[ویکی فقه] تردید یا انکار نقش اسباب نزول در فهم و تفسیر صحیح آیات از سوی برخی سبب شده تا مفسران فوایدی را برای اسباب نزول برشمارند.
آن چه پیش تر از شاطبی درباره اهمیت اسباب نزول نقل شد مشتمل بر اصلی ترین و مهم ترین فواید اسباب نزول است که در کلام دیگر دانشمندان نیز بر آن تأکید و نمونه های فراوانی برای آن ذکر شده است. هم زمان با شاطبی (م. ۷۹۰ ق.) زرکشی فواید اسباب نزول را با تفصیل بیشتر مورد توجه قرار داد و ۶ فایده برای آن به این شرح بر شمرد: ۱. شناخت حکمت و فلسفه تشریع احکام ؛ ۲. دفع توهم حصر ؛ ۳. تخصیص حکم به مورد سبب نزول نزد کسانی که احکام موجود در آیات را به همان مورد سبب تخصیص می دهند؛ ۴. جایز نبودن تخصیص مورد سبب نزول ؛ ۵. کمک به فهم صحیح آیه؛ ۶. رفع اشکال و جلوگیری از برداشت های ناصواب از آیه.
← مخدوش بودن فواید
سیوطی از فایده دیگری با عنوان تفسیر نام های مبهم و شناخت کسانی که آیه یا آیاتی از قرآن درباره آنها نازل شده یاد کرده است. آشنایی با صحابیانی که آیاتی از قرآن درباره آنان نازل شده و می تواند ملاک داوری های بعدی درباره آن ها و نیز ملاک گرایش به آن ها، تبعیت از آن ها و رد یا قبول سخن آن ها قرار گیرد، تنها از ره گذر روایات اسباب نزول میسر است؛ مثلاً وقتی روایتی بیان کند که آیه ۶ حجرات /۴۹ «یاَیُّهَا الَّذینَ ءامَنوا اِن جاءَکُم فاسِقٌ بِنَبَإ فَتَبَیَّنوا ...» درباره ولید بن عقبة بن ابی معیط نازل شده است، افزون بر این که قاعده عدالت همه صحابیان مخدوش می شود، ولید نیز فردی فاسق معرفی می شود که درباره پذیرش دیگر روایات احتمالی او نیز باید احتیاط کرد و هرگز در شمار صحابیانی قرار نمی گیرد که به پیروی از آن ها تشویق و سفارش شده است؛ هم چنین این روایات اسباب نزول است که اهل بیت پیامبر در آیه ۳۳ احزاب /۳۳ را به ما می شناساند که خداوند اراده کرده است هر نوع پلیدی را از آنان بزداید: «اِنَّما یُریدُ اللّهُ لِیُذهِبَ عَنکُمُ الرِّجسَ اَهلَ البَیتِ ویُطَهِّرَکُم تَطهیرا». در این آیه اهل بیت پیامبر که روایات فراوانی آنان را امام علی (علیه السلام)، فاطمه (علیها السلام) و دو فرزندشان امام حسن و امام حسین (علیهما السلام) می داند برخوردار از مرتبه ای غیرقابل مقایسه با دیگر صحابیان معرفی شده اند.
آسان شدن حفظ
زرقانی یکی دیگر از فواید آشنایی با اسباب نزول را آسان شدن حفظ و هموار شدن فهم آیات و در نتیجه تثبیت آیات قرآنی در ذهن خواننده و فرا گیرنده آیات قرآن می داند؛ زیرا آشنایی با آن ها سبب می شود که احکام و معارف قرآن با حوادث، اشخاص، زمان ها و مکان ها گره خورد و برای نقش بستن آیات در ذهن انگیزه ایجاد کند؛ سپس براساس قاعده تداعی معانی این داستان های نزول سبب یادآوری سریع و آسان آیات می شود؛ هم چنان که معلمان قرآن نیز با بهره گیری از روایات اسباب نزول بهتر و راحت تر می توانند معارف آیات را به متعلمان منتقل کنند. این فایده می تواند توجیهی باشد برای مفسرانی که بدون هرگونه سخت گیری و با تسامح به نقل گسترده روایات اسباب نزول در تفاسیر خود پرداخته اند.
فواید از نظر معاصران
...
آن چه پیش تر از شاطبی درباره اهمیت اسباب نزول نقل شد مشتمل بر اصلی ترین و مهم ترین فواید اسباب نزول است که در کلام دیگر دانشمندان نیز بر آن تأکید و نمونه های فراوانی برای آن ذکر شده است. هم زمان با شاطبی (م. ۷۹۰ ق.) زرکشی فواید اسباب نزول را با تفصیل بیشتر مورد توجه قرار داد و ۶ فایده برای آن به این شرح بر شمرد: ۱. شناخت حکمت و فلسفه تشریع احکام ؛ ۲. دفع توهم حصر ؛ ۳. تخصیص حکم به مورد سبب نزول نزد کسانی که احکام موجود در آیات را به همان مورد سبب تخصیص می دهند؛ ۴. جایز نبودن تخصیص مورد سبب نزول ؛ ۵. کمک به فهم صحیح آیه؛ ۶. رفع اشکال و جلوگیری از برداشت های ناصواب از آیه.
← مخدوش بودن فواید
سیوطی از فایده دیگری با عنوان تفسیر نام های مبهم و شناخت کسانی که آیه یا آیاتی از قرآن درباره آنها نازل شده یاد کرده است. آشنایی با صحابیانی که آیاتی از قرآن درباره آنان نازل شده و می تواند ملاک داوری های بعدی درباره آن ها و نیز ملاک گرایش به آن ها، تبعیت از آن ها و رد یا قبول سخن آن ها قرار گیرد، تنها از ره گذر روایات اسباب نزول میسر است؛ مثلاً وقتی روایتی بیان کند که آیه ۶ حجرات /۴۹ «یاَیُّهَا الَّذینَ ءامَنوا اِن جاءَکُم فاسِقٌ بِنَبَإ فَتَبَیَّنوا ...» درباره ولید بن عقبة بن ابی معیط نازل شده است، افزون بر این که قاعده عدالت همه صحابیان مخدوش می شود، ولید نیز فردی فاسق معرفی می شود که درباره پذیرش دیگر روایات احتمالی او نیز باید احتیاط کرد و هرگز در شمار صحابیانی قرار نمی گیرد که به پیروی از آن ها تشویق و سفارش شده است؛ هم چنین این روایات اسباب نزول است که اهل بیت پیامبر در آیه ۳۳ احزاب /۳۳ را به ما می شناساند که خداوند اراده کرده است هر نوع پلیدی را از آنان بزداید: «اِنَّما یُریدُ اللّهُ لِیُذهِبَ عَنکُمُ الرِّجسَ اَهلَ البَیتِ ویُطَهِّرَکُم تَطهیرا». در این آیه اهل بیت پیامبر که روایات فراوانی آنان را امام علی (علیه السلام)، فاطمه (علیها السلام) و دو فرزندشان امام حسن و امام حسین (علیهما السلام) می داند برخوردار از مرتبه ای غیرقابل مقایسه با دیگر صحابیان معرفی شده اند.
آسان شدن حفظ
زرقانی یکی دیگر از فواید آشنایی با اسباب نزول را آسان شدن حفظ و هموار شدن فهم آیات و در نتیجه تثبیت آیات قرآنی در ذهن خواننده و فرا گیرنده آیات قرآن می داند؛ زیرا آشنایی با آن ها سبب می شود که احکام و معارف قرآن با حوادث، اشخاص، زمان ها و مکان ها گره خورد و برای نقش بستن آیات در ذهن انگیزه ایجاد کند؛ سپس براساس قاعده تداعی معانی این داستان های نزول سبب یادآوری سریع و آسان آیات می شود؛ هم چنان که معلمان قرآن نیز با بهره گیری از روایات اسباب نزول بهتر و راحت تر می توانند معارف آیات را به متعلمان منتقل کنند. این فایده می تواند توجیهی باشد برای مفسرانی که بدون هرگونه سخت گیری و با تسامح به نقل گسترده روایات اسباب نزول در تفاسیر خود پرداخته اند.
فواید از نظر معاصران
...
wikifeqh: فواید_اسباب_نزول