حدیث قدسی

سخن خدا بدون قصد هدایت و فقط جهت آگاهی
مثلا خداوند خطاب به انسان فرموده :ای فرزند آدم، این مخلوقات را برای تو آفریدم و تو را برای خودم آفریدم

حدیث قدسی کلامی است که به باور مسلمانان از سوی خدا بدون به چالش طلبیدن ناباوران ( تحدی ) و بدون غرض اعجاز به پیامبر وحی شده است. [۲]
کنار آیات قرآنی و احادیث معصومین ( ع ) ، سخنان مذهبی دیگری هم هست که اصطلاحا به آنها «حدیث قدسی» گفته می شود و آنها عبارتند از جملاتی که توسط معصوم از خداوند نقل می شود، ولی جزء قرآن نیست. اینگونه احادیث به خاطر انتساب آن به مقام قدس خداوندی ( حدیث قدسی ) نامیده می شود. با بررسی این نوع احادیث، معلوم می شود که اینها بیشتر، موعظه ها و کلمات حکمت آموزی است که خداوند به وسیله آنها بندگان خود را ارشاد و راهنمایی کرده است، سبک و سیاق آنها غالبا عاطفی است و کلمه «عبدی» ( بنده من ) در آنها زیاد به چشم می خورد که اشاره به عنایت خاص خداوند بر بندگان خویش است که آنان را به خود نسبت می دهد و رابطه عاطفی با آنها برقرار می کند.
محتویات [نمایش]
تفاوت حدیث قدسی با آیات قرآنی [ویرایش]
تفاوت حدیث قدسی با آیات قرآنی در این است که: اولا صدور آنها از پیامبر، قطعی نیست مگر این که به صورت متواتر نقل شده باشد که در این صورت با آنها معامله حدیث می شود. ثانیا جملات آنها مانند قرآن معجزه نیست و با آنها تحدی نمی شود و به نظر می رسد که محتوا و مفهوم آنها از جانب خداست ولی الفاظ آنها توسط پیامبر ( ص ) ابداع شده است. معانی آنها یا به واسطه فرشته وحی و یا به صورت الهام و یا در خواب به پیامبر القاء شده است. البته همه سخنان پیامبر ( ص ) از سرچشمه وحی ناشی می شود، چنان که خداوند در قرآن کریم، راجع به سخنان آن حضرت چنین می فرماید: «او از روی هوای نفس سخن نمی گوید و سخنان او چیزی جز وحیی که فرستاده می شود، نیست. » ولی گاهی پیامبر ( ص ) مامور می شد که آن سخنان را به طور مستقیم از خداوند نقل کند و گاهی چنین ماموریتی نداشت.
مرحوم میرداماد، معتقد است که حتی الفاظ حدیث قدسی نیز از جانب خداست ولی حالت اعجاز ندارد. ( ۱ ) و در توضیح مطلب اضافه می کند که حق تحقیق این است که قرآن، کلامی است که خداوند، هم معنا و هم لفظ آن را به پیامبر ( ص ) وحی می کند و پیامبر آن را به طور مرتب از روح القدس دریافت می نماید و آن را به صورت منظم از عالم بالا می شنود ولی حدیث قدسی کلامی است که معنای آن به پیامبر وحی می شود و خداوند با الفاظ مخصوصی و در ترتیب مخصوصی بر زبان پیامبر جاری می سازد و پیامبر نمی تواند الفاظ یا ترتیب آن را تغییر دهد و حدیث نبوی کلامی است که معنای آن به پیامبر وحی می شود و او مجاز است که هرگونه که بخواهد عبارت آن را بسازد. ( ۲ )
این سخن میرداماد که حتی الفاظ حدیث قدسی هم از جانب خداوند است، محل تردید و تامل است و اثبات آن دلیل می خواهد که ایشان به آن اشاره نکرده اند و لذا بسیاری از محققان گفته اند که معنای حدیث قدسی از خداوند و الفاظ آن از پیامبر است.
منادی ( یکی از حدیث شناسان بزرگ اهل سنت ) گفته است: «فرق میان قرآن و حدیث قدسی در این است که قرآن، همان لفظی است که جبرئیل آن را آورده ولی حدیث قدسی خبرهایی است که خداوند معنای آن را به الهام یا در خواب به پیامبر القاء کرده و پیامبر با عبارت هایی از خود از آن خبر داده است. » ( ۳ )
دکتر صبحی صالح از محققان برجسته معاصر عرب، از ابوالبقاء نقل می کند که گفت: «قرآن چیزی است که لفظ و معنای آن از خداست و اما حدیث قدسی چیزی است که لفظ آن از پیامبر است و معنای آن از خدا که به وسیله الهام یا خواب به پیامبر، القاء کرده است. » ( ۴ )
به گفته دانشمند نامدار، تهانوی: احادیث قدسی را خداوند در شب معراج به پیامبر الهام کرده و به آن «اسرارالوحی» هم گفته می شود و نیز به قرآن «الوحی المتلوّ» ( وحی تلاوت شده ) و به احادیث قدسی «الوحی المرویّ» ( وحی روایت شده ) گفته می شود و احادیث قدسی، احکام قرآن را ندارد، بنابراین نمی توان آن را در نماز قرائت کرد و جمله های آن را سوره یا آیه نامید و مس کتابت آن بدون وضو، جایز است و حائض و جنب می توانند آن را بخوانند. دیگر اینکه نمی توان آنها را به صورت «قال الله تعالی» نقل کرد و باید به صورت «قال رسول الله فیما یرد به عن ربه» نقل نمود. ( ۵ )
توجه کنیم که به کتابهای آسمانی دیگر مانند صحف ابراهیم و تورات و انجیل و زبور، در اصطلاح، حدیث قدسی گفته نمی شود و اینکه بعضی ها گزیده هایی از متون این کتابها را جمع آوری کرده اند حدیث قدسی نیست مانند کاری که مرحوم مجلسی در بحار کرده و مواعظی را از قرآن و دیگر کتاب های آسمانی گردآورده است. ( ۶ )
آری اگر جمله ای را پیامبر اسلام ( ص ) و ائمه معصومین ( ع ) از گفتار خداوند به آدم و نوح و موسی و عیسی و پیامبران دیگر نقل کرده اند یا حتی از کتابهای آسمانی آنها نقل کردند حدیث قدسی تلقی می شود و جزء الهامات الهی به پیامبر، محسوب می شود که از زبان خداوند نقل می کند.
مجموعه های احادیث قدسی [ویرایش]
احادیث قدسی چه آنها که از زبان پیامبران گذشته نقل شده و چه آنهایی که از پیامبر اسلام ( ص ) نقل شده، به صورت پراکنده در کتب حدیثی و تفسیری و به مناسبت های خاصی آمده است ولی بعدها برخی از دانشمندان و محدثان از شیعه و سنی، آنها را از کتب گوناگون حدیثی گردآوری کرده و به صورت یک مجموعه نفیس درآورده اند و ما به جهت ارج گذاشتن به کار این بزرگان، نام برخی از آن مجموعه ها را ذکر می کنیم.
۱. الجواهر السنیه فی الاحادیث القدسیه، تألیف محمدبن حسن بن علی معروف به شیخ حر عاملی، صاحب وسایل الشیعه که مکرر چاپ شده است. وی در مقدمه این کتاب می گوید: «پیش از من احدی از اصحاب ( علمای شیعه ) را نیافتم که در این موضوع، تألیف کرده باشند. » ( ۷ )
صاحب الذریعه درباره این کتاب از محدث جزایری نقل می کند که آن را «اخ القرآن» ( برادر قرآن ) نامیده است و نیز اعتراض صاحب ریاض را نقل می کند که پیش از شیخ حر عاملی، کسانی در این باره، تألیف کرده اند. آنگاه صاحب «الذریعه» اضافه می کند که شاید نظر صاحب ریاض به کتاب «البلاغ المبین» تألیف سید خلف حویزی . . .