اجتهاد رای

[ویکی فقه] اجتهاد رای (دیدگاه اهل بیت). اجتهاد رای، به این معنا است که فقیه هرگاه نصی از کتاب و سنت نیافت به اجتهاد شخصی خود از قبیل قیاس و استحسان و مصالح مرسله و ترجیحات عقلی هر چند ظنی باشند رجوع می کند. اهل بیت از ابتدا در برابر اجتهاد رای موضع قاطعی اتخاذ کرد.از یک طرف تاکید داشت که اعمال رای و ترجیح شخصی، جایی در تشریعات الهی ندارد و درک همه مصالح و مفاسد و ملاکات احکام، با عقل بشری ممکن نیست؛ بلکه ناگزیر باید تشخیص آنها از جانب شارع مقدس صورت گیرد. از دیگر سو، فقه اهل بیت به شدت به انکار کسانی برخاسته که شریعت را متهم به نقص کرده یا قائل به تصویب در آراء مفتیان و قضات هستند؛ زیرا شریعت به صریح قرآن، کامل و تمام است.
فقه اهل بیت از آغاز در برابر اجتهاد رای موضع قاطعی اتخاذ کرد. از یک طرف تاکید داشت که اعمال رای و ترجیح شخصی، مجالی در تشریعات الهی ندارد و درک همه مصالح و مفاسد و ملاکات احکام، با عقل بشری ممکن نیست؛ بلکه ناگزیر باید تشخیص آنها از جانب شارع مقدس صورت گیرد. احادیث مستفیضه ای در این باره از ائمه اهل بیت (علیهم السّلام) به نقل از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلّم) آمده است که رجوع به رای را چه در احکام و چه در تفسیر قرآن، حرام کرده است؛ «... من فعل ذلک فلیتبوا مقعده من النار؛ برای خود جایگاهی در آتش فراهم کرده است.»
شیخ کلینی، محمد بن یعقوب، من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۳۶۴.
از دیگر سو، فقه اهل بیت به شدت به انکار کسانی برخاسته که شریعت را متهم به نقص کرده یا قائل به تصویب در آراء مفتیان و قضات هستند؛ زیرا شریعت به صریح قرآن، کامل و تمام است: «الیوم اکملت لکم دینکم...
مائده/سوره۵، آیه۳.
از جانب سوم، مکتب اهل بیت، ستیز سنگینی را از همان ابتدا بر ضد گرایشی که پس از رحلت پیامبر به وجود آمده بود مبنی بر ممنوعیت نقل احادیث پیامبر میان مسلمانان و جلوگیری از تدوین و نشر آنها، آغاز کرد. امام علی (علیه السّلام) و ائمه بعدی و پیروان خاص ایشان در مقابل این گرایش ایستادند و سنت پیامبر را نقل کرده و آن را برای نسل های آینده تدوین نموده و نگذاشتند بازیچه تحریف شود، تاهمچون قرآن کریم منبع تشریع و همپای آن، مرجع فکری و دینی مسلمانان باشد. آنان در این راه با سختی های فراوان و جفای حاکمان روبه رو شدند. پافشاری امام علی (علیه السّلام) و اصحاب او بر موضع حفظ و نقل سنت نبوی، اندک اندک بر طبقات میانه اصحاب و تابعین که حتی از هواداران حضرتش نبودند اثر گذاشت. در ابتدا احادیث پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) فقط از طریق گروهی از اصحاب و تابعین که شاگردان امیرالمؤمنین (علیه السّلام) بودند مانند ابن عباس و ابو رافع، انتشار می یافت، ولی در نهایت، مکتب اهل بیت در نشر میراث پاک پیامبر پیروز گشت و توانست گروهی از تابعین و تابعین تابعین را به مسیر نقل حدیث نبوی برگرداند. تا آن جا که عمر بن عبدالعزیز خلیفه اموی به ناچار حصار را شکست و ممنوعیت نقل حدیث را لغوکرد. اما این کار بعد از گذشت نزدیک یک قرن از ممنوعیت و نگارش حدیث، صورت گرفت. در این مدت، به گواهی تاریخ و روایات فراوانی که به مناسبت های گوناگون از پیامبر در شان علی و عترت نقل شده، سنت نبوی به صورت مدون و گردآوری شده به جز نزد امام علی (علیه السّلام) و اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) وجود نداشت. براین اساس، طبیعی است که بیشتر سنت نبوی از طریق اهل بیت و اصحاب و شاگردان آنان نقل شده باشد و اکثر طرق و اسانید موثق به ایشان منتهی گردد.
مقابله با مذاهب فقهی نوظهور
...