ٔ نور، نور قلوب عارفین است به توحید حق . (از فرهنگ مصطلحات عرفا ص 404). و رجوع به شرح گلشن راز ص 5 و 94 و کشاف اصطلاحات الفنون ج 2 ص 1294 و تفسیر آیه ٔ نور ص 38 شود. || در فلسفه ٔ اشراق ، کلمه ٔ نور مرادف با «وجود» است در حکمت مشاء، و همان سان که فلسفه ٔ مشاء مبتنی بر وجود و ماهیت است فلسفه ٔ اشراق بر نور و ظلمت است ، و چنانکه موجودات بالذات و بالعرض اند نور نیز بالذات و بالعرض است که نور حسی و عقلی باشد. (از فرهنگ علوم عقلی ص 603). و رجوع به شرح حکمة الاشراق ص 18 و 295 و 307 و 410 و اسفار اربعه ٔ ملاصدرا ج 1 ص 19 و 46 و ج 2 ص 28 شود.
- نور افشاندن ؛ نور دادن . پرتوافشانی کردن .
- نور افکندن (بر چیزی ) ؛ (آن را) روشن و نمایان کردن .
- نور بخشیدن ؛ روشن کردن . نور افشاندن .
- نور برافکندن ؛ نور افکندن . نور افشانیدن :
حربا منم تو قرصه ٔ شمسی روا بود
گر قرص شمس نور به حربا برافکند.

خاقانی .

- نور پذیرفتن ؛ روشن شدن . کسب نور کردن . استناره .
- نور تاباندن ؛ نور افکندن .
- نور تابیدن ؛ نور افشاندن . نورافشانی کردن .
- || نور تاباندن .
- نور تافتن ؛ نورافشانی کردن . روشنی بخشیدن :
شمس و قمر در زمین حشر نباشد
نور نتابد مگر جمال محمد.

سعدی .

- نور دادن ؛ روشنی بخشیدن . پرتو افشاندن :
بی روغن وفتیله و بی هیزم
هرگز نداد نور و فروغ آذر.

ناصرخسرو.

روز عیشم نداد خواهد نور
تا نبینم چو آفتابت باز.

مسعودسعد.

قوتم بخشید و دل را نور داد
نور دل مر دست و پا را زور داد.

مولوی .

آفتابی و نور می ندهی .

سعدی .

- نور داشتن ؛ روشن بودن . نورانی بودن . روشنائی و فروغ داشتن :
هر آن ناظر که منظوری ندارد
چراغ دولتش نوری ندارد.

سعدی .

- || جلوه و تلألؤ داشتن . تابناک بودن .
- || شاد و فرح انگیز بودن . رجوع به شواهد ذیل نور شود.
- نور یافتن ؛ روشنی گرفتن . روشن شدن . کسب نور کردن ، و کنایه از بهره گرفتن و مستفیض شدن :
نور یابد مستعد تیزگوش
کو نباشد عاشق ظلمت چو موش .

مولوی .

- نور اَتَم ّ، نور الاتم ّ ؛ نزد حکماء اشراقی کنایه از ذات مبداء المبادی است . (حکمت اشراق ص 133 از فرهنگ علوم عقلی ).
- نور اخس ، نور الاخس ؛ در حکمت اشراق نفوس مدبره است . (حکمت اشراق ص 411 از فرهنگ علوم عقلی ).
- نور اسپهبد . رجوع به نور اسفهبد شود.
- نور اسفهبد، نور اسفهبدیه ، نور الاسفهبدیه ؛ در فلسفه ٔ اشراق مراد نور اخس یا نفس مدبره است .رجوع به حکمت اشراق صص 226 - 228 و فرهنگ علوم عقلی شود. نور اسپهبد. نور اسپهود. نور اسفهبد. نور اسفهود. نفس ناطقه و روح انسانی . (برهان قاطع). اسپهبدخوره . فره کیانی . (حاشیه ٔ برهان قاطع). انوار اسفهبدی ؛نورهای مدبری که سپهبد و فرمانروای جهان ناسوتند. نفوس ناطقه ٔ فلکی یا انسانی . (فرهنگ فارسی معین ).
- نور اظهر، نور الاظهر الاقهر ؛ نور اقهر. کنایه از ذات حق تعالی است . (حکمت اشراق ص 122).
- نور اعظم ، نور الاعظم الاعلی ؛ کنایه از ذات حق تعالی است . (حکمت اشراق ص 121 از فرهنگ علوم عقلی ).
- نور اعلی ، نور الاعلی ، نورالاعلی الخالص ؛ کنایه از ذات حق تعالی است . (حکمت اشراق ص 178 و 223 و 224 از فرهنگ علوم عقلی ).
- نور اقرب ، نور الاقرب ؛ نوری است که اول صادر محسوب می شود. (فرهنگ فارسی معین ). رجوع به حکمت اشراق ص 128 و 132 به بعد شود.
- نور اقهر، نور الاقهر ؛ کنایه از ذات حق تعالی است . (حکمت اشراق ص 296 از فرهنگ علوم عقلی ).
- نور اله ، نوراﷲ ؛ فره ایزدی . فروغی که از حق افاضه شود. نیز رجوع به نور الهی شود :
سایه نداری تو که نور مهی
رو تو که خود سایه ٔنوراللَّهی .

نظامی .

- نور الهی ؛ 1 - نزد حکما، ذات حق تعالی . (فرهنگ علوم عقلی از مصنفات باباافضل ). 2 - نزد صوفیان ، روشنائی غیبی که از جانب حق تعالی به سوی خلق افاضه شود. (فرهنگ فارسی معین ). پرتو ایزدی . فروغ ایزدی :
نور الهی ز ملاهی مخواه
حکم اوامر ز نواهی مخواه .

خواجو.

- نور انقص ، نور الانقص . رجوع به نور ناقص و نیز رجوع به حکمت اشراق ص 133 شود.
- نورالانوار ؛ مراد ذات حق تعالی است . رجوع به حکمت اشراق ص 121 و 124 به بعد شود.
- نور اول ؛ مراد نور اقرب و نور صادر اول است . (اسفار ج 1 ص 46 از فرهنگ علوم عقلی ).
- نور بارق ، نور البارق ؛ نوری که از ناحیه ٔ نورالانوار بر دل اهل تجرید بتابد. (حکمت اشراق ج 2 ص 253 از فرهنگ علوم عقلی ).
- نور برزخی ، نور البرزخی ؛ نوری که در عالم اجسام است ، و انوار مدبره ٔ اجساد را نیز گویند. (حکمت اشراق ص 207 از فرهنگ علوم عقلی ).
- نور پسین ؛ کنایه از حضرت پیغمبر اسلام که خاتم پیغمبران بود. (انجمن آرا) (برهان قاطع) (آنندراج ).
- نور تام ، نور التام ؛ مراد نور اول و اول صادر و نور اقرب است که نسبت به انوار دیگر تام است . و اَتَم ّ از آن نور اعظم است ، و نیز هر یک از انوار طولیه نسبت به مادون خود تام و نسبت به مافوق خود ناقص اند. (حکمت اشراق ص 170 و 195 و 205 از فرهنگ علوم عقلی ).
- نور ثالث ؛ عقل سوم . (فرهنگ علوم عقلی از حکمت اشراق ص 140).
- نور ثانی ؛ عقل دوم . (فرهنگ علوم عقلی ).
- نورجوهری ؛ مقابل نور عَرَضی است و آن نور مجرد حی فاعل قائم به ذات است . (حکمت اشراق ص 119 از فرهنگ علوم عقلی ).
- نور حق ؛ نور الهی :
از دلم عشق تو اندوه جهان بردارد
نور حق چون برسدظلمت باطل برود.

سعدی .

- نور حقیقی ؛ مراد ذات باری تعالی است . (اسفار ج 1 ص 16 از فرهنگ علوم عقلی ).
- نور حی ؛ مراد نور جوهری است که نفس باشد. (فرهنگ علوم عقلی ).
- نور ساده ؛ نور بی کدورت . نور مجرد. نور محض . نور بحت . نور الهی . (از برهان قاطع).
- نور سافل ؛ هر یک ازانوار نسبت به مافوق و نور عالی تر از خود سافل است .(فرهنگ علوم عقلی ).
- نور سماوات ، نور السموات ، نور السموات و الارض ؛ مراد ذات حق تعالی است به مفاد آیه ٔ کریمه ٔ: اﷲ نور السموات و الارض . (قرآن 35/24) :
هرچه جز نور السموات از خدائی عزل کن
گر تو را مشکوة دل روشن شد از مصباح او.

خاقانی .

نیز رجوع به حکمت اشراق ص 164 شود.
- نور سانح ، نور السانح ؛ مراد نور اول و اقرب است و گاه مراد هر نور فائض به مادون است ، و نوری است که به واسطه ٔ اشراق نورالانوار حاصل می شود، و آن را به نام فره خوانده اند. (حکمت الاشراق ص 138 و 140 از فرهنگ علوم عقلی ).
- نور شعاعی ، نور الشعاعی ؛ مراد اضواء و انوار حسیه است . (حکمت اشراق ص 207 از فرهنگ علوم عقلی ).
- نور عارض ، نور العارض ، نور عارضی ؛ مقابل نور بالذات و عبارت است از نوری که در اجسام است ، مانند نور شمس ، و نوری که در مجردات است ، مانند نفوس و غیره . (حکمت اشراق ص 129، 138 از فرهنگ علوم عقلی ).
- نور عذرا ؛ کنایه از نور عیسی و مریم است . (از برهان قاطع) (آنندراج ). کنایه از ذات مریم مادر عیسی است . (فرهنگ فارسی معین ).
- نور عظیم ، نور العظیم ؛ مراد نور اقرب و نور اول است که صادر اول است . (حکمت اشراق ص 128 از فرهنگ علوم عقلی ).
- نور علی نور، نورٌ عَلی ̍ نور ؛ اقتباس از قرآن (35/24) است ، به معنی َ«از به بهتر» و «از خوب خوبتر» :
در دهر ز آثار تو فخر است علی الفخر
در ملک به اقبال تو نور است علی نور.

معزی .

گرم دور افکنی ، در بوسم از دور
وگر بنوازیَم نور علی نور.

نظامی .

فروغ چشمی ای دوری ز تو دور
چراغ صبحی ای نور علی نور.

نظامی .

شاه عادل چون قرین او شود
معنی نور علی نور این بود.

مولوی .

وجودی از خواص آب و گل دور
جبین طلعتش نور علی نور.

پوربهای جامی .

- نور فائض ؛ هر یک از انوار مجرده فائض به مادون خودند. و نور سانح را نور فائض گویند. و به اعتباری نورالانوار نیز فائض است . (حکمت اشراق ص 259 از فرهنگ علوم عقلی ).
- نور قاهر ؛ هر یک از انوار مدبره فلکیه ، نورهای قاهر انوار طولیه اند. (فرهنگ فارسی معین از فرهنگ علوم عقلی ).
- نور قایم ؛ مقابل نور عارض است ، و هر یک از انوار مجرده را نور قایم گویند زیرا انوار مجرده قایم به ذات خودند، و گاه از نور قایم انوار مجرده ٔ طولیه را اراده کنند. (حکمت اشراق 121 و 133 و 155 از فرهنگ علوم عقلی ).
- نور قدسی ؛ مراد نور مجرد است . (حکمت اشراق ص 223 از فرهنگ علوم عقلی ).
- نور قهار ؛ مراد نورالانوار است . ذات حق تعالی . (حکمت اشراق ص 121 از فرهنگ علوم عقلی ).
- نور قیوم ؛ مراد نورالانوار یعنی ذات حق تعالی است . (حکمت اشراق ص 121 از فرهنگ علوم عقلی ).
- نور لذاته ؛ مراد نور قایم بالذات است . نور مجرد (حکمت اشراق ص 152 از فرهنگ علوم عقلی ).
- نور لغیره ؛ مراد نور عارضی است در مقابل انوار مجرده . (حکمت اشراق ص 110 از فرهنگ علوم عقلی ).
- نور مبین ؛ اشاره به سرور کاینات صلوة اﷲ علیه و آله است . (برهان قاطع) (آنندراج ). مراد پیغامبر اسلام است .
- نور متصرف ، نور المتصرف ؛ همان نور مدبر است . (حکمت اشراق ص 166 از فرهنگ علوم عقلی ).
- نور مجرد ؛ مراد نور مجرد قائم به ذات است که قابل اشاره ٔ حسیه نباشد، در مقابل نور عارضی که حسی است . (حکمت اشراق ص 107 از فرهنگ علوم عقلی ).
- نور مجرد مدبر ؛ مراد نفوس ناطقه است . (حکمت اشراق ص 193 از فرهنگ علوم عقلی ).
- نور محض ؛ مراد نور مجرد است که مشوب به ظلمت نیست . (حکمت اشراق ص 107 از فرهنگ علوم عقلی ).
- نور مستعار، نور المستعار ؛ مراد نوری است که از راه اشراقات انوار علویه بر سوافل پدید آید. (حکمت اشراق ص 167 از فرهنگ علوم عقلی ).
- نور مستفاد ؛ مراد نور مکتسب از غیر است ، مانند نور ماه که از خورشید است و نور اول و اقرب که مستفاد از نورالانوار است . (حکمت اشراق ص 127 از فرهنگ علوم عقلی ).
- نور مفید، نور المفید ؛ نورالانوار مفید کل انوار است و هر یک ازانوار طولیه مفید نورند به مادون خود، و در انوار محسوسه آفتاب نور مفید است . (حکمت اشراق ص 127 از فرهنگ علوم عقلی ).
- نور مقدس ؛ مراد نورالانوار است . (حکمت اشراق ص 121 از فرهنگ علوم عقلی ).
- نور ناقص ؛هر یک از انوار سافله نسبت به نور عالی تر از خود ناقص اند و کلیه ٔ انوار نسبت به نورالانوار ناقصند. (حکمت اشراق ص 136 و 170 و 195 از فرهنگ علوم عقلی ).
- نور واپسین ؛ اشاره به حضرت محمد پیغامبر اسلام است . نیز رجوع به نور پسین شود.

این واژه از اساس پارسى و پهلوى ست و تازیان ( اربان ) از واژه پهلوىِ نیرا Nira به معناى فروغ ، روشنایى و آتش برداشته معرب نموده و دو واژه ى نور و نار ( النور ، النار ) را از آن اقتباس کرده و ساخته اند: النور ، أنوار ، نوریّ ، نور ینور ، نَوَّرَ یُنَوِّرُ تنویر
، منوَّر مُنِّور ، مُنیر ، نَیِّر - نَیِّرة ، نورة ، النار ( آتش ) ، نوار ، نورانىّ ، نورانیّة و . . . !!!!! همتایان دیگر این واژه در پارسى: فروغ Foruq ( پهلوى: فْرُک ) ، پرتو Partow ، روشنایى Roshanai ، روشنى Roshani ، فَرْنَهْ Farnah ( پهلوى: نور ، روشنایى ، پرتو )
، بام Bam ( پهلوى: صبح ، پگاه ، بامداد ، درخشندگى ، نورانیت ) ، بانوى Banuy ( پهلوى: روشنى ، پرتو ، نور ، حرارت ) برازِش Barazesh ( پهلوى: بْرازیشْنْ : نور ، درخشندگى ، پرتو ، تابش ) ، تاپِش Tapesh ( پهلوى: نور ، پرتو ، تشعشع ، درخشش ) ، درخشش - درفشش Deraxshesh - Derafshesh
( پهلوى: نور ، درخشیدن ، تابیدن ) ، سِپیز Sepiz ( پهلوى: نور ، درخشش ، تلألو ) ، بَراز Baraz ( پهلوى: نور ، تابش ، درخشش ) ، پاتْروچ/پَتروگ Patroch - Patrog ( پهلوى: روشنایى ، نور ، جلوه ) ، پیروک Peyruk ( پهلوى: نور ، روشنایى ، جلوه ) ، رُچ Roch ( پهلوى: روشنایى ، نور
، روشنى ) ، راى/رایىRay - Rai ( پهلوى: نور ، شکوه ، جلال ، برق ) ، گِدیمان Gediman ( پهلوى: نور ، روشنایى ، نورانیت )

شمس تابان

نور درزبان عربی، : عرب به روشنایی ماه نور میگفته وبه روشنایی خورشی ضیا

تعریف مشهور دیگری که برای نور آورده ‏اند این است که نور چیزی است که به ذات خود ظاهر باشد و غیر را هم ظاهر سازد، مانندطلیعه فجر که دیده می شود و روشنی می گستراند. . . .

با توجه به مصادیقی که در متون دینی برای نور ذکر شده است نمی‏توان با این تعاریف همه آن ها را تفسیر کرد تعاریف فوق نور را محدود به نور حسی می‏کنند بنابراین باید در جستجوی تعریفی باشیم که تمام مصادیق را شامل شود. . .

نور در متون دینی بر مصادیق گوناگونی اطلاق شده است این مصادیق طیفی از موجودات را شامل می‏شود که یک طرف آن نور حسی و طرف دیگر آن ذات خداوندی است. . . دیکشنری آبادیس

مصداق هایی چون
عقل، علم، ایمان، پیامبر، امام هدایت و. . . هم نور نامیده شده‏ اند ولی نور بودن همه این موجودات به نور حقیقی برمی‏گردد که ذات لا یزال خداوندی است. . .

برای نور تعریف های مختلفی آورده ‏اند بعضی از این تعاریف فقط بر نور حسی دلالت دارد مانند این که گفته‏ اند نور پرتوهایی است که پراکنده می‏شود و به دیدن کمک می‏کند و بعضی دیگر می‏گویند نور همان چیزی است که اشیاء را آشکار می‏کند و حقیقت اشیاء را به چشم نشان می‏دهد. . . .

. . . علم نور است و در قلب کسی قرار می گیرد که خداوند تبارک و تعالی هدایت او را اراده فرموده باشد. بنابراین اگر علم می خواهی ابتدا باید حقیقت عبودّیت ( بندگی ) را در وجود خودت بخواهی و علم را با عمل کردن، طلب کنی و از خداوند طلب فهم کن تا ( علم را ) به تو بفهماند. . . حدیث بصری

. . . . . خداوند از راه هدایت تشریعی و شجره نبوت و ولایت هم خود را پدیدار ساخته است. . . .
از امام صادق ( ع ) روایت شده است که منظور از �مثل نوره. . . � ما اهل بیت هستیم یعنی پیامبر و ائمه نشانه‏ ها و نمودهایی هستند که توحید را نشان می‏دهند و به مصالح دین و شریعت اسلام و سنن و فرائض هدایت می‏کنند.

در پارسی " شید"

لغت نور اربی نیست و. پارسی ست ولی در اوستایی به ماناک آب بوده است که یکی از ویژگی های آب روشنایی ست. . .

پرتو ، درخشش و. . . ، نور دارای ماهیت دوگانه موج و ذره است. بدین معنا که نور هم زمان هر دو حالت موج بودن و ذره بودن را نشان می دهد.

[ ( نار ) به معنی آتش ریشه نار از نور است. ]نور هم همان روشنایی رو معنی میده. کلمات دیگر هم مثل تنور یا کوره هم ریشه مشترک دارند. خُب حالا وجه اشتراکشون چیه ? . میگیم :قدیم عرب در زمان جاهلیت وقتی که می خواستند قبایل رقیب خود رو مغلوب کنن در واقع آتشی درست میکردن و این آتش و نور نشانه ای بوده بر ای هم پیمانانشون تا جمع بشن و دشمنانشون رو نابود و از اسارت بگیرن. خب میگیم چرا به آتش رو نور و روشنایی نامیدن?میگیم چون در واقع اونا با نجات یافتن از جهل و وضع خطرناک گذشته در واقع از آتش سوزان جهنم نجات یافتن.

کلمه ی نور از کلمۀ مصری ( 6000 سال قبل ) nuru می آید که در آکدی ( 4400 قبل ) هم از همان می آید. همچنین این کلمه در زمان حضرت ادریس ( بین 9500 تا 16000 سال پیش ) نیز بوده است. در زبان آرامی ( 3000 سال قبل ) nura می باشد. ارزش این کلمه 256 ( 2=4√=4 ) می باشد. اما با احترام به گفته های نویسندگان، کلمه ی نر از واژه ی هندی اروپایی Ner با ارزش 7=250 می آید که به معنی vital energy ( انرژی حیاتی ) است. کلمه ی نیرو هم از همین ریشه که معادل آن در اوستایی ( متعلق به 2300 سال پیش ) nairyava است، گرفته می شود. زبان فارسی باستان هم متعلق به 2500 سال پیش است. ریشه نور با نر کاملاً متفاوت است و نمی توان این دو را یکی دانست. واژه ی energy هم دو بخش است طبق کتاب های معتبر ریشه شناسی، این واژه در زبان یونان باستان ἐνεργός ( انرگوس ) بوده که به معنی فعال است. خود این کلمه دو بخش است: en ergos. اولی از واژۀ سانسکریت ( 3500 سال پیش ) antara می آید که به معنی داخل یا نزدیک است. کلمۀ ergos از واژۀ هندی اروپایی werg می آید به معنی انجام دادن که در زبان اوستایی vareza می باشد. روی هم رفته، بزرگان ریشه شناسی کلمه ی energy را به معنی قدرت بیان می دانند. معنی کلمه به کلمه آن: توانایی انجام دادن کار، که مترادف با نیرو می باشد. باید توجه داشت که نیرو و energy دارای دو ریشه کاملاً متفاوت هستند. نارنج هم از کلمۀ سانسکریت naranga ( درخت پرتقال ) می آید. در واقع باید بدانیم که بعضی از کلمات خیلی مشابه با یکدیگرند و باید مراقب بود که آنها را با یکدیگر اشتباه نگیریم. کار ریشه شناسی نیازمند سالهای سال مطالعه است. جوانان باید دقیق تر عمل کنند.

نور
این واژه پارسی است ولی به شکل و چهری که با گذشت زمان درآمده شناخت بخش های آن نشدنی است .
این واژه با واژه گان : نَر ، نیرو ، نار ، اَنار ، نارنج ، نارنگ ، نارنگی ، نارنجی همریشه است ،
نخست واکاوی واژه ی آریایی باختری یا اروپایی energy :
energy : en - erg - y
en - = پیشوندی است که هم خانواده با پیشوند : اَن در واژه هایی همچون : انگیختن ، انداختن . . . است.
erg = سِتاک یا ریشه ای که هم تبار : وَرز پارسی است که وات " و" از آغاز آن افتاده ولی در واژه هایی مانند :
انگلیسی : work
آلمانی : werk , wirt , wirtschaft
وات " و" به جای مانده است.
بایا به گفتن است که واژه به نمایان یا ظاهر اربی عِرق در کاربرد اِرق یا اِرغ ملی همین erg اروپایی است.
y - = پسوند نام ساز که همان - ای پارسی است.
مینه ء بخش های این واژه :
۱ - وَرز = کار ، کُنش ، کَرد ؛ کاری را با تلاش و کوشش پِی گرفتن و ادامه دادن و دنبال کردن
۲ - اَن یا en به مینه درون است که در واژه کهن اَندر و اَندرون کاربُرد داشته است.
روی هم رفته : کُنش درونی ، قُوهء باطنی ، نیرویی که از درون سَرچشمه می گیرد.
واژه نور چه گونه شکل گرفت :
نور : پیشوند "ن" و دو وات یا حرف " وَر" بِدون "ز" یا "ک " بَغی/ باقی ماندند .
رَوَنداین گونه بوده : نِوَرز< نِوَر< نِور< نور
به همین رَده وار یا رَتبانِش ( ترتیب ) :
نَر : نگریسته یا منظور مَرد یا مَردانه یا جنس مذکر نیست بلکه نیرویی که از درون بَرمی آید، شاید چون مَردها در گُذشته ها پُرزور بودند این فهمیده یا مفهوم جا افتاده ، به هر روی همه باشندگان دارای نَر یا اَنوَرز یا نیرو هستند.
نیرو : نیر - او = همین واژه با پسوند نام ساز : او ؛ در زبان ایتالیایی بسیاری از نام ها با پسوند : او یا اُ ساخته میشوند.
همینگونه : نور به ویژه نور خورشید و نار یا آتش یا آذر یا آتور یا آگُر سرچشمهء نیرو هستند.
میوه ء اَنار ، نارنج ، نارنگ ، نارنگی برای رنگ شان که مانند نور است ، این گونه نامیده شدند.
رنگ نارنجی هم گویای رنگ آفتاب است

https://en. m. wiktionary. org/wiki/نور. این واژه به هیچ وجه فارسی نیست و ریشه نیاسامی دارد و در آرامی و عبری نیز استفاده میشود

نور
درست است که در زبان شناسی زبان ها را به دسته های زیر بخش می کنند :
۱ - سامی و حامی
۲ - هند و اروپایی
۳ - اورال آلتایی
ولی این زبان ها با هم خویشاوند اند ، مهم و مَهَند این است که چِرایی و علت نخستین نام گذاری واژه ها را فهمیده و سپس دگرگشت و تحول آنها را در سپاره و طی زمان دریافته و برای هال کنون از آنها بهره بگیریم و واژه های نو بسازیم .
برای نمونه نور با نَر و نیرو و نار و اَنار و مِناره ( ستونی که در بالایش آتش برمی افروختند ) در پیوند است این خوشه و شبکه به ما کمک میکند تا آن رابَسط و گسترش دهیم.
نمونه ی دیگر " آل و اَل و اَهل " در زبان اَرَبی است :
آل : آل عمران = خاندان آمیران ( نامیرَندگان )
اَهل بیت = خانگیان
اَل = شناس وات ( حرف تعریف ) در زبان اربی ( بازگویی نام خدا در گفتن هر واژه )
ایل = در زبان تورانی : خان ، فرمانده ، رئیس
این واژه ها همگی همریشه با :
اَل = اَلبُرز : اَل - بُرز : خدا یا نماد آن سیمرغ یا شاهین بزرگ
اَلوند = وابسته به اَل مانند دالوَند. .
آله = اوجاب ( عقاب ) ، شهبال، شهپر
آل = نام باشنده ای اهریمنی در هنگام زایمان زائویی به شکل پرنده یا مُرغ
همه ی این ها رپت ( ربط ) این زبان ها را باهم نشان میدهند که همگی زبان های انسانی بوده و خاستگاه شان از یک سرچشمه است ولی با کوچ و مهاجرت و با گذشت هزاران سال ناهم سانی هایی در گویش و دستور زبان پدید آمده است.

در گفتار لری :
واژه نیر به مَنای نور به کار می رود که جابجایی دو حرف ( ی ، و ) رخداده مانند واژه ی پول و پیل

از واژه ی نیر به مَنای چهره و رخ هم استفاده می شود.

جمله �نام نیر خدا� را هم زمانی که می خواهند از کسی تعریف کنند یا چمشش نزنند به کار می برند.
که باید دید �نیر� چه مَنای می دهد، مَنای نورانی یا نیرو و قدرت یا چیز دیگری.

واژه های نور و نیر باستانی ایرانی.

نور ( Nur ) :در زبان ارمنی به معنی انار است

نور ( nurr ) :در زبان ارمنی به معنی انار است

نور
واژه یِ پارسیِ دیگَری بَرایِ نور " شین " اَست که دَر واژه یِ " اَفشین : اَف - شین = نوری/ آتوری که اَز بالا می تابَد " بَر جای مانده اَست.
" شین " به دیسِ " شَن" هَم به کار رَفته اَست . دَر واژه یِ روشَن : رو - شَن ، "رو " شایَد کوتاه شُده یِ روز باشَد یا " رو " اَز کارواژه یِ رَفتَن.
واژه یِ دیگَر " شان " اَست که دَر نِشان وَ نِشانه بَغی / باقی مانده : نِ - شان ، پیشوَندِ - نِ به سویِ پایین مینه می دَهَد.

نور مرئی ( که معمولا بطور خلاصه نور گویند ) تابش الکترومغناطیسی است که به چشم انسان [و دیگر بینندگان!] مرئی و مسئول حس بینایی است. نور مرئی با طول موجی از حدود 380 تا حدود 740 نانومترجای دارد. محدوده نور مرئی بین دو نور نامرئی مادون قرمز ، که در طول موج های بلندتر و نور نامرئی ماوراء بنفش ، که در طول موج های کوتاه تر یافت می شود قرار دارد.
نور یا پرتو ( Parto ) دارای تعریف دقیقی نیست، جسم شناخته شده یا مدل مشخص که شبیه آن باشد وجود ندارد. ولی لازم نیست فهم هر چیز بر شباهت مبتنی باشد. نظریه الکترومغناطیسی و نظریه کوانتومی با هم ایجاد یک نظریه نامتناقض و بدون ابهام می کنند که تمام پدیده های نوری را توجیه می کنند.
نظریه ماکسول درباره انتشار نور بحث می کند در حالیکه نظریه کوانتومی بر هم کنش نور و ماده یا جذب و نشر آن را شرح می دهد ازآمیختن این دو نظریه، نظریه جامعی که الکترودینامیک کوانتومی نام دارد، شکل می گیرد. چون نظریه های الکترو مغناطیسی و کوانتومی علاوه بر پدیده های مربوط به تابش بسیاری از پدیده های دیگر را نیز تشریح می کنند منصفانه می توان فرض کرد که مشاهدات تجربی امروز را لااقل در قالب ریاضی جوابگو است. سرشت نور کاملاً شناخته شده است اما باز هم این پرسش هست که واقعیت نور چیست.
نوشتار اصلی: سرعت نور
سرعت نور در خلاء دقیقا برابر است با ۲۹۹٬۷۹۲٬۴۵۸ متر بر ثانیه ( تقریبا ۱۸۶٬۲۸۲ مایل بر ثانیه ) . چون هم اکنون در دستگاه SI از یکای متر استفاده می شود، سرعت دقیق نور نیز با یکای متر تعریف شد.
در گذشته، فیزیکدان های بسیاری تلاش کردند تا سرعت نور را بدست آورند که از میان آنان می توان به گالیله اشاره کرد که در قرن ۱۷ میلادی تلاش کرد تا سرعت نور را بدست آورد. همچنین اوله رومر، فیزیکدان دانمارکی در سال ۱۶۷۶ آزمایشی طراحی کرد تا با کمک یک تلسکوپ بتواند سرعت نور را اندازه بگیرد. وی گردش مشتری و یکی از ماه های آن آیو، را زیر نظر گرفت. او محاسبه کرد که ۲۲ دقیقه طول می کشد تا نور قطر مدار زمین را بپیماید[۱]. شور بختانه در آن زمان داده ها کافی نبود؛ اگر رومه قطر مدار زمین را داشت، سرعتی که برای نور می توانست بدست آورد ۲۲۷٬۰۰۰٬۰۰۰ متر بر ثانیه بود.
اندازه گیری دقیق تری که برای بدست آوردن سرعت نور انجام شد در سال ۱۸۴۹ از سوی هیپولیت فیزو ( به فرانسوی: Hippolyte Fizeau ) بود. او پرتوهایی از نور را به سمت آینه ای که کیلومترها دورتر بود هدایت کرد. یک چرخ دندهٔ در حال گردش نیز در مسیر نور در فاصلهٔ میان منبع تا آینه و مسیر برگشت تا نقطهٔ مبدا قرار داد. او دریافت که با یک نرخ مشخص گردش، نور می تواند در مسیر رفت از میان یکی از فضا های خالی روی چرخ رد شود و در برگشت از فضای خالی بعدی ( سوراخ های متوالی ) عبور کند. با داشتن فاصلهٔ آینه، تعداد دندانه های چرخ و نرخ گردش آن، او توانست سرعت نور را ۳۱۳٬۰۰۰٬۰۰۰ متر بر ثانیه بدست آورد.
در ۱۸۶۲ لئون فوکولت ( Léon Foucault ) با استفاده از آینه های در حال چرخش سرعت نور را ۲۹۸٬۰۰۰٬۰۰۰ m/s بدست آورد. آلبرت آبراهام مایکلسون از ۱۸۷۷ تا زمان مرگش ۱۹۳۱ آزمایش های بسیاری را برای بدست آوردن سرعت نور طراحی کرد. او بر روی آزمایش های فوکولت بیشتر کار کرد و روش آینه های در گردش را پیش بُرد و تلاش کرد مدتی را که طول می کشد تا نور مسیر رفت و برگشت میان کوه ویلسون تا کوه سن آنتونیو در کالیفرنیا را بپیماید بدست آورد. مقدار دقیق سرعت نور ۲۹۹٬۷۹۶٬۰۰۰ متر بر ثانیه است.
گستره طول موجی نور
نور گستره طول موجی وسیعی دارد. ناحیه نور مرئی از حدود ۴۰۰ نانومتر ( آبی ) تا ۷۰۰ نانومتر ( قرمز ) است که در وسط آن طول موج ۵۵۵ نانومتر ( نور زرد ) که چشم انسان بیشترین حساسیت را نسبت به آن دارد یک ناحیه پیوسته که ناحیه مرئی را در بر می گیرد و تا فروسرخ دور گسترش می یابد. خواص نور و نحوه تولید سرعت نور در محیط های مختلف متفاوت است که بیشترین آن در خلاء و یا بطور تقریبی در هوا است در داخل ماده به پارامترهای متفاوتی بر حسب حالت و خواص الکترومغناطیسی ماده وابسته است. به وسیله کاواک جسم سیاه می توان تمام ناحیه طول موجی نور را تولید نمود. در طبیعت در طول موج های مختلف مشاهده شده امّا مشهورترین آن نور سفید است که یک نور مرکبی از سایر طول موج هاست. تک طول موج ها آن را به وسیله لامپ های تخلیه الکتریکی که معرف طیف های اتمی موادی هستند که داخلشان تعبیه شده می توان تولید کرد.
ماهیت های متفاوت نور
ماهیت ذره ای
ایزاک نیوتن در کتاب خود در رساله ای درباره نور نوشت: پرتوهای نور ذرات کوچکی هستند که از یک جسم نورانی نشر می شوند. احتمالاً نیوتن نور را به این دلیل بصورت ذره در نظر گرفت که در محیط های همگن به نظر می رسد در امتداد خط مستقیم منتشر می شوند که این امر را قانون می نامند و یکی از مثالهای خوب برای توضیح آن بوجود آمدن سایه است. برخی دیگر از دانشمندان نیز اظهار داشته اند که نوز از ذرات در ارتعاش شدید تشکیل یافته است. [۲] نیوتن معتقد بود نور از درون واسطه ای به نام اتر گذر می کند که غیر مادّی است و دیده نمی شود. بر اساس نظریه اتر، فضا آکنده است از این واسطه. هم اکنون این نظریه باطل شده است و معتبر نمی باشد.
ماهیت موجی
هم زمان با نیوتن، کریستیان هویگنس ( Christiaan Huygens ) ( ۱۶۹۵ - ۱۶۲۹ ) طرفدار توضیح دیگری بود که در آن حرکت نور به صورت موجی است و از چشمه های نوری به تمام جهات پخش می شود به خاطر داشته باشید که هویگنس با به کاربردن امواج اصلی و موجک های ثانوی قوانین بازتاب و شکست را تشریح کرد.
حقایق دیگری که با تصور موجی بودن نور توجیه می شوند پدیده های تداخلی اند مانند به وجود آمدن فریزهای روشن و تاریک در اثر بازتاب نور از لایه های نازک و یا پراش نور در اطراف مانع ( توضیح بیشتر در آزمایش دوشکاف ) .
ماهیت الکترومغناطیس
بیشتر به خاطر نبوغ جیمز کلارک ماکسول ( James Clerk Maxwell ) ( ۱ . . .