اللمعه الدمشقیه

wikishia: فقه فتوایی نوشته شده و گاهی نیز به صورت بسیار مختصر مباحث استدلالی در آن دیده می شود و به دلیل اختصار و تعابیر روان همراه با نظم و ترتیب از جایگاه خاصی برخوردار است. از آنجا که شهید اول ادیب بزرگ و شاعر با ذوقی بوده است، به تعابیر فقهی متداول آن زمان بسنده ننموده است بلکه با دگرگونی در تعابیر فقهی زمان خود و با استفاده از علم معانی و بیان و بکارگیری زیباترین تعابیر اثری جاودانه را ایجاد نموده است. این کتاب از مشهورترین مصنفات شهید اول و معتبرترین متون فقهی شیعه است. از زمان نگارش این کتاب گرانقدر، فقهای عظام توجه خاص به آن داشته و در تألیفات خود به آن استناد نموده اند. همچنین حواشی و شروح متعددی همچون«الروضة البهیّة» شهید ثانی( م 966 ق)،«شرح لمعه» شیخ علی کاشف الغطاء( م 1353 ق)،« شرح لمعه» سید محمدرضا بن محمد بحر العلوم( م 1253 ق) بر آن نوشته شده است.
روش تألیف شهید اول در این کتاب در ابتدا احکام هر باب را ذکر نموده و پس از آن مسائلی که با این احکام ارتباط داشته و سپس مستحبات و مکروهات را بیان نموده است و آن چنانکه در پایان کتاب آمده است نظریات مشهور از فقها در آن ذکر شده. از نظر تعریف اصطلاحات فقهی، این کتاب حتی از آثار محقق حلّی( م 676 ق) و علامه حلی( م 726 ق) نیز پیشی گرفته است و مؤلف با استفاده از نتایج تلاش قدمای از علماء به پی ریزی سبکی جدید در فقه در آن عصر پرداخته است.
علت تألیف آن چنانکه فرزند فاضل مؤلف،ابو طالب محمد گفته است کتاب به درخواست شمس الدین محمد آوی یکی از اصحاب و نزدیکان سلطان علی بن مؤید از سلاطین سربداران خراسان نوشته شده است تا این کتاب مرجع در احکام فقهی و حکومتی آنان باشد. شهید أوّل در خطبۀ کتاب از وی تعبیر به« بعض الدیانین» و در پایان تعبیر به« بعض الطلاب» نموده است.
تاریخ تألیف آن چنانکه شهید ثانی در مقدمۀ کتاب الروضة البهیّة بیان نموده است کتاب اللمعة الدمشقیة در یک هفته و در سال 782 ق تألیف شده است. از طرف دیگر در اجازۀ شهید به ابن خازن در سال 784 نام کتاب اللمعة الدمشقیّة را ذکر نموده است که نشانگر این است که کلام شهید ثانی صحیح می باشد.. بنابراین آنچه شیخ حر عاملی( م 1104) در أمل الآمل ذکر نموده که این کتاب در زندان قلعه شام و در سال 786 ق نوشته شده و در نزد شهید اوّل فقط مختصر النافع محقق حلّی موجود بود صحیح نمی باشد..
اگرچه شیخ حر عاملی در أمل الآمل نوشته که: "در دسترس شهید اول فقط مختصر النافع محقق بوده است" و بعدها این نظر در بین صاحبان تراجم مشهور شده است امّا به دلایل زیر این مطلب صحیح نمی باشد.
این کتاب مکررا چاپ شده است. کتاب موجود توسط دار التراث و دار الإسلامیّة در سال 1410 ق در بیروت چاپ شده است. مصححین آن محمدتقی مروارید و علی اصغر مروارید بوده اند. نسخه ها در الذریعة به 3 نسخه اشاره شده که عبارتند از:
نُسخ مورد اعتماد محققین کتاب موجود پس از بررسی بیش از 20 نسخۀ خطی، از بین آنها 3 نسخۀ خطی را محور تحقیق خود قرار داده اند که عبارتند از: 1- نسخۀ خطی قدیمی متعلّق به کتابخانۀ آستان قدس رضوی، مربوط به سال 849 ق( 63 پس از شهادت مؤلف).این نسخه قدیم ترین نسخۀ موجود می باشد که در الذریعة و مقدمه ای بر فقه شیعه به آن اشاره شده است. این نسخه به خط ابراهیم بن حاج علی است که در پایان آن به خط شهید ثانی این گونه آمده است: نویسندۀ این نسخه که خداوند او را به بهترین وجه موفق بدارد و راه او را برای یافتن و تحقیق آسان گرداند این نسخه را به پایان رساند که بخشی از آن را من خود خواندم و بخش دیگر را گوش دادم و بخش سوّم را متوجه معانی آن شدم. این نسخه به عنوان اصل در چاپ کتاب موجود مورد استفاده واقع شده است. 2- نسخۀ قدیمی دیگر از آستان قدس رضوی، مربوط به سال 907 ق. 3- نسخۀ متعلّق به سید علی اصغر علوی در قزوین، و مربوط به سال 883 ق. این نسخه با رمز« ق» مشخص شده است. علاوه بر این سه نسخه، از شرح لمعۀ شهید ثانی که خودش آن را خوانده است و مقابله نموده و حواشی در کنار آن نوشته است در تحقیق و تصحیح متن استفاده شده است که این نسخه با عنوان« الشرح» مشخص شده است. علل تفاوت نسخ قابل ذکر است که در کتاب مستدرکات أعیان الشیعة( ج 2/ 182) علت تفاوت نسخه های لمعه را این گونه بیان نموده است: در زمانی که نسخۀ اصلی که به خط شهید اوّل برای شمس الدین محمد آوی فرستاده شد، در راه فردی به نام شمس الدین زابلی کتاب را از حامل آن گرفته و از روی آن نسخه برداری نموده است امّا از آن جایی که فرصت کافی برای مقابله و مطابقت با نسخۀ اصلی در راه نداشته است غلطهایی در آن ایجاد شده است و وقتی او به سوی شهید اول بازگشت شهید اول غلطهای آن را تصحیح نموده است و به همین دلیل بین دو نسخه اختلافهایی وجود دارد. تذکر: اگرچه به صورت متعارف به تفاوت های نسخه های خطی در حاشیۀ کتاب اشاره می شود اما در کتاب موجود در صفحات 290 تا 295 به این تفاوت ها که 283 مورد می باشد اشاره شده است. قابل ذکر است که در مقدمۀ کتاب صفحات 18، 19 به 4 نسخه اشاره شده است که سه نسخه از اللمعة الدمشقیة و یک نسخۀ خطی از الروضة البهیّة که خود شهید ثانی آن را خوانده و تأیید نموده است. امّا در پایان کتاب در توضیح اختلاف بین نسخه های خطی فقط به سه نسخه اشاره شده که دو نسخۀ خطی لمعه و یکی نیز نسخۀ چاپ سنگی از الروضة البهیّة است.